Τον Ιούλιο, με δάκρυα στα μάτια, κατέθεταν μαζικά τις επιστολές παραίτησης στο γραφείο του διευθυντή τους. Το φθινόπωρο ξεκίνησαν ένα site, το οποίο προαναγγέλλεται ως η μεγαλύτερη επανάσταση στο ουγγρικό μιντιακό τοπίο. Περίπου 60 πρώην δημοσιογράφοι του index, του βασικού μέχρι το καλοκαίρι ειδησεογραφικού ιστότοπου της χώρας, βρέθηκαν χωρίς δουλειά, γιατί η κυβέρνηση «απήγαγε» το site τους.

Στην Ουγγαρία βασικός  διαφημιζόμενος είναι το κράτος και φυσικά η ακροδεξιά κυβέρνηση Ορμπαν δεν δίνει διαφημίσεις σε μη ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης. Η πανδημία μεγάλωσε τα προβλήματα των ανεξάρτητων ΜΜΕ και το καλοκαίρι ένας στενός φίλος του Όρμπαν ανέλαβε τον έλεγχο του index. Σύντομα προσπάθησε να ελέγξει την ειδησεογραφία και να διαλύσει την συντακτική ομάδα, προκαλώντας τις παραιτήσεις των 60 δημοσιογράφων.

Στην Ουγγαρία, η δημόσια τηλεόραση και η πλειονότητα των ιδιωτικών ΜΜΕ κατακλύζουν το κοινό με μηνύματα υπέρ της κυβέρνησης. Για τους πρώην συντάκτες του index, η μόνη διέξοδος για να κάνουν με αξιοπρέπεια τη δουλειά τους και να συνεχίσουν την ανεξάρτητη δημοσιογραφία, ήταν να φτιάξουν ένα νέο site, το telex, το οποίο προσφέρει περιεχόμενο επί πληρωμή, σε συνδρομητές.

«Αυτό μοιάζει ανήκουστο για έναν ειδησεογραφικό ιστότοπο  στην Ουγγαρία, αλλά πιστεύουμε ότι οι Ούγγροι έχουν πλέον καταλάβει ότι πρέπει να πληρώσουν, για να έχουν αξιόπιστες πληροφορίες», εξηγεί η αρχισυντάκτρια του νέου εγχειρήματος, Βερόνικα Μουνκ , μια σαραντάχρονη δημοσιογράφος που εργαζόταν στο «Index», ως αναπληρώτρια αρχισυντάκτρια.

Αξιοποιώντας το πρωτοφανές κύμα αλληλεγγύης, που προκλήθηκε από τη μαζική παραίτησή τους, οι δημοσιογράφοι κατάφεραν να συγκεντρώσουν, μέσα σε λίγες εβδομάδες, περισσότερες από 32.000 δωρεές για την έναρξη του νέου τους ιστότοπου. Οι μετοχές ανήκουν βασικά στη συντακτική ομάδα και «σε ιδιώτες επενδυτές, για τους οποίους θα είμαστε σίγουροι ότι σέβονται τις δημοσιογραφικές μας αξίες», εξηγεί η αρχισυντάκτρια.

Οι Ούγγροι του «Telex» εμπνέονται από τη γειτονική Σλοβακία, όπου ο ιστότοπος «Dennik N» θεωρείται παράδειγμα προς μίμηση στον αγώνα κατά των ολοένα και αυταρχικότερων κυβερνήσεων στην Κεντρική Ευρώπη. Το 2014, μεγάλο μέρος του συντακτικού προσωπικού της κορυφαίας καθημερινής της χώρας, παραιτήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την ανάληψη του ελέγχου της εφημερίδας από την πιο αμφιλεγόμενη εταιρεία διαχείρισης ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων της Σλοβακίας. Στη συνέχεια, ίδρυσαν τον «Dennik N», έναν ιστότοπο που προσφέρει περιεχόμενο επί πληρωμή. Έχει σήμερα 60.000  συνδρομητές, που καταβάλλουν ποσό πέντε έως εννέα ευρώ μηνιαίως, ανάλογα με το «πακέτο» που επιλέγουν. Έτσι χρηματοδοτείται η συντακτική ομάδα άνω των 80 δημοσιογράφων – που έχει αποκαλύψει πολλές υποθέσεις διαφθοράς, οι οποίες συγκλονίζουν αυτή τη μικρή χώρα των 5,5 εκατ. κατοίκων.

«Μας έλεγαν ότι οι άνθρωποι δεν επρόκειτο να πληρώνουν, αλλά τα καταφέραμε πολύ γρηγορότερα από το αναμενόμενο», αναφέρει ο Tomas Bella, συνιδρυτής του ιστότοπου. Κερδοφόρος από το 2017, ο«Dennik N» απέφερε ένα μικτό λειτουργικό πλεόνασμα 830.000 ευρώ το 2019.

Ο «Dennik N» ανήκει κατά 49% στο συντακτικό προσωπικό και 51% σε ιδιώτες επενδυτές που δεν έχουν δικαίωμα παρέμβασης στο δημοσιογραφικό περιεχόμενο. Πρόκειται για έναν τρόπο καταπολέμησης της «ολιγαρχικοποίησης» των ΜΜΕ της Κεντρικής Ευρώπης, που που επιταχύνθηκε με την οικονομική κρίση του 2008. Συχνά τοπικοί επιχειρηματίες, προβληματικών προθέσεων, εξαγοράζουν ΜΜΕ. Τελευταίο παράδειγμα,  η εξαγορά, το 2019, από τον Petr Kellner, τον πλουσιότερο Τσέχο επιχειρηματία  (γνωστό, κυρίως, για τις θέσεις του υπέρ του Πεκίνου) του κυριότερου Ομίλου Επιχειρήσεων ΜΜΕ της Κεντρικής Ευρώπης («CME»), από τον αμερικανικό γίγαντα των τηλεπικοινωνιών «AT&T». Ο όμιλος «CME» κατέχει, κυρίως, τους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς με τη μεγαλύτερη θεαματικότητα στην Τσεχία, αλλά και στη Ρουμανία, τη Σλοβακία, τη Βουλγαρία και τη Σλοβενία.

«Ευτυχώς, υπάρχουν μερικά ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, τα οποία επιβιώνουν χάρη σε συνδρομές και δωρεές», εξηγεί ο ειδικός στον τομέα των ΜΜΕ στην Κεντρική Ευρώπη Vaclav Stetka, λέκτωρ στο Βρετανικό Πανεπιστήμιο του Loughborough. Ακόμη και οι παραδοσιακές εφημερίδες μετασχηματίζονται. Η πολωνική καθημερινή εφημερίδα Gazeta Wyborcza, που δημιουργήθηκε το 1989, δέχτηκε τις πιέσεις του εθνικιστικού συντηρητικού κόμματος «Νόμος και Δικαιοσύνη», το οποίο -μετά την έλευσή του, το 2015, στην εξουσία- της στέρησε τις διαφημίσεις. Η πληρωτέα έκδοση του ιστοτόπου της «Wyborcza.pl», που ξεκίνησε το 2014, αριθμεί 245.000 συνδρομητές, τεράστιος αριθμός για μία χώρα 37.000.000 κατοίκων.

*Με πληροφορίες από την Le Monde