Με τις δασικές πυρκαγιές της τελευταίας 20ετίας να έχουν προκαλέσει τον θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων και ανυπολόγιστες καταστροφές στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, σύμφωνα με το WWF Ελλάς η Ελλάδα δεν έχει ακόμα έναν σύγχρονο μηχανισμό δασοπροστασίας που να αξιοποιεί τα διόλου μικρά διαθέσιμα ποσά, κυρίως από ενωσιακούς πόρους, με τρόπο συγκροτημένο και αποτελεσματικό.

Από την έρευνα του WWF Ελλάς σε συνεργασία με το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR), με χρηματοδότηση στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, προέκυψε ότι την πενταετία 2016-2020 το 84% των συνολικών κρατικών πόρων κατευθύνεται προς την καταστολή (πυρόσβεση) και μόλις το 16,05% προς την πρόληψη. Το WWF μάλιστα εντοπίζει ελλιπή καταγραφή και δυνατότητα πρόσβασης της Κοινωνίας των Πολιτών στις πληροφορίες και στα έγγραφα βάσει των οποίων ελήφθησαν οι αποφάσεις κατανομής των πόρων.

Όσο για τη συνέχεια, οι συντελεστές της έρευνας λένε ότι «το 2021, για μια ακόμα φορά, το εθνικό σύστημα δασοπυροπροστασίας βασισμένο εν πολλοίς σε μια κατασταλτική φιλοσοφία, δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις, με βαριές συνέπειες στο φυσικό περιβάλλον, την άγρια ζωή, αλλά και την κοινωνία». Την περασμένη χρονιά σημειώθηκε ο δεύτερος χειρότερος απολογισμός καμένων εκτάσεων των τελευταίων 20 ετών για τη χώρα μας, συνολικά 1,5 εκατ. καμένα στρέμματα. 

Η έρευνα φέρει τον τίτλο «Ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας στη χρηματοδότηση της πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών με τη συμβολή των πολιτών» και τα αποτελέσματά της παρουσιάστηκαν την περασμένη Πέμπτη σε διαδικτυακή συνέντευξη Τύπου.

Ανισοκατανομή μεταξύ καταστολής και πρόληψης 

«Η χρηματοδότηση της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα περιλαμβάνει ένα σύνθετο πλέγμα ποικίλων χρηματοδοτικών εργαλείων και πόρων που προέρχονται από πολλές πηγές (εθνικές και ενωσιακές) και διοχετεύονται σε εξίσου πολυάριθμους δικαιούχους, συνθέτοντας έτσι ένα δαιδαλώδες σύστημα διαδικασιών. Ωστόσο, παρά την κομβική σημασία της διαχείρισης και κατανομής των χρηματοδοτήσεων, δεν έχει υπάρξει έως και σήμερα στη χώρα μας καμία προσπάθεια καταγραφής, αξιολόγησης και δημοσιοποίησης στοιχείων που αφορούν στη διαχείριση των πόρων που δαπανώνται στην πρόληψη και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών», τονίζουν το WWF Ελλάς και το MIIR. 

«Χωρίς αυτά τα δεδομένα, είναι πρακτικά αδύνατο να πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε τεκμηριωμένη απολογιστική αξιολόγηση του τί δουλεύει, τί πρέπει να βελτιωθεί και τί πρέπει να αλλάξει», προσθέτουν. .

Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, το σύστημα χρηματοδότησης της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών φαίνεται να εστιάζει κυρίως σε δράσεις καταστολής έναντι δράσεων πρόληψης. Για την περίοδο 2016-2020, το 83,95% των συνολικών κρατικών πόρων κατευθύνεται προς την καταστολή και μόλις το 16,05%  προς την πρόληψη. 

Την ίδια στιγμή, η τελευταία έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ κάνει έκκληση προς τις κυβερνήσεις να επανεξετάσουν τις δαπάνες για την κατάσβεση των πυρκαγιών προτείνοντας τη διάθεση του 45% του προϋπολογισμού τους για την πρόληψη και την ετοιμότητα, το 35% για την καταστολή  των πυρκαγιών και το 20% για την αποκατάσταση.

«Με τόσο χαμηλό ποσοστό πόρων προς την πρόληψη, δεν μπορούμε να έχουμε ούτε αποτελεσματική καταστολή», είπε χαρακτηριστικά στην συνέντευξη Τύπου ο συντονιστής δράσεων για τις δασικές πυρκαγιές του WWF Hellas, Ηλίας Τζηρίτης.

«Στη χαοτική νέα κανονικότητα που διαμορφώνει η κλιματική κρίση, οι πιο διαχειρίσιμες πυρκαγιές είναι εκείνες που προλαμβάνονται. Μόνο μέσω της πρόληψης, μπορεί να ελεγχθεί η εξάπλωσή τους και να ελαχιστοποιηθεί η έντασή τους. Η αλλαγή της κουλτούρας του συστήματος δασοπυροπροστασίας είναι το μεγάλο ζητούμενο», διαβάζουμε στα συμπεράσματα της έκθεσης.

Χρήματα για τα δάση που «λιμνάζουν»

Από την έρευνα προκύπτει ακόμα πως η Ελλάδα δεν καταφέρνει να απορροφήσει τους διαθέσιμους ενωσιακούς πόρους. Από τον συνολικό εγκεκριμένο προϋπολογισμό για δαπάνες καταστολής δασικών πυρκαγιών του ΕΣΠΑ 2014-2020 που ανέρχεται στα 49.812.023,39 ευρώ, μέχρι σήμερα έχουν απορροφηθεί συνολικά 26.546.715,8 ευρώ, δηλαδή έχει γίνει απορρόφηση κατά 53,29%.

«Και αυτό παρότι υπάρχουν τεράστιες ανάγκες, όπως για παράδειγμα η ενίσχυση των εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας με υλικό εξοπλισμό και η δασική διαχείριση», σχολιάζουν οι συντελεστές της έρευνας.

Δεν γίνονται καταγραφές και απολογιστικές εκθέσεις

Η λογική λέει πως όπου δαπανάται δημόσιο χρήμα, πρέπει να συντάσσεται μια μελέτη βάση της οποίας κατυεθύνονται οι διαθέσιμοι πόροι, να τίθενται στόχοι και μετά το πέρας κάθε αντιπυρικής περιόδου να γίνεται απολογισμός. Πόσα χρήματα τελικά δαπανήθηκαν; Επετεύχθησαν οι στόχοι; Αν όχι, ποιός έχει την ευθύνη; Όλα αυτά δεν συμβαίνουν στην Ελλάδα των χιλιάδων πυρκαγιών, με εκατοντάδες ήδη νεκρούς στο Μάτι το 2018 και την Πελοπόννησο το 2007. 

«Οι αποφάσεις κατανομής και διάθεσης των πόρων στηρίζονται σε μια αποσπασματική καταγραφή των υφιστάμενων αναγκών από τους δικαιούχους φορείς χωρίς να προηγείται μία ολοκληρωμένη τεκμηρίωση των απαιτούμενων δράσεων. Κενά διαπιστώθηκαν, επίσης, τόσο στη δημόσια πρόσβαση των πολιτών στις πληροφορίες και στα έγγραφα βάσει των οποίων ελήφθησαν οι σχετικές αποφάσεις κατανομής των πόρων, όσο και στη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία καταγραφής των αναγκών ή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων», διαβάζουμε στα συμπεράσματα της έκθεσης. 

«Μέχρι σήμερα κανένας αρμόδιος δημόσιος φορέας δεν φαίνεται να συντάσσει εκθέσεις πεπραγμένων, στις οποίες να συμπεριλαμβάνεται και οικονομικός απολογισμός των έργων με βάση τους πόρους που έλαβε», γράφουν οι συντελεστές.

Τί μπορεί να γίνει

Μετά από τις παραπάνω διαπιστώσεις, το WWF Ελλάς προχωρά στις ακόλουθες προτάσεις.

• Κατάρτιση ενός Εθνικού Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, που θα αποτελεί μέρος ενός μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού για τη χρηματοδότηση δράσεων για μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.
• Ενίσχυση και διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του Συντονιστικού Οργάνου Πολιτικής Προστασίας που προβλέπεται στο άρθρο 12 του ν. 4662/2020 (Α΄27) για τον αποτελεσματικό συντονισμό των υφιστάμενων χρηματοδοτικών εργαλείων στο πλαίσιο της εφαρμογής του προτεινόμενου Εθνικού Σχεδίου Αντιπυρικής Προστασίας.
• Δημιουργία μιας ανοιχτής Ενιαίας Πλατφόρμας Δεδομένων Χρηματοδότησης για την Αντιμετώπιση των Δασικών Πυρκαγιών (με προτεινόμενη ονομασία ΗΦΑΙΣΤΟΣ) για την ενίσχυση της διαφάνειας και της πρόσβασης των πολιτών σε πληροφορίες σχετικά με τη χρηματοδότηση δράσεων για την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών.
• Δημιουργία ενός κεντρικού ελεγκτικού μηχανισμού στη ΓΓΠΠ για τον οικονομικό έλεγχο των αποφάσεων κατανομής και αξιοποίησης των πόρων. 

Πάντως οι άνθρωποι του WWF Ελλάς παρατήρησαν ότι την τελευταία διετία πίεση που έχει ασκήσει ο οργανισμός έχει αρχίσει να «πιάνει τόπο», και κάποια βήματα προόδου έχουν σημειωθεί από την πλευρά της κυβέρνησης. Μακάρι το φετινό καλοκαίρι η πρόοδος αυτή να αποτυπωθεί σε πολύ λιγότερα καμμένα στρέμματα γης, λιγότερες απώλειες σε χλωρίδα και πανίδα, λιγότερα σπίτια, επιχειρήσεις και δημόσιες δομές κατεστραμμένες.