Με την Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να μην είναι ευπρόσδεκτη στην ευρωπαϊκή οικογένεια και μια ενδεχόμενη ένταξη της Ουκρανίας να κρύβει εντάσεις με τη Ρωσία, το βάρος των συνομιλιών διεύρυνσης πέφτει στα Δυτικά Βαλκάνια. Η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία βρίσκονται και επίσημα στο επίκεντρο του διαλόγου, η Βοσνία Ερζεγοβίνη και το Κοσσυφοπέδιο είναι δυνητικά υποψήφιες ενώ ένα άλλο ζεύγος χωρών, η Σερβία και το Μαυροβούνιο έχουν ήδη αρχίσει διαπραγματεύσεις ένταξης.

Αλλά δυστυχώς, οι στόχοι της διεύρυνσης της ΕΕ δεν είναι αυτοί που ήταν. Μερικοί ηγέτες υπενθυμίζουν τα προβλήματα που προέκυψαν από την ένταξη «προβληματικών χωρών» όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία και συμπεριλαμβάνουν σε αυτές μάλιστα και την Ελλάδα, άλλοι πιο λαϊκιστές ηγέτες δηλώνουν την αντίθεσή τους στην ένταξη μουσουλμανικών χωρών όπως το Κοσσυφοπέδιο και η Βοσνία, ενώ μερικοί απλώς τείνουν να ξεχνούν την «Αχίλλειο πτέρνα» της Ευρώπης.

Ποια είναι αυτή; Η Deutshe Welle δίνει ένα παράδειγμα από το χρονικό των σχέσεων Βουλγαρίας και Βόρειας Μακεδονίας. Η κυβέρνηση της Σόφιας, που αυτοπροσδιορίζεται ως η «πρωταθλήτρια» των Δυτικών Βαλκανίων, κόντεψε για ένα μείζονος σημασίας θέμα, να τινάξει την ενταξιακή πορεία της Βόρειας Μακεδονίας στον αέρα. Ο ακροδεξιός αναπληρωτής πρωθυπουργός και υπουργός Άμυνας της χώρας, Κράσιμιρ Καρακάτσαν απείλησε να ασκήσει βέτο στην ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην ΕΕ, λόγω της διαμάχης για το αν ο Γκότσε Ντέλτσεφ, ένας επαναστάτης της ιστορίας τους από το μακρινό 1872, θα μείνει στην ιστορία ως Βούλγαρος ή Βορειομακεδόνας. Στην ΕΕ υπάρχει μία επιτροπή που σκοπό έχει να επιλύει τέτοιες διαμάχες. Μόνο που μόλις έχει καταφέρει να λύσει τα άλυτα ζητήματα του Μεσαίωνα. Τι στέκεται λοιπόν εμπόδιο στην ενταξιακή πορεία της Βόρειας Μακεδονίας; Δεν είναι το εμπόριο, τα διασυνοριακά έργα, τα ζητήματα των επενδύσεων ή της ασφάλειας, αλλά μάλλον η «ιδιοκτησία» μιας ιστορικής προσωπικότητας. Και κάπως έτσι εξηγείται γιατί η Σόφια και τα Σκόπια, που τις χωρίζουν μόλις 245 χλμ, δεν συνδέονται μέχρι σήμερα ούτε καν σιδηροδρομικά!

Μάλιστα στο πλαίσιο αυτής της διαμάχης οι Βούλγαροι εθνικιστές επαίνεσαν τους «ηρωικούς Έλληνες» που υποχρέωσαν την κυβέρνηση των Σκοπίων να αλλάξει το όνομα της χώρας και να εξαλείψει κάθε αλυτρωτική αξίωση από την ιστορία της Ελλάδας. Αυτό μάλιστα την ίδια στιγμή που οι Έλληνες εθνικιστές κατηγορούσαν την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ότι εκχώρησε την Μακεδονία!

Τα προβλήματα είναι ακόμη μεγαλύτερα σε άλλες χώρες. Υπάρχει ένα πραγματικό απαρτχάιντ στη Βοσνία, σημειώνει η Deutsche Welle. Οι τρεις βασικές εθνοτικές κοινότητες (οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι, οι ορθόδοξοι Σέρβοι και οι Καθολικοί Κροάτες) διδάσκονται ακόμη και διαφορετικά την ιστορία στο σχολείο. Ή σκεφτείτε πόσο δύσκολες είναι οι συνομιλίες μεταξύ της Σερβίας και του Κοσσυφοπεδίου, οι οποίες τέθηκαν πάλι σε πάγο το περασμένο έτος, μετά τη δολοφονία ενός Σέρβου πολιτικού.

Πέραν όμως από τις πολιτικο-πολιτισμικές διαφορές, αξίζει κανείς να αναρωτηθεί και τι εικόνα έχουν αυτές οι χώρες για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ΕΕ στις απαρχές της ήταν ένα πρότζεκτ που σχεδιάστηκε για να ξεπεράσει τα σύνορα και να προωθήσει τη διακρατική συνεργασία – πρώτα σε οικονομικό επίπεδο και αργότερα σε πολλούς άλλους τομείς. Αλλά στα Βαλκάνια, η ενσωμάτωση στην ΕΕ φαίνεται να έχει τον αντίθετο στόχο, παρατηρεί η Deutsche Welle, καθώς είναι ένα εργαλείο για τις τοπικές ελίτ ώστε να εδραιώσουν τη δύναμή τους. Για αυτές, οι αντιπαραθέσεις με γειτονικές τους χώρες ήταν πάντα ένας τρόπος για να αντισταθμιστεί η εσωτερική έλλειψη παραδοσιακής ταξικής ταυτότητας, συνεκτικών ιδεολογιών ή ανεξάρτητων πολιτικών. Οι βαλκανικές ελίτ δεν έχουν κανένα πραγματικό ενδιαφέρον να σπάσουν από τα εθνικά τους σύνορα. Αντίθετα, οι περισσότερες επιχειρήσεις βασίζονται στην εθνική στήριξη και στον συγκαλυμμένο προστατευτισμό. Λίγες τοπικές εταιρείες λειτουργούν στην πραγματικότητα σε ολόκληρη την περιοχή και το να εξαρτώνται από πολυεθνικές εταιρείες όπως η Coca-Cola θα ήταν αφελές.

Ένα από τα παράδοξα της ΕΕ είναι ότι οι δορυφόροι της πρώην ΕΣΣΔ, όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία προσχώρησαν στην ΕΕ, πριν από τα υπολείμματα της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Μία εξήγηση θα μπορούσε να είναι το γεγονός ότι οι ελίτ στη Σόφια και το Βουκουρέστι εισήλθαν στη μεταβατική περίοδο με πολύ λιγότερη νομιμότητα και έπρεπε να συμμορφωθούν, όπως αυτές διαμορφώθηκαν ως μέρος του σοβιετικού μπλοκ. Εν τω μεταξύ, τα νέα κράτη που γεννήθηκαν από τη Γιουγκοσλαβία φαινόταν να διατηρούν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και εσωτερικό κύρος, τα οποία τα οδήγησαν όχι σε συμβολικούς πολέμους αλλά σε πραγματικούς.

Η παράδοξη χρήση της ενσωμάτωσης στην ΕΕ για την εδραίωση εθνικών κρατών πρέπει να εξεταστεί σε συνδυασμό με το όραμα του έθνους που είναι κοινό στο νοτιοανατολικό τμήμα της Ευρώπης. Τα Δυτικά Βαλκάνια κινδυνεύουν να ακολουθήσουν μια τέτοια πορεία, επειδή η εθνοτική πολιτική έχει την τάση να παράγει ισχυρά πάθη και βίαιους ηγέτες. Ενδεχομένως η απάντηση στις προκλήσεις να περνάει μέσα από την αναβίωση του παλιού γιουγκοσλαβικού πνεύματος της ανοιχτότητας και ενός συνδυασμού πολιτισμών, ή ακόμα και από μια Βαλκανική ομοσπονδία, που αποτέλεσε μια βραχύβια μεταπολεμική ουτοπία.