Με την άφιξη Ομπάμα και την εκλογή Τραμπ ξαναμπήκε στο τραπέζι του δημόσιου διαλόγου το θέμα του ελληνικού αντιαμερικανισμού.

Η διάθεση παραμένει στην ίδια ένταση ή τελικά η περίπτωση Ομπάμα συνέβαλε ώστε να αμβλυνθεί;

Μήπως τελικά έχουμε μετατοπίσει την αντίθεσή μας ως λαός στις ηγεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξαιτίας της κρίσης ή ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα υπάρχει σαν αποτύπωμα, σαν μέρος της κουλτούρας των νεότερων χρόνων;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέσαμε στην ιστορικό Ζηνοβία Λαλιούτη με αφορμή το βιβλίο «Ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα, 1947 – 1989» που  κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ασίνη, μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εργασία που αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη εξιστόρηση πάνω στο θέμα.

Τι είναι ο αντιαμερικανισμός;

Πρόκειται για μια «δικαιολογημένη αντίδραση», για μια «ανορθολογική προκατάληψη» εναντίον των ΗΠΑ ή για μια «αντιληπτική διαστρέβλωσή» τους;

Πρόκειται για την εναντίωση σε συγκεκριμένες πολιτικές των ΗΠΑ, και άρα μια εναντίωση με συγκυριακό χαρακτήρα;

Ή μήπως πρόκειται για μια συνολική εναντίωση σε αυτά που εκπροσωπεί το λεγόμενο αμερικανικό μοντέλο;

Υπάρχει, τελικά, ένας κοινά αποδεκτός ορισμός του αντιαμερικανισμού;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που απασχολούν την ιστορικό Ζηνοβία Λαλιούτη στο βιβλίο μέσα από το οποίο ο αναγνώστης ανακαλύπτει πως ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα δεν αποτελεί μια εξαίρεση παρά τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν την ελληνική περίπτωση.

Ο αναγνώστης στοχάζεται επίσης πάνω στην ιστορική συνέχεια, αλλά και στη διάκριση ανάμεσα στην πολιτική και πολιτισμική πλευρά του φαινομένου.

Με την εκτενή αναφορά στην πολιτισμική διάσταση του αντιαμερικανισμού, στην πρόσληψη και απήχηση του αμερικανικού ονείρου, τις αντιδράσεις στην ετεροδικία και την εγκληματικότητα, την καταδίκη του ηθικού εκτραχηλισμού, αλλά και την ανακάλυψη μιας άλλης Αμερικής, το ενδιαφέρον σταδιακά μετατοπίζεται από το ερώτημα τι είναι αντιαμερικανισμός προς το ποιες λειτουργίες επιτελεί και πώς εμπλέκεται στη διαδικασία κατασκευής πολιτικών, κοινωνικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων στη μεταπολιτευτική Ελλάδα.

Αποτελεί μία εξαίρεση τελικά ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα μέσα στο ευρωπαϊκό τοπίο; 

Σαφώς και όχι. Δεν πρόκειται για εξαίρεση. Αν δούμε τι συμβαίνει μεταπολεμικά τόσο στη Γαλλία όσο και στη Γερμανία, θα δούμε κι εκεί την ανάπτυξη του αντιαμερικανισμού, ο οποίος μάλιστα σε αυτές τις χώρες προϋπάρχει.

Ειδικά στη μεταπολεμική περίοδο λόγω και της ιδιαίτερης σχέσης των ΗΠΑ με τις χώρες της δυτικής Ευρώπης , αναπτύσσεται ένας αντιαμερικανικός λόγος ο οποίος καταγγέλλει τον βαθμό περιστολής της εθνικής ανεξαρτησίας αλλά και την αλλοίωση της πολιτισμικής παράδοσης αυτών των χωρών από αυτό που ονομάζουμε αμερικάνικο μοντέλο. Οπότε μπορούμε να δούμε πολλές συγγένειες εκεί και με την ελληνική περίπτωση.

Ωστόσο υπάρχει κάποια ιδιαιτερότητα στην ελληνική περίπτωση;

Μία ιδιαιτερότητα αφορά τη μετεμφυλιακή Περίοδο στην Ελλάδα και την απουσία ενός συνεκτικού δεξιού και αντιαμερικανικού λόγου, κάτι που συναντάμε στη Γαλλία και τη Γερμανία.

Λόγω των ιδιαίτερων μετεμφυλιακών συνθηκών στην Ελλάδα και της λεγόμενης αντικομουνιστικής συναίνεσης, δεν έχουμε έναν συστηματικό δεξιό, αντιαμερικανικό λόγο, με εξαίρεση το Κυπριακό ζήτημα. 

Το θέμα σας είναι πολύ επίκαιρο αφού μπήκε ξανά στον δημόσιο διάλογο με την αφορμή την άφιξη του Ομπάμα αλλά και την εκλογή του Τραμπ. Συνέβαλε ο Ομπάμα στην  άμβλυνση του φαινομένου πιστεύετε;

Στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης αλλά και της περίπτωσης προεδρίας Ομπάμα που είχε ένα θετικό πρόσωπο στην Ελλάδα υπήρξε μία άμβλυνση τουλάχιστον προς ώρας.

Μένει να δούμε πως αυτό θα εξελιχθεί σε σχέση με τις διεθνείς εξελίξεις αλλά και με το τι θα σηματοδοτήσει η εκλογή Τραμπ στην ηγεσία των ΗΠΑ. 

Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη μετατοπίζει το εχθρικό αίσθημα από τις ΗΠΑ προς τις ηγεσίες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Νομίζω ναι. Στην Ελλάδα είχαμε ένα αντίστοιχο σχήμα με την ανάδυση του αντιγερμανισμού ή εκείνη του ευρωσκεπτικισμού.

Ταυτόχρονα είχαμε μία υποβάθμιση του αντιαμερικανικού  λόγου. Αυτό που έχει σημασία να δούμε όμως είναι ότι υπάρχουν στοιχεία συνέχειας ανάμεσα στις αφηγήσεις.

Για παράδειγμα οι καταγγελίες για τον περιορισμό της εθνικής ανεξαρτησίας, . Είναι κάτι που μπορούμε να το δούμε και στα  δύο σχήματα .

Ή αν σκεφτούμε τις ιστορικές αναλογίες , τον λόγο περί κατοχής πχ. Ήταν σημείο αναφοράς και για τον αντιαμερικανικό λόγο μεταπολεμικά όπου εκεί η έννοια της κατοχής αναφερόταν στην αυξημένη παρουσία των ΗΠΑ στη μεταπολεμική  Ελλάδα.

Στο ελληνικό πλαίσιο πάλι όταν ανακαλούμε τις μνήμες της γερμανικής κατοχής είναι μια μεταφορά  για να μιλήσουμε για τις συνθήκες της Γερμανικής ηγεμονίας στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση.

Κάνετε μια αναφορά στην πολιτισμική διάσταση του αντιαμερικανισμού. 

Νομίζω ότι είναι σημαντικό να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στα είδη του αντιαμερικανισμού.

Τον πολιτικό που πυροδοτείται από συγκεκριμένες πολιτικές από την πλευρά των ΗΠΑ, και τον πολιτισμικό που εκφράζει μια συνολικότερη αντίθεση στο αμερικάνικο πολιτισμικό μοντέλο, αυτό που λέμε εξαμερικανισμό των ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Στη μεταπολεμική Ελλάδα  αυτό συνδέθηκε για παράδειγμα με την καταγγελία  για τον εθνικό εκτραχηλισμό, για τη διάβρωση των ελληνικών ηθών με τη διάδοση νέων προτύπων, τη διάδοση των ταινιών του Χόλλυγουντ και της Αμερικάνικης μουσικής για παράδειγμα.

Επίσης εξέφρασε και μια γενικότερη ανησυχία απέναντι στην επικράτηση  της νεωτερικότητας σε παραδοσιακές κοινωνίες.