Κάθε γιορτή έχει τα έθιμά της. Τα χρειάζεται για να αναζωπυρώνει και να διατηρεί άσβεστο το θρησκευτικό συναίσθημα και να δεσμεύει συναισθηματικά τους πιστούς, να ενισχύει τον χαρακτήρα της γιορτής και να συσφίγγει τις σχέσεις της θρησκείας με το εμπόριο (να τα λέμε κι αυτά). Από τα τόσα πασχαλινά έθιμα, το άρθρο αυτό επιλέγει να ρίξει φως σε τρία που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ανάβουν φωτιές. Από πού προέρχονται; Συνδέονται έστω και χαλαρά με τον Ιησού Χριστό; Πώς ενσωματώθηκαν τελικά στην ορθοδοξία;

Επιτάφιος – ένα «χριστιανικό» έθιμο… προ Χριστού

Όταν ακούμε «Επιτάφιος» σκεφτόμαστε ένα ξύλινο κουβούκλιο στολισμένο ως εκεί που δεν πάει με λουλούδια, το οποίο υποτίθεται ότι μεταφέρει τον νεκρό Ιησού. Ή ίσως σκεφτόμαστε την ίδια την περιφορά με τα αναμμένα κεριά. Στην πραγματικότητα, Επιτάφιος είναι η κεντημένη σε ύφασμα εικόνα που αναπαριστά το νεκρό σώμα του Ιησού Χριστού αλλά αυτό έχει μικρή σημασία. Σε κάθε περιοχή τον στολίζουν όπως θέλουν  και τον περιφέρουν όπως θέλουν.

Στις Σέρρες παλιότερα έβαζαν μπροστά στην πόρτα τους, πάνω σε ένα τραπέζι, την εικόνα του Χριστού, ανάμεσα σε λουλούδια, κεριά, λιβάνι και ένα πιάτο μέσα στο οποίο είχαν φυτεμένη φακή ή κριθάρι που μόλις είχε αρχίσει να φυτρώνει. Τι σχέση έχουν οι σπόροι που μόλις φύτρωσαν; Με τον Ιησού Χριστό σίγουρα δεν έχουν καμία σχέση, έχουν όμως με τον Άδωνι (του Αδώνιδος) που αιώνες πριν έρθει ο Ιησούς στη γη, έδινε την ευκαιρία κάθε Άνοιξη σε γυναίκες να θρηνήσουν τον θάνατό του, να στολίσουν με λουλούδια το νεκροκρέβατό του και να γιορτάσουν την ανάστασή του. «Ἀδώνιδος κῆποι» ονομαζόταν το έθιμο κι αυτά τα μικρά πήλινα αγγεία με τα φυτά με την τόσο σύντομη διάρκεια ζωής συμβόλιζαν τη σύντομη ζωή του Αδώνιδος {γι’ αυτό και η αναφορά στη γενική νωρίτερα, μην πάει αλλού το μυαλό σας).

Εορτασμός των Αδωνίων, τμήμα ερυθρόμορφου αττικού λέβητα 430-420 π.Χ.

Η γιορτή ολοκληρωνόταν σε δύο φάσεις: Η πρώτη μέρα ήταν πένθιμη και ονομάζονταν «αφανισμός». Οι μαυροφορεμένες  γυναίκες  τοποθετούσαν σε νεκρική κλίνη ένα ξύλινο ομοίωμα (ξόανο) του Αδώνιδος και έκαναν όλα τα τελετουργικά σαν να είχαν ένα νεκρό σώμα: έπλεναν με νερό το ξόανο, μύρωναν το σώμα του Θεού, το έντυναν με το χαρακτηριστικό ύφασμα των νεκρών, το σάβανο και νεκροστόλιζαν με αρωματικά άνθη και κλαδιά αειθαλών δέντρων την κλίνη του. Ακολουθούσε ο Επιτάφιος Θρήνος του Αδώνιδος και η «έκθεσις» ή αλλιώς η περιφορά, η πομπή του νεκρού σώματος με τη συνοδεία αναμμένων πυρσών και κεριών που έκαναν την ατμόσφαιρα τόσο κατανυκτική! Αφού θρηνούσαν, οι γυναίκες έριχναν το ομοίωμα και τους “κήπους” στη θάλασσα. Όπως ακριβώς σε κάποια νησιά σήμερα, ο Επιτάφιος μπαίνει τελικά στη θάλασσα. Η επόμενη ημέρα ήταν μέρα χαράς! Λεγόταν: «Εύρεσις». Ήταν η στιγμή να γιορτάσουν  την ανάσταση, την αναγέννηση του Αδώνιδος με χορούς και γέλια, και να απολαύσουν όλοι μαζί πλούσια γεύματα που προέρχονταν από τις καθιερωμένες θυσίες. Σας θυμίζει κάτι;

Λαμπάδα: Από την αρχαιότητα ως τα jumbo

Από όλα τα πασχαλινά έθιμα, τίποτα δεν κάνει τη γιορτή τόσο… Λαμπρή όσο η λαμπάδα της Ανάστασης. Σύμφωνα με το πρακτορείο Χριστιανικών Ειδήσεων «Δόγμα»: «η πασχαλινή λαμπάδα μας έρχεται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους.  Η λαμπάδα ουσιαστικά αποτελούσε – λέει –σύμβολο του νέου φωτός του Χριστού, το οποίο επρόκειτο να φωτίσει την ψυχή του νεοφώτιστου.». Ωραία. Μόνο που αυτό δεν αναφέρεται σε κανένα σημείο της Αγίας Γραφής, πουθενά στο βιβλίο «Πράξεις των Αποστόλων» όπου μαθαίνουμε για το πώς εξαπλώθηκε η χριστιανοσύνη τα πρώτα χρόνια μετά τον θάνατο του Ιησού Χριστού, δεν υπάρχει αναφορά σε λαμπάδα ή σε κερί που ανάβει για λατρευτικούς σκοπούς. Άσε που τότε δεν χρησιμοποιούσαν καν κεριά αλλά λύχνους. Σε κανένα σημείο από τις πολλές επιστολές του αποστόλου Παύλου σε διάφορες εκκλησίες του πρώτου αιώνα, δεν αναφέρεται κάποια συμβουλή για χρήση κεριού ή λαμπάδας. Εξάλλου, αν ήταν κάτι που θα ήθελε ο Ιησούς να κάνουν οι χριστιανοί, δεν θα τους το ζητούσε με κάποιον τρόπο; Και μια ακόμη εύλογη απορία: πώς καθιερώθηκε η λαμπάδα τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους  όταν ο εορτασμός του ίδιου του Πάσχα καθιερώθηκε το 325 μ.Χ. στη σύνοδο της Νίκαιας; (Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαιδεία).

Λαμπαδηδρομία – Λεπτομέρεια από ερυθρόμορφο αγγείο, γύρω στο 425 π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Τότε; Γιατί καθιερώθηκε; Ένας άλλος συμβολισμός της Πασχαλινής λαμπάδας -σύμφωνα πάντα με το «Δόγμα» –  είναι ότι αναπαριστά το φως που έφερε στην ανθρωπότητα ο Χριστός, όταν νίκησε τον θάνατο και το σκοτάδι, μέσω της Ανάστασής του καθώς και το φως του Ήλιου της Άνοιξης.  Σιγά-σιγά… πλησιάζουμε  στην πηγή του φωτός που δεν είναι άλλη από τις αρχαίες ειδωλολατρικές παραδόσεις.  Σύμφωνα με το Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (Τόμ. 12, σ. 66), οι χριστιανοί άρχισαν να ανάβουν λαμπάδες στους τάφους μαρτύρων κατά τον 3Ο μ.Χ. αιώνα ενώ κατά τον 5ο αιώνα, αρχίζει η χρήση λαμπάδων κατά την ανάγνωση  του Ευαγγελίου. Η συνήθεια βέβαια της χρήσης κεριών στη λατρεία, είχε ανάψει αιώνες πριν. Ήδη από τις αρχαίες Λαμπαδηδρομίες, ο στόχος ήταν να φτάσει κανείς  πρώτος με αναμμένη τη λαμπάδα του ενώ στους  πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες που έγιναν το 776 π.Χ., στο τέρμα του σταδίου στεκόταν ένας ιερέας ο οποίος κρατούσε μια λαμπάδα. Οι αθλητές έτρεχαν προς το τέρμα του σταδίου, προς τον ιερέα. Ο νικητής είχε το προνόμιο να πάρει τη λαμπάδα και να ανάψει τη φωτιά του θυσιαστηρίου στο οποίο θα γίνονταν οι θυσίες εκατό βοδιών.  Αυτή η φλόγα έκαιγε συμβολικά στη διάρκεια των αγώνων, προς τιμή αυτής της θυσίας που γινόταν για τον Δία. Έχει γούστο το «άγιο φως» και η ολυμπιακή φλόγα να είναι μακρινά ξαδέρφια.

Το κάψιμο του Ιούδα – Χριστιανισμός στην πυρά

Σε μερικές πόλεις της Ελλάδας, δεν νοείται Ανάσταση δίχως το κάψιμο του Ιούδα. Το ομοίωμα του προδότη προετοιμάζεται με προσοχή τρεις ολόκληρες μέρες πριν: ένα ανδρείκελο από πανιά παραγεμισμένο με άχυρα ή και ξύλα, ενίοτε με κροτίδες στα μάτια. Ο προδότης θα κρεμαστεί κι έπειτα θα καεί κι έτσι θα τιμωρηθεί για το κακό που έκανε. Το κάψιμο του Ιούδα δεν είναι μόνο ελληνικό έθιμο. Τηρείται με πάθος σε χώρες της Λατινικής Αμερικής  – Περού, Βραζιλία, Βενεζουέλα – τόσο από ορθόδοξους όσο και καθολικούς. Στο Μεξικό αποτελεί τουριστική ατραξιόν με το όνομα: “Queda de Judas”. Πριν εκραγεί από τα πυροτεχνήματα  που το έχουν παραγεμίσει , το ομοίωμα σέρνεται στους δρόμους και γίνεται αντικείμενο χλευασμού και προπηλακισμών. Πέρσι μάλιστα μία από τις κούκλες Ιούδες είχε τη μορφή και το όνομα του Τραμπ (!). Φέτος, στην Πολωνική πόλη Προύτσνικ, το έθιμο καταδικάστηκε μεν από την Πολωνική Καθολική Εκκλησία και τον Υπουργό Εσωτερικών Joachim Brudzinski, αυτό όμως δεν εμπόδισε μια ομάδα παιδιών να ξεσπαθώσει κλωτσώντας και χτυπώντας το ομοίωμα του «Εβραίου» με κλαδιά.

Παιδιά χτυπούν ένα ομοίωμα Ιούδα, την Μεγάλη Παρασκευή 19 Απριλίου 2019  στην πόλη Προύτσνικ στην Πολωνία

Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το έθιμο πέρασε στη Λατινική Αμερική από την Ισπανία ή την Πορτογαλία όπου τηρείται επίσης. Το κάψιμο του Ιούδα είναι γνωστό και στην Τσεχία (Pálíme Jidáše!) καθώς και στην Αγγλία.  Στην Ευρώπη ήταν διαδεδομένο κατά τον 18Ο αιώνα μέχρι και τις αρχές του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Σήμερα τηρείται ακόμη και στη Νιγηρία. Πάντα κάτω από τον χριστιανικό μανδύα της τιμωρίας του προδότη. Μόνο που δεν θυμίζει σε τίποτα τη διδασκαλία του Χριστού αλλά το κυνήγι μαγισσών και τη μισαλλοδοξία της Ιεράς Εξέτασης. Ή ακόμη και τις φωτιές της Βαλπούργειας Νύχτας. Σε κάποιες παράκτιες περιοχές της Γερμανίας, το έθιμο να ανάβουν μεγάλες φωτιές για να γιορτάσουν τον ερχομό του Μάη πέρασε απλώς από τις παλιές παγανιστικές γιορτές για τη γονιμότητα και την αναγέννηση στον «χριστιανικό» εορτασμό του Πάσχα  αλλάζοντας όνομα (Osterfeuer = Φωτιές του Πάσχα).

Είναι γνωστό ότι η θρησκεία βγάζει κουνέλια (και αβγά) από το καπέλο του συγκρητισμού που φοράει αιώνες τώρα. Αλλά να ισχύει κάτι τέτοιο και με τη χρήση των κεριών, της λαμπάδας, της φωτιάς; 

Επιτάφιος με ανοιξιάτικα λουλούδια κι αναμμένα κεριά  – Λαμπάδα της Ανάστασης – Κάψιμο του Ιούδα. Τρία έθιμα που φέρνουν τους πιστούς πιο κοντά στη θυσία του Ιησού Χριστού;  Ή μήπως όχι;