Πιο θα είναι το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Θα προχωρήσει το όραμα για μεγαλύτερη ενοποίηση των αισιόδοξων Γιούνκερ και Μακρόν; Θα καταρρεύσει η Ένωση υπό το βάρος των μεγάλων προκλήσεων που αντιμετωπίζει, όπως πιστεύουν οι απαισιόδοξοι και όπως θέλουν οι επικριτές της; 

Όλα αυτά αυτά τα ερωτήματα ψάχνουν απαντήσεις οι οποίες θα αργήσουν στην πραγματικότητα να έρθουν. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αν επιτευχθεί, θα είναι φυσικά μια μακρά διαδικασία. Η ερώτηση αν οι αλλαγές στην Ένωση θα ξεκινήσουν, όμως, επίσης δεν μπορεί να απαντηθεί. Κι αυτό γιατί προς το παρόν η Ευρώπη αρμενίζει στα πέλαγα περιμένοντας να φανεί η… Τζαμάικα. 

Το σύνθημα για αλλαγή

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι γεμάτη με αλληλεπικαλυπτόμενα προβλήματα. Η κρίση του ευρώ, οι αποκλίνουσες πολιτικές για τις σχέσεις με τη Ρωσία και την Τουρκία και τη μετανάστευση, ο ολοένα και αυξανόμενος εθνικισμός, η τρομοκρατία, ο ευρωσκεπτικισμός, το «χτύπημα» του Brexit, είναι κορυφαία αλλά (μόλις) κάποια από αυτά. 

Με όλα αυτά τα προβλήματα να συσσωρεύονται, δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι κάποιοι εκ των ηγετών της ΕΕ έχουν με απαισιοδοξία διαπιστώσει ότι το ευρωπαϊκό όραμα βρίσκεται κοντά στην κατάρρευσή τους. Ο πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Μάρτιν Σουλτς το 2015 είχε πει: «η αποτυχία της Ευρώπης είναι ένα ρεαλιστικό σενάριο». 

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η κρίση του 2008 και τα πολλά κεφάλαιά της – με σημαντικότερο το ελληνικό – αλλά και το Brexit ταρακούνησαν και με το παραπάνω την ΕΕ. Υπήρξε τότε σε επίπεδο κορυφής της ΕΕ η συνομολόγηση ότι η Ευρώπη θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί και να αλλάξει αν θέλει να μην καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος. 

Τα σχέδια αυτής της αλλαγής εκφράστηκαν κυρίως από τον Εμμανουέλ Μακρόν, τον νέο πρόεδρο της Γαλλίας που έχει ένα διπλό στόχο. Την μεγαλύτερη ενοποίηση της Ευρώπης και την επαναφορά της Γαλλίας – με εκείνον στο τιμόνι – στην πρότερη (πιο) αρχηγική της θέση. Κοινώς δεν θέλει να αφήσει τους Γερμανούς να κάνουν το αποκλειστικό κουμάντο. 

Ο Μακρόν στα παραπάνω φάνηκε να έχει βρει κατά κάποιον τρόπο έναν πολύ καλό σύμμαχο στις Βρυξέλλες. Το όνομά του Ζαν Κλοντ Γιούνκερ. Το όραμα του Ζαν Κλοντ Γιούνκερ για μια νέα Ευρώπη, όπως παρουσιάστηκε από τον ίδιο, εμπεριέχει προτάσεις εντυπωσιακά παρόμοιες με αυτές του Γάλλου πρόεδρου που ακολούθησαν. Πάντως δεν συμφωνούν σε όλα. 

Η σύγκλιση Μακρόν – Γιούνκερ 

Στις 13 Σεπτεμβρίου στο Στρασβούργο της Γαλλίας, ο Γιούνκερ παρουσίασε ένα χρονοδιάγραμμα για την μετάβαση με μια πιο ενιαία, ισχυρή και δημοκρατική Ευρωπαϊκή Ένωση. Στις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες που παρουσίασε ήταν η σύναψη νέων συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου, η δημιουργία αμυντικής δύναμης της ΕΕ, η δημιουργία θέσης ενός επικεφαλής της ΕΕ που θα συνδυάζει την θέση του προέδρου της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου – αυτό θα αλλάξει τη δομή της Ένωσης -, η μετατροπή του ESM σε ευρωπαϊκό ΔΝΤ, η θέσπιση υπουργού Οικονομικών της Ευρωζώνης, ο οποίος θα είναι και πρόεδρος του Eurogroup, η ψηφιοποίηση, η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, η δημιουργία υπηρεσίας για την ασφάλεια στο διαδίκτυο και η ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στο μπλοκ. 

Σχεδόν δύο βδομάδες αργότερα, ο Εμανουέλ Μακρόν, επαναλάμβανε σε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι, την ανάγκη για μια Ευρωπαϊκή Ένωση πιο δημοκρατική και κυρίαρχη. Άσκησε κριτική στην Ένωση για πολύ αργές αντιδράσεις στα αναδυόμενα προβλήματα, όπως ο ακροδεξιός εθνικισμός, ο απομονωτισμός και το αντιμεταναστευτικό κλίμα. Παρουσίασε τον εαυτό του ως τον κύριο αρχιτέκτονα της ανάπτυξης και της μεταρρύθμισης της ΕΕ και ως όραμά του: μια ανανεωμένη και ολοκληρωμένη Ευρώπη. Με ευρωπαϊκή συνοριοφυλακή, ευρωπαϊκή αρχή ασύλου και μετανάστευσης, ευρωπαϊκό εισαγγελέα εναντίον της τρομοκρατίας, ευρωπαϊκό στρατό και ευρωπαϊκό οργανισμό πολιτικής προστασίας. 

Και στο τέλος κερδίζουν οι Γερμανοί; 

Εκεί όπου οι δυο άντρες δεν τα βρίσκουν είναι ο οικονομικός προσανατολισμός των προτάσεων Μακρόν. Ο Γάλλος πρόεδρος θέλει ξεχωριστό προϋπολογισμό και ξεχωριστό κοινοβούλιο για την ευρωζώνη. Ο Γιούνκερ διαφωνεί – προφανώς για λόγους ισορροπιών. Επιπλέον, θέλει όλες οι χώρες να προχωρήσουν μαζί, χωρίς διαφορετικές ταχύτητες, ενώ ο Μακρόν προτάσσει την ευρωζώνη και όσους θέλουν να την ακολουθήσουν. 

Σύμφωνα με το Stratfort, υπάρχει κίνητρο πίσω από αυτές τις προτάσεις του Μακρόν κι αυτό είναι η γερμανική υποστήριξη. Χαρακτηριστικό αυτού, είναι ο πολύ καλά μελετημένος χρόνος κατά τον οποίο ο Μακρόν επέλεξε να δώσει την ομιλία του. Δεν προσπάθησε να επηρεάσει την έκβαση των γερμανικών εκλογών αλλά μίλησε δυο ημέρες μετά τη διεξαγωγή τους για να συμπέσει με την έναρξη των συνομιλιών για το σχηματισμό του νέου κυβερνητικού συνασπισμού. 

Η Γαλλία συνεχίζει να στηρίζεται στη Γερμανία για την υλοποίηση των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων στην ΕΕ ακριβώς όπως είχε συμβεί όταν οι δυο χώρες θεωρήθηκαν από κοινού ως ο «ευρωπαϊκός κινητήρας» πριν από δεκαετίες. Και γι’ αυτό ο Μακρόν τάχθηκε υπέρ της ανανέωσης της ιστορικής συνθήκης φιλίας των δυο χωρών, στις αρχές του επόμενου έτους, κατά την 55η επέτειό της.

Στην πραγματικότητα, ο Μακρόν γνωρίζει ότι χωρίς της συναίνεση της Γερμανίας καμία αλλαγή δεν θα προχωρήσει. Με την ομιλία του στη Σορβόνη λοιπόν, ήθελε να επηρεάσει τις συνομιλίες της Μέρκελ με τους δυνητικούς κυβερνητικούς της εταίρους και πιο συγκεκριμένα να πιέσει τα γερμανικά κόμματα που θα συμμετέχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό να πάρουν θέση, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι τα σχέδιά του δεν είναι το ίδιο καλοδεχούμενα από όλες τις πολιτικές δυνάμεις της Γερμανίας που θα επιχειρήσουν να σχηματίσουν τον λεγόμενο κυβερνητικό συνασπισμό Τζαμάικα. 

Περιμένοντας να φανεί η… Τζαμάικα

Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ έχει εκφράσει την υποστήριξή της για το σχέδιο Μακρόν και για στενότερη συνεργασία της Γερμανίας με τη Γαλλία, αν και δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί επισήμως στις προτάσεις έως ότου υπάρξει νέα κυβέρνηση στο Βερολίνο. Θα μπορέσει όμως και μετά; 

Στον σχηματισμό Τζαμάικα – εφόσον αυτός επιτευχθεί καθώς μέχρι στιγμής οι συνομιλίες των εν δυνάμει εταίρων χωλαίνουν επικίνδυνα – θα μετέχουν οι Χριστιανοδημοκράτες, οι Πράσινοι και οι Ελεύθεροι Δημοκράτες (FDP) του Λίντνερ. 

Η τριπλέτα διαφωνεί σε πλήθος ζητημάτων και η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι ένα από αυτά. Οι προτάσεις Μακρόν προκάλεσαν σοβαρές διαφωνίες. Οι Πράσινοι έχουν θετική στάση, ενώ οι Ελεύθεροι Δημοκράτες διατυπώνουν έντονη κριτική. Το ίδιο όμως κάνει και μέρος του CDU της Μέρκελ και της Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης (CSU). Τόσοι οι συντηρητικοί όσο και οι φιλελεύθεροι απορρίπτουν έναν προϋπολογισμό της ευρωζώνης, φοβούμενοι κυρίως την αμοιβαιοποίηση των χρεών. Επιπλέον το FDP απορρίπτει την ιδέα μιας ένωσης αναδιανομής των πόρων. 

Ατενίζοντας το μέλλον 

Στο παρελθόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατάφερε να ξεπεράσει μεγάλους σκόπελους. Για παράδειγμα την αδυναμία επικύρωσης του ευρωπαϊκού συντάγματος που τελικά οδήγησε στη Συνθήκη της Λισαβόνας ή τις δυσκολίες της επανένωσης της Γερμανίας που τελικά άνοιξαν την πόρτα για τη δημιουργία του ευρώ και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Τώρα υπάρχει υλικό για να ξεκινήσουν οι συζητήσεις για τη μεταρρύθμιση και μεγαλύτερη ολοκλήρωση της ΕΕ. Το αν αυτή θα μπορέσει να επιτευχθεί, με ποιον τρόπο, ποιους όρους και ποιο αποτέλεσμα, παραμένει ανοιχτό.