Τις τελευταίες βδομάδες το Μαυροβούνιο σπαράσσεται από έναν «ιερό πόλεμο», πίσω από τον οποίο δεν βρίσκονται μόνον πολιτικές σκοπιμότητες και οικονομικά συμφέροντα, αλλά και ζητήματα ταυτότητας. Αφορμή υπήρξε ένας νόμος που ψηφίστηκε από το κοινοβούλιο του Μαυροβουνίου στις 27 Δεκεμβρίου 2019. Σύμφωνα με αυτόν το νέο νόμο, που πυροδότησε ταραχές και διαδηλώσεις σε Μαυροβούνιο και Σερβία, αλλά και σε χώρες όπου ζει μεγάλη σερβική διασπορά, «θρησκευτικά αντικείμενα και εκτάσεις που χρησιμοποιούνται από θρησκευτικές οντότητες εντός της επικράτειας του Μαυροβουνίου, τα οποία κατασκευάστηκαν ή αποκτήθηκαν με δημόσια έσοδα του κράτους ή τελούσαν υπό κρατική ιδιοκτησία μέχρι την 1.12.1918, ως πολιτιστική κληρονομιά του Μαυροβουνίου, είναι ιδιοκτησία του κράτους. Θρησκευτικά αντικείμενα που θα βρεθούν ότι κατασκευάστηκαν στο έδαφος του Μαυροβουνίου με τις ενώσεις των πολιτών μέχρι την 1.12.1918 είναι ιδιοκτησία του κράτους».

Αυτός ο αμφιλεγόμενος νέος νόμος περί θρησκείας του Μαυροβουνίου τέθηκε σε ισχύ στις 8 Ιανουαρίου και δίνει στη Διεύθυνση Ακινήτων της χώρας το χρονικό διάστημα ενός έτους για την κατάρτιση μητρώου όλων των θρησκευτικών χώρων στη χώρα. Διαφορετικά θα περάσουν όλα αυτομάτως στην ιδιοκτησία του κράτους.

Με άλλα λόγια, σύμφωνα με αυτόν τον αμφιλεγόμενο νόμο, εκκλησίες, μοναστήρια, προσκυνήματα, κτήματα, ακίνητα κλπ. Τα οποία μέχρι τώρα ανήκαν στη Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία θα πρέπει να “επιστραφούν” στο κράτος του Μαυροβουνίου. Αυτό με τη σειρά του θα κρατήσει όσες εκτάσεις θεωρεί “φιλέτα” που μπορούν να προσελκύσουν τουριστικές επενδύσεις, ενώ θα παραχωρήσει τις εκκλησίες και τα υπόλοιπα θρησκευτικά κτίρια, στη νεότευκτη Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαυροβουνίου (Црногорска православна црква, ЦПЦ/Crnogorska pravoslavna crkva, CPC), που θεωρείται για την ώρα σχισματική και αντικανονική.

Η μεγαλύτερη διαδήλωση στην ιστορία του Μαυροβουνίου

Το γεγονός αυτό προκάλεσε την οργή πολλών κατοίκων του Μαυροβουνίου, ειδικά όσων αυτοπροσδιορίζονται εθνικά Σέρβοι, καθώς και διαδηλώσεις διαμαρτυρίας και “μαζικές προσευχές”, τόσο στη Σερβία, όσο και στη διασπορά. Την Κυριακή 12 Ιανουαρίου 2020 πραγματοποιήθηκε στην Ποντγκόριτσα, την πρωτεύουσα του Μαυροβουνίου, μια από τις μεγαλύτερες αυθόρμητες συγκεντρώσεις στην ιστορία της μικρής βαλκανικής χώρας. Δημοσιογράφοι λένε πως ήταν σίγουρα η μεγαλύτερη, χωρίς οργανωτές, συγκέντρωση στην ιστορία του Μαυροβουνίου. Αρκετά μεγαλύτερη πάντως από όλες όσες είχαν γίνει προηγουμένως ενάντια στην κυβέρνηση Τζουκάνοβιτς, ενάντια στη διαφθορά, στις πολιτικές λιτότητας κλπ.

Είκοσι πέντε με τριάντα χιλιάδες άτομα, χωρίς κρατική ή κομματική στήριξη και χωρίς προηγούμενη καμπάνια, ξεχύθηκαν στους δρόμους της Ποντγκόριτσα, διαμαρτυρόμενα για το νέο νόμο, αλλά κυρίως για την επιχειρούμενη διάσπαση της Σέρβικης Ορθόδοξης Εκκλησίας. Συνθήματα τους ήταν το τετράπτυχο «ορθόδοξη πίστη, εθνική ιδέα, ελευθερία και δημοκρατία». Όπως ήταν αναμενόμενο η διαδήλωση αυτή καλύφθηκε εκτενώς από τα ΜΜΕ της Σερβίας, όπου και έγιναν, σε πολλές σερβικές πόλεις, αντίστοιχες διαδηλώσεις συμπαράστασης και διαμαρτυρίας με χιλιάδες άτομα. Συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας έγιναν και στην Ελλάδα, σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα, από τους Σέρβους της διασποράς. 

30% Σέρβοι, 45% Σέρβικα, 75% Ορθόδοξοι

Για τη Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία αλλά και για τους Σέρβους εθνικιστές αυτή η διαδήλωση στην Ποντγκόριτσα ήταν μια απόδειξη πως η σέρβικη ορθοδοξία και εθνική ταυτότητα, όχι μόνον έχουν επιζήσει αλλά είναι ακόμη πολύ ισχυρές ανάμεσα στους Μαυροβούνιους, παρά το γεγονός πως εδώ και 14 χρόνια έχουν και πάλι το δικό τους ξεχωριστό κράτος. 

Το Μαυροβούνιο ήταν ανεξάρτητο βασίλειο μέχρι το 1918, όταν ενώθηκε με το βασίλειο της Σερβίας και στη συνέχεια επί 88 χρόνια αποτελούσε τμήμα της Γιουγκοσλαβίας. Το 2006, με δημοψήφισμα αποφάσισε να αποχωρήσει από την ένωση του με τη Σερβία και να γίνει και πάλι ανεξάρτητο κράτος. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, που έγινε το 2011, το 45% των κατοίκων αυτοπροσδιορίζονται εθνικά Μαυροβούνιοι, ενώ το 30% εθνικά Σέρβοι (υπάρχουν επίσης 8% Βόσνιοι Μουσουλμάνοι, 5% Αλβανοί, Ρομ, Κροάτες και άλλες μικρότερες εθνοτικές ομάδες). Ωστόσο το 45% των κατοίκων θεωρεί πως η γλώσσα την οποία μιλά είναι Σέρβικη, και όχι Μαυροβουνιώτικη (που είναι στην ουσία διάλεκτος της Σερβικής γλώσσας) και το 75% αυτοπροσδιορίζονται ως Ορθόδοξοι.

Η «βαλκανιοποίηση» της Σέρβικης Ορθόδοξης Εκκλησίας

Ωστόσο ο πρόεδρος του Μαυροβουνίου Μίλο Τζουκάνοβιτς και το κόμμα του, που κυβερνά το Μαυροβούνιο, εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες, στηρίζει τη λεγόμενη Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαυροβουνίου για λόγους πολιτικούς, οικονομικούς και ταυτότητας. Η εκκλησία αυτή θεωρείται σχισματική, καθώς αποσχίστηκε από τη Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία και ο Πατριάρχης Ειρηναίος του Βελιγραδίου τη θεωρεί «ψευδοεκκλησία».

Παρόμοια θέση έχει και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, που θεωρεί την εκκλησία του Μαυροβουνίου αντικανονική και έχει διαβεβαιώσει το Βελιγράδι πως το Φανάρι δεν πρόκειται να της χορηγήσει το Αυτοκέφαλο (το οποίο θα χορηγήσει βέβαια στην Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας, της Βόρειας Μακεδονίας).

Όταν ο εθνικισμός ντύνεται με τα άμφια της εκκλησίας

Οι Μαυροβούνιοι εθνικιστές όμως, μετά από την ανεξαρτησία της χώρας τους, θεωρούν απαραίτητο η γλώσσα τους να ονομάζεται Μαυροβουνιακή (Crnogorski) και όχι Σέρβικη (Srpski), καθώς κάτι τέτοιο πιστεύουν πως θα ενισχύσει την ξεχωριστή εθνική ταυτότητα που θέλουν να οικοδομήσουν. Επιθυμούν επίσης να έχουν τη δική τους Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαυροβουνίου, που να μην ελέγχεται από το Βελιγράδι και τη Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία, την οποία και θεωρούν «ρωσόφιλη». Επιθυμούν να ακολουθήσουν δηλαδή την ίδια πεπατημένη με άλλα βαλκανικά έθνη κράτη, που πρώτα απέκτησαν το κράτος τους και στη συνέχεια οικοδόμησαν την «εθνική γλώσσα» τους και την ανεξάρτητη εκκλησία τους. Άλλωστε στα Βαλκάνια ο εθνικισμός, στα πλαίσια μιας «βαλκανικής εκδοχής της εκκοσμίκευσης» (Ολιβιέ Κλεμάν), ντυνόταν πάντα με τα άμφια της θρησκείας…

Οι «Λύκοι της Νύχτας» στο Μαυροβούνιο

Σε αυτές τις διαδηλώσεις πρωτοστάτησαν οι Σέρβοι του Μαυροβουνίου, για την ακρίβεια οι Μαυροβούνιοι που επιλέγουν να αυτοπροσδιορίζονται εθνικά Σέρβοι, προκαλώντας κύματα αλληλεγγύης εκ μέρους των Σέρβων της Σερβίας, της Βοσνίας και της διασποράς. Οι Ρώσοι «Λύκοι της Νύχτας», μιας πανσλαβιστικής ρωσικής ομοσπονδίας μοτοσικλετιστών, έδειξαν κι αυτοί την αλληλεγγύη και την υποστήριξη τους προς τους φιλοσέρβους διαδηλωτές στο Μαυροβούνιο. «Δεν πρόκειται να εγκαταλείψουμε τα ιερά μέρη», δήλωσε σε έναν τηλεοπτικό σταθμό ο Ρώσος «Λύκος» Αλεξάντερ Ζαλταλτάνοφ, αναφερόμενος σε ένα σύνθημα που χρησιμοποιήθηκε ευρέως κατά τις μαζικές διαμαρτυρίες στο Μαυροβούνιο.

Η παρουσία των Ρώσων «Λύκων της Νύχτας» στο Μαυροβούνιο έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις κατά το πρόσφατο παρελθόν, δεδομένου του φιλοδυτικού προσανατολισμού της κυβέρνησης Τζουκάνοβιτς. Τον Οκτώβριο του 2018, η αστυνομία του Μαυροβουνίου συνέλαβε για λίγο τέσσερα μέλη της οργάνωσης «Λύκοι της Νύχτας» τα οποία συνόδευαν τότε τον Πατριάρχη Ειρηναίο της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, κατά την επίσκεψή του στη χώρα. Υπενθυμίζεται πως το 2018 οι «Λύκοι της Νύχτας» διοργάνωσαν περιήγηση στη Βοσνία και τη Σερβία με το σύνθημα «ρωσικά Βαλκάνια».

Στόχος των διαδηλωτών να ανατρέψουν τον Τζουκάνοβιτς;

Από την πλευρά του ο μητροπολίτης της αντικανονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Μαυροβουνίου, Μ. Ντέντεγιτς, δήλωσε πως στο Μαυροβούνιο υπάρχει κίνδυνος να ξεσπάσει ένας εμφύλιος πόλεμος, αν αλλάξει κάτι σχετικά με το νέο νόμο για την ελευθερία της θρησκείας. Για τον ίδιο  όλα όσα συμβαίνουν τις τελευταίες βδομάδες στο Μαυροβούνιο έχουν ως στόχο να ανατραπεί η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου και να παραδοθεί το κράτος στην «πτέρυγα της Σερβίας και της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας».

Ο μητροπολίτης Ντέντεγιτς ισχυρίζεται ότι όλα αυτά γίνονται επειδή «ούτε η Σερβία ούτε η Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία έχουν συμφιλιωθεί ποτέ με την ιδέα ότι το Μαυροβούνιο έχει γίνει ανεξάρτητο κράτος».

Πρόθεση του Τζουκάνοβιτς να προκαλέσει συγκρούσεις;

Από την πλευρά της Σέρβικης Ορθόδοξης Εκκλησίας ο επίσκοπος Ντίσελντορφ Γκριγκόριε Ντούριτς δήλωσε πως αυτός ο νόμος είναι μια ακόμη προσπάθεια του προέδρου του Μαυροβουνίου Μίλο Τζουκάνοβιτς να σωθεί πολιτικά: «Ο καθένας γνωρίζει πως ο Τζουκάνοβιτς ελέγχει τα πάντα. Το κράτος είναι στην ουσία το ιδιωτικό του κράτος. Έχει όλη τη δύναμη στα χέρια του. Κανείς δεν τον εμπιστεύεται σχετικά με τις ανησυχίες του για την ταυτότητα του Μαυροβουνίου, ούτε οι Σέρβοι στο Μαυροβούνιο ούτε οι Μαυροβούνιοι. Είναι απλώς μια δικαιολογία», υποστηρίζει ο Ντούριτς.

Αυτός είναι ο λόγος, προσθέτει ο ίδιος, για την κρίση γύρω από τη θρησκεία, που προκαλείται εσκεμμένα καθώς τα πάθη ανάβουν εύκολα. «Αυτό είναι το μόνο πράγμα που θα μπορούσε να προκαλέσει συγκρούσεις μεταξύ Σέρβων και Μαυροβουνίων στο Μαυροβούνιο. Νομίζω ότι η πρόθεση ήταν να προκαλέσει συγκρούσεις σε αυτό το λεπτό θρησκευτικό επίπεδο, να προκαλέσει συναισθήματα… και στη συνέχεια ο ίδιος να αποδειχθεί ειρηνοποιός και μοναδική λύση για τη χώρα», υποστηρίζει ο επίσκοπος Ντίσελντορφ.

Στο επίκεντρο η ακίνητη περιουσία της εκκλησίας;

Τέλος ο ίδιος δίνει και μια άλλη, πιο πρακτική, εξήγηση γι’ αυτή την ενέργεια της κυβέρνησης Τζουκάνοβιτς: «Η ακίνητη περιουσία των μητροπόλεων του Μαυροβουνίου είναι τεράστια. Διαθέτει ένα εκατομμύριο τετραγωνικά μέτρα στην παραλία Buljarici κοντά στην τουριστική Μπούντβα. Μια ολόκληρη πόλη θα μπορούσε να χτιστεί εκεί. Λέγεται ότι αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους του νέου νόμου: να πουληθεί αυτή η γη αργότερα σε μερικούς εταίρους του Τζουκάνοβιτς. Γίνεται λόγος για Άραβες επενδυτές. Πολλοί μιλούν για αυτό. Αυτός ο νόμος είναι στην ουσία μια πειρατεία».

Απαντώντας στις ανησυχίες του επισκόπου Ντίσελντορφ, ο Ράνκο Κριβοκάπιτς, επίτιμος πρόεδρος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος του Μαυροβουνίου (SDP Μαυροβουνίου), και πρώην πρόεδρος του κοινοβουλίου του Μαυροβουνίου και ένας από τους συγγραφείς του Συντάγματος της χώρας, χαρακτηρίζει όλη αυτή την η επιχειρηματολογία ακατανόητη, λέγοντας πως: «Ακόμη και τώρα, η Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία, μαζί με τους μεγιστάνες του Μαυροβουνίου, κτίζει διαμερίσματα σε άμεση γειτνίαση με εκκλησιαστικά κτίρια, όπως για παράδειγμα στην Ποντγκόριτσα. Και στη Μπούντβα, θέλουν να κατεδαφίσουν ένα παρεκκλήσι για να χτίσουν ένα εμπορικό κέντρο. Επομένως, η ίδια η Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία κάνει την ίδια δουλειά με τους μεγιστάνες. Γιατί τότε μας κατηγορούν;».