Η πρόσφατη τραγωδία με τη φονική πυρκαγιά στον καταυλισμό της Μόριας ήρθε να στρέψει για μια ακόμη φορά τα φώτα στις άθλιες συνθήκες διαβίωσης δεκάδων χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών στα hot spot των νησιών του Αιγαίου. Μόνο που κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί πλέον πως «έπεσε από τα σύννεφα».

Ρεπορτάζ: Αλέξανδρος Ζέρβας, Αγγελική Δημοπούλου

Όπως τονίζουν μάλιστα, μιλώντας στο Τvxs.gr, άνθρωποι που παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς την κατάσταση τα τελευταία χρόνια η συγκεκριμένη τραγωδία αποτελούσε «αυτοεκπληρούμενη προφητεία». Στη Μόρια και τους άλλους καταυλισμούς ανά την Ελλάδα οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με το κρύο, τις ασθένειες, τη βία, ακόμη και τις καταστροφές.

«Για πολλούς πρόσφυγες είναι τραυματικό ακόμη και να μπουν στον καταυλισμό»

«Τίποτα από όσα ακούμε για τη Μόρια δεν είναι είναι καινούργιο. Απλά τώρα άλλαξαν κάπως τα μεγέθη λόγω της αύξησης των προσφυγικών ροών» αναφέρει η Έφη Λατσούδη από τον ανοιχτό χώρο φιλοξενίας του πρώην ΠΙΚΠΑ στη Λέσβο και προσθέτει: «Όλα όμως τα λάθη επαναλαμβάνονται σε βαθμό που δείχνει πως δε θέλουμε να διδαχθούμε από τα λάθη μας». «Δυστυχώς για πολλούς πρόσφυγες έχει καταντήσει τραυματικό να μπαίνουν στη Μόρια. Μετά την πυρκαγιά επικράτησε πολύ φόβος, τρόμος θα έλεγα. Πολλοί δε θέλανε να επιστρέψουν καν στα καταλύματά τους» σημειώνει χαρακτηριστικά.

Παράλληλα, περιγράφει με ιδιαίτερα μελανά χρώματα την κατάσταση που βιώνουν οι μετανάστες στη Μόρια. «Οι χώροι στα κοντέινερ δεν ήταν ποτέ αρκετοί για τους διαμένοντες στο καταυλισμό. Πάντα υπήρχε ένα μεγάλος αριθμός που χρειαζόταν να μείνει σε σκηνές, χειμώνες, καλοκαίρια, με χιόνια, με βροχές, με αφόρητο κρύο. Ο συγκεκριμένος αριθμός άλλοτε έπεφτε – όταν υπήρχαν κάποιες αναχωρήσεις – κι άλλοτε έφτανε στο peak. Σήμερα βρισκόμαστε σε αυτό το σημείο. Έρχεται καθημερινά κόσμος, ο οποίος δεν έχει που να μείνει, με αποτέλεσμα να πηγαίνει στις σκηνές που υπάρχουν έξω από τον καταυλισμό. Άμα μπορούσατε να δείτε την περιοχή αυτή τη στιγμή, θα διαπιστώνατε πως όλος ο λόφος έξω από το καμπ είναι καλυμμένος από σκηνές» σημειώνει η κα Λατσούδη. Την ίδια στιγμή, επισημαίνει τη στάση της μιας μεγάλης μερίδας τοπικής κοινωνίας. «Εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερη εχθρότητα τους πρόσφυγες ακόμη κι αυτές τις στιγμές. Κανείς δεν σκέφτεται πως αν ζούσαν Έλληνες υπό συνθήκες Μόριας, καταυλισμός δε θα υπήρχε, θα τον είχαν κάψει» υπογραμμίζει με νόημα.

Το tvxs.gr, μίλησε με τον Απόστολο Βεΐζη, λίγο πριν την τελευταία τραγωδία στη Μόρια. Ο διευθυντής προγραμμάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, γνωρίζει ιδιαίτερα καλά την κατάσταση τόσο στο νησί, όπου η οργάνωση βρίσκεται και δρα από το 2008, όσο και σε άλλα μεγάλα camps στα ελληνικά νησιά. Τα όσα μας είπε, είναι δυστυχώς χαρακτηριστικά των όσων ακολούθησαν της συνέντευξης. «Η επίσημη χωρητικότητα των hot spot είναι 6.338. Οι άνθρωποι που μένουν γύρω από αυτούς τους χώρους ξεπερνούν τους 26.000. Υπάρχουν νησιά όπως στη Σύμη που δεν υπάρχει καμία δομή. Στη Μόρια ο πληθυσμός είναι τετραπλάσιος, στη Σάμο εννεαπλάσιος, στη Χίο τετραπλάσιος, στην Κω τέσσερις με πέντε φορές επάνω και στη Λέρο διπλάσιος. Δεν υπάρχουν λοιπόν ούτε οι υποδομές, ούτε οι συνθήκες υγιεινής. Μια τουαλέτα για 100 ανθρώπους, ένα ντουζ για 230 – 250 ανθρώπους, κάποιοι φτάνοντας δεν έχουν καν πρόσβαση σε κουβέρτα. Οι συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης έχουν άμεσα επιπτώσεις στην καθημερινότητα των προσφύγων και στην υγεία τους. Όταν οι άνθρωποι ζουν υπό αυτές τις συνθήκες και χωρίς να γνωρίζουν τι θα τους συμβεί την επόμενη ημέρα, δημιουργείται ένα περιβάλλον γεμάτο ένταση. Πρόκειται επίσης για ανθρώπους που έχουν βιώσει καταστάσεις πολέμου και τραυματικές εμπειρίες κατά το ταξίδι τους προς την Ελλάδα και πολλοί αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας».

Πρόσφυγες σε σκηνή στον προσφυγικό καταυλισμό της Χίου © Anna Pantelia / MSF

Εικόνα από τον προσφυγικό καταυλισμό της Σάμου © Anna Pantelia / MSF

«Υπάρχει κίνδυνος για ανάλογες τραγωδίες το χειμώνα – Άνθρωποι παλεύουν να ζεσταθούν με αυτοσχέδιους μηχανισμούς μέσα στις σκηνές»

Η Έφη Λατσιούδη σημειώνει πως μέσα σε αυτή την κατάσταση ο κίνδυνος να ζήσουμε ανάλογες τραγωδίες στο μέλλον είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτός. «Φανταστείτε ανθρώπους, μέσα σε σκηνές το καταχείμωνο, να προσπαθούν να ζεσταθούν οι ίδιοι αλλά να ζεστάνουν και τα παιδιά τους, μέσα σε ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες. Ας μην ξεχνάμε πως τόσο το 2016 όσο και το 2017 είχαμε θανάτους ανθρώπων που επιχείρησαν να βρουν θέρμανση με αυτοσχέδιο τρόπο. Πρέπει να υπάρξει ιδιαίτερη προσοχή το επόμενο διάστημα για να μη δούμε ανάλογα φαινόμενα» αναφέρει εμφατικά.

Την ίδια στιγμή, τονίζει πως η στάση της αστυνομίας σήμερα, μετά και τα τραγικά γεγονότα της Κυριακής, μόνο σε θετική κατεύθυνση δεν κινείται: «Στη Μόρια υπάρχει οργή, υπάρχει ένταση, λογικό είναι άλλωστε . Η αστυνομία το μόνο που προσπαθεί να κάνει είναι να κρατήσει τους μετανάστες στην ευρύτερη περιοχή του καταυλισμού. Και προσπαθεί να το κάνει επενδύοντας στην καταστολή συνήθως. Αυτό φυσικά αυξάνει την ένταση».

«Έρχονται υγιείς, τους κάνεις και νοσούν»

Ένα πολύ σοβαρό ζήτημα στη Μόρια αλλά και τους καταυλισμούς προσφύγων σε όλη την Ελλάδα έχει να κάνει με την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η οποία είχε πάντοτε κενά. Οι πρόσφατες όμως αποφάσεις της κυβέρνησης για μη παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης σε πρόσφυγες χωρίς ΑΜΚΑ, ήρθε να κάνει τα δεδομένα ακόμη χειρότερα.

«Έρχονται υγιείς και τους κάνεις να νοσούν, τα hot spot είναι κέντρα παραγωγής νοσημάτων στους πρόσφυγες», αναφέρει o Απόστολος Βεΐζης, και συνεχίζει: «Όταν κάποιος νοσεί πρέπει να τον καλύψουν οι υπηρεσίες υγείας. Τι συμβαίνει όμως στην πράξη, τα νοσοκομεία έχουν εξαντλήσει τις δυνατότητές τους. Έχουν τεράστιες ελλείψεις σε προσωπικό και διαμεσολαβητές και το πρόγραμμα που διενεργούσε ο ΕΟΔΥ που είναι το πρώην ΚΕΕΛΠΝΟ είχε πάντα ελλείψεις. Στην Λέσβο υπήρχαν δυο γιατροί για 10.000 ανθρώπους και σήμερα για 13.000 και πάνω. Άρα το προσωπικό δεν επαρκεί. Και το τρίτο που έδεσε τη σούπα ήταν όταν στις 11 Ιουλίου πάρθηκε η απόφαση να αλλάξει η διαδικασία παροχής ΑΜΚΑ προς τους νεοεισερχόμενους. Πράγμα που έκανε για τους ανθρώπους που έχουν προβλήματα υγείας πιο δύσκολη την πρόσβαση και προσβασιμότητα στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη».

Σε εκστρατεία εμβολιασμού των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Σάμο © Anna Pantelia / MSF

«Το 2016 έγινε κάτι που ήταν πολύ σημαντικό για την Ελλάδα, η αλλαγή της νομοθεσίας που επέτρεπε την πρόσβαση στο σύστημα υγείας για όλους. Αυτό αναλύεται σε τέσσερα επίπεδα, πρόσβαση, προσβασιμότητα, ποιότητα και αποδοχή» επισημαίνει παράλληλα ο κύριος Βεΐζης: «Δεν φτάνει να πάω στο νοσοκομείο αλλά πρέπει να είναι και προσβάσιμο, να υπάρχει γιατρός, να μου παρέχει υπηρεσίες και παίζει φυσικά ρόλο και η ποιότητα των υπηρεσιών αυτών. Αυτό δημιουργεί περισσότερες δυσκολίες καθώς οι άνθρωποι φτάνουν τελικά στις δομές υγείας όταν το πρόβλημά τους είναι πιο δύσκολο».

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η Έφη Λατσούδη: «Φανταστείτε καρκινοπαθείς, διαβητικούς ή επιληπτικούς, οι οποίοι δεν μπορούν να πάρουν καν τα φάρμακά τους κι αναγκάζονται να ζουν μέσα τέτοιες συνθήκες, χωρίς πρόσβαση ακόμη και σε καθαρό πόσιμο νερό. Η επιβάρυνσή τους είναι αδιανόητη» υπογραμμίζει.

Παιδιά προσπαθούν να αυτοκτονήσουν 

Ακόμη χειρότερη είναι η κατάσταση όσον αφορά τους ανήλικους πρόσφυγες. Όπως αναφέρει ο διευθυντής προγραμμάτων των Γιατρών χωρίς Σύνορα: «Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο 73 παιδιά παραπέμφθηκαν στις δικές μας ομάδες για θέματα ψυχικής υγείας. Τα τρία είχαν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας, 17 είχαν αυτοτραυματιστεί. Δέκα από τα 73 ήταν κάτω των 6 ετών ενώ το μικρότερο ήταν μόλις 2 ετών. Μιλάμε για παιδιά που έχουν σταματήσει να παίζουν. Παιδιά που βλέπουν εφιάλτες, παιδιά που φοβούνται να βγουν από τη σκηνή, παιδιά που αρχίζουν να αποσύρονται από την καθημερινότητα και έχουν σταματήσει να μιλάνε. Σε ένα παιδί που είναι στη φάση της ανάπτυξης αυτό όπως καταλαβαίνετε αφήνει μόνιμες βλάβες. Υπάρχουν και μικρά παιδιά που είχαν βιαστεί. Προχθές ένα παιδάκι έχασε τη ζωή του παίζοντας με μια κούτα».

Στον ελαιώνα δίπλα από τον προσφυγικό καταυλισμό της Μόριας © Anna Pantelia / MSF

«Η δική μας παιδιατρική κλινική έχει καταγράψει περίπου 113 παιδιά με σύνθετα ή χρόνια προβλήματα υγείας, μεταξύ των οποίων μικρά παιδιά με σοβαρές καρδιοπάθειες, διαβήτη, επιληψία, καρκίνο και τραύματα πολέμου. Παιδιά των οποίων η διαχείριση δεν μπορεί να γίνει στη Λέσβο, στη Σάμο ή στη Χίο. Φανταστείτε ανθρώπους με αυτά τα χρόνια προβλήματα και μικρά παιδιά να παραμένουν σε αυτές τις συνθήκες», σημειώνει ο κος Βεΐζης.

Στον ελαιώνα δίπλα από τον προσφυγικό καταυλισμό της Μόριας © Anna Pantelia / MSF

Εγκλωβισμένοι στα hot spots

Την ίδια στιγμή, αποκαλυπτικά είναι και τα στοιχεία που δίνει για τους εγκλωβισμένους στα hot spot: «Μιλάμε για περίπου 29.000 ανθρώπους που βρίσκονται στα ελληνικά νησιά και κυρίως στα πέντε: Σάμος, Χίος, Λέρος, Κως και Λέσβος. Υπάρχουν και κάποιοι – λιγότεροι – σε Ρόδο, Σύμη. Σήμερα που μιλάμε μπορεί να έχουν φτάσει τους 30.000. Ο αριθμός παρουσιάζεται ως μεγαλύτερος σε σχέση με το 2015 – 2016 ως παρουσία μεταναστών και προσφύγων στα ελληνικά νησιά. Η διαφοροποίηση είναι ότι παλιά ο κόσμος απλά πέρναγε από τα νησιά, έμενε για μια δυο ημέρες και κατόπιν συνέχιζε το ταξίδι για την ενδοχώρα ή την Ευρώπη, όσο λειτουργούσε η βαλκανική οδός. Με την εφαρμογή της συμφωνίας Ευρώπης – Τουρκίας το Μάρτιο του 2016 και το κλείσιμο της βαλκανικής οδού, οι άνθρωποι εγκλωβίζονται στα νησιά», τονίζει ο εκπρόσωπος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.

Και συνεχίζει: «Το 35% του πληθυσμού που είναι εγκλωβισμένοι στα νησιά είναι παιδιά. Έξι στα δέκα είναι κάτω των 12 ετών. Περίπου το 20% των παιδιών είναι ασυνόδευτα. Ένα 22% είναι γυναίκες και οι υπόλοιποι είναι άντρες. Το προφίλ είναι κυρίως οικογένειες και ασυνόδευτα ανήλικα. Οι χώρες προέλευσης: ένα 40% είναι από το Αφγανιστάν, ένα 14% είναι από τη Συρία, ένα 9% από το Κογκό, ένα 8% είναι από το Ιράκ και ακόμη 8% από την Παλαιστίνη. Πάνω από το 80% προέρχονται από εμπόλεμες περιοχές».

Στο ζήτημα των παιδιών στέκεται με ανακοίνωσή της και η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες επισημαίνοντας χαρακτηριστικά: «Μόνο ένα στα τέσσερα παιδιά βρίσκεται σε ξενώνα κατάλληλο για την ηλικία του». Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει: «Περίπου 500 παιδιά στεγάζονται μαζί με ενηλίκους με τους οποίους δεν έχουν κάποια συγγενική σχέση σε μια μεγάλη σκηνή στη Μόρια. Στη Σάμο, πάνω από δέκα ασυνόδευτα κορίτσια κοιμούνται σε βάρδιες σε ένα μικρό κοντέινερ, ενώ άλλα παιδιά αναγκάζονται να κοιμούνται στις οροφές των κοντέινερ».

«Τα έχω δει αυτά τα παιδιά»

«Τα έχω δει αυτά τα παιδιά. Τα έχω δει στη Μόρια, στους καταυλισμούς της Σάμου, της Κω, της Χίου, της Κω. Προσωπικά δεν μπορώ να βρω καμία λέξη για να περιγράψω την κατάσταση. Δεν μπορώ να βρω καμιά δικαιολογία, δεν μπορώ να βρω καμία εξήγηση», τονίζει από τη μεριά του σχετικά ο κος Βεϊζης. «Μια μητέρα στη Σάμο μας είπε το εξής: Είμαι κάτω από έναν μουσαμά στη Σάμο εδώ και δέκα ημέρες, έχω τρία μικρά παιδιά. Τη νύχτα τα τσιμπούν τα έντομα και δεν μπορούν να κοιμηθούν. Μέχρι τώρα τα είχα προστατέψει από τον πόλεμο, όμως δεν μπορώ πλέον να τα προστατέψω εδώ. Θέλω να ουρλιάξω, όμως δεν μπορώ μπροστά στα παιδιά». 

Από εκστρατεία εμβολιασμού των ΓΧ έξω από τον προσφυγικό

καταυλισμό της Μόριας © Anna Pantelia / MSF

«Είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης»

«Οι άνθρωποι ερχόντουσαν, έρχονται και θα συνεχίσουν να έρχονται. Όμως αυτή τη στιγμή γίνεται ανώμαλο στοίβαγμα ανθρώπινων ψυχών. Οι ελληνικές αρχές καταγράφουν αριθμούς. Λένε: 1.000, 5, 6, 9 και η παρουσίαση γίνεται λες και πρόκειται για πατάτες και καρπούζια. Από πριν τις εκλογές και μετά έγιναν ελάχιστες μετακινήσεις. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν πάνω από 7.500 άνθρωποι στους οποίους έχει γίνει άρση γεωγραφικού περιορισμού γιατί ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες και οι οποίοι δεν μπορούν να μετακινηθούν γιατί δεν υπάρχουν χώροι. Και οι 1.400 που μεταφέρθηκαν στην ενδοχώρα και συγκεκριμένα στην Νέα Καβάλα, μεταφέρθηκαν σε ένα χωράφι όπου στήθηκαν σκηνές. Δεν γίνεται οι άνθρωποι να φεύγουν από μια τρύπα και να πηγαίνουν στην άλλη. Πρέπει να πηγαίνουν σε μια δομή κατάλληλη», λέει ο Απόστολος Βεΐζης. 

Για τον ίδιο το ζήτημα είναι θέμα πολιτικής βούλησης. «Από το 2015 μέχρι το 2020 υπάρχουν στη διάθεση της Ελλάδας 2,21 δις ευρώ. Στη χώρα παραμένουν επίσημα, σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία 88.750 μετανάστες και πρόσφυγες. Είναι ένας αριθμός που για εμένα προσωπικά είναι διαχειρίσιμος. Αν έμπαιναν – όπως οι 21.600 άνθρωποι που έχουν ήδη μπει – σε πρόγραμμα στέγης δεν θα μιλάγαμε γι’ αυτή την εικόνα. Αυτή την εικόνα τη θέλει η Ευρώπη για να λειτουργήσει ως αποτροπή για τους πρόσφυγες. Αυτό όμως δεν λειτουργεί. Ο άνθρωπος που φεύγει από τον πόλεμο, έρχεται για να σωθεί και να σώσει την οικογένειά του. Η κατάσταση στα νησιά είναι αυτή που βλέπουμε και θα παραμείνει έτσι γιατί υπάρχει έλλειψη πολιτικής βούλησης. Η κατάσταση που επικρατεί είναι ντροπή για τη χώρα, για την Ευρώπη, για την ανθρωπιά. Και ως κοινωνία έχουμε αποτύχει. Πρέπει να εμβολιαστούμε κατά της αδιαφορίας ως κοινωνία. Πρέπει να πιέσουμε παραπάνω».