Για τις 31 Οκτωβρίου το εορτολόγιο γράφει «των Αποστόλων εκ των Εβδομήκοντα, Μαρτύρων Σελεύκου και Στρατονίκης», όμως εδώ και λίγα χρόνια μια άλλη γιορτή έχει κάνει την εμφάνισή της την ημέρα εκείνη. Άνθρωποι φορούν μαύρες μάσκες, ψηλά μυτερά καπέλα ή ντύνονται σαν σκιάχτρα με κολοκύθες στο κεφάλι. Μπαρ διοργανώνουν θεματικά πάρτι ενώ οι σινεφίλ ίσως προτιμήσουν κάποια ταινία σχετική με την γιορτή αυτή. Είναι το Halloween… που μιας και ήρθε στη χώρα μας, μπορούμε να το γράφουμε «Χάλογουίν», με δύο τόνους για να προσεγγίζουμε κάπως τον ήχο της λέξης.

Μπορεί οι ρίζες της γιορτής αυτής να βρίσκονται στην αρχαία κέλτικη γιορτή του Σαμχάιν, του θεού του Κάτω Κόσμου, όμως το Χάλογουίν πήρε την τωρινή μορφή μέσα από την αμερικανική κουλτούρα και επέστρεψε στην Ευρώπη μέσα από ταινίες, κινούμενα σχέδια ή ταξιδεμένους στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού Ευρωπαίους. Στις ΗΠΑ το βράδυ του Χάλογουίν τα παιδιά πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα, λέγοντας «trick or treat», δηλαδή «φάρσα ή κέρασμα» και οι γείτονες τους δίνουν γλυκά. Σε πολλές χώρες οι εκδηλώσεις συνδυάζουν στοιχεία και από την «Νύχτα των Νεκρών», την εκδοχή δηλαδή της γιορτής για τον ισπανόφωνο κόσμο. Η νύχτα της 31ης Οκτωβρίου ερμηνεύεται ως η τελευταία πριν το χειμώνα, το πέρασμα από ένα κόσμο σε έναν άλλο, κατά την οποία πολλά μπορούν να συμβούν.

Με καθυστέρηση αρκετών ετών το Χάλογουίν κάνει την εμφάνισή του στην Ελλάδα, βρίσκοντας φανατικούς φίλους, κυρίως στις μικρές ηλικίες αλλά και ανήσυχους παρατηρητές που έχοντας ζήσει την πλημμυρίδα ποιοτικά μέτριων πολιτιστικών προϊόντων από τις ΗΠΑ τις δεκαετίες του 80 και του 90, δυσκολεύονται να βρουν διασκεδαστικές τις μαύρες φορεσιές και τις κολοκύθες. Εξάλλου, ίσως λένε ορισμένοι από αυτούς, «εμείς στην Ελλάδα έχουμε τις Απόκριες. Τί να το κάνουμε το Χάλογουίν»;

«Στις πολιτισμικές σπουδές βλέπουμε με κριτική ματιά τη θεωρία περί πολιτιστικού ιμπεριαλισμού», λέει στο tvxs.gr η επιστημονική συνεργάτιδα πάνω στις Πολιτισμικές Σπουδές των τμημάτων Δημοσιογραφίας του ΑΠΘ και Επικοινωνίας & ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Δέσποινα Χρονάκη, επισημαίνοντας ωστόσο ότι οι πολιτισμικές πρακτικές του αγγλοσαξωνικού κόσμου συνεχίζουν να έχουν πολύ μεγαλύτερη ορατότητα από άλλες. 

«Βλέπουμε το Χάλογουίν ως πολιτισμική πρακτική στην Ελλάδα περίπου την τελευταία πενταετία κι έτσι δεν υπάρχει κάποια σχετική μελέτη, τουλάχιστον που να έχει υποπέσει στην αντίληψή μας. Βεβαίως έχει μελετηθεί ευρύτατα διεθνώς, τόσο ως πολιτισμική πρακτική όσο και στις αναπαραστάσεις του στη δημοφιλή κουλτούρα. Επιχειρώντας μια προσέγγιση με βάση τις πολιτισμικές σπουδές, θα έλεγα ότι το Χάλογουίν αντλεί κάποια στοιχεία από τις ρίζες του στους Κέλτες της Ιρλανδίας αλλά προφανώς έχει δάνεια στοιχεία και από την αμερικάνικη κουλτούρα», είναι η πρώτη παρατήρηση της κας. Χρονάκη.

Στην επισήμανση ότι στην Ελλάδα μοιάζει να φτάνει ως ένα αμερικάνικο έθιμο που στοχεύει στο μιμιτισμό, η επιστημονική συνεργάτιδα του ΑΠΘ και του ΕΚΠΑ μάλλον διαφωνεί. «Από τη δεκαετία του 90 και μετά έχουμε εγκαταλείψει σε μεγάλο βαθμό τις συζητήσεις περί αμερικανοποίησης της κουλτούρας ή επίδρασης της αμερικάνικης κουλτούρας στον υπόλοιπο κόσμο. Στις πολιτισμικές σπουδές βλέπουμε με κριτική ματιά τη θεωρία περί πολιτιστικού ιμπεριαλισμού. Νομίζω ότι είναι πιο δόκιμες και παραγωγικές οι συζητήσεις που λένε ότι οι πολιτισμικές πρακτικές ανά τον κόσμο εμπεριέχουν και δάνεια στοιχεία που κατά κάποιο τρόπο τις «ενημερώνουν». Νομίζω ότι έχουμε αφήσει πίσω μας για τα καλά την αντίληψη  που μιλά για εισαγόμενες πολιτισμικές πρακτικές από την Αμερική, αυτό που στην αργκό λέμε συχνά ως ‘αμερικανιά’», σημειώνει η ερευνήτρια.

Μάλιστα τονίζει ότι «στην καθημερινότητά μας έχουμε βάλει την κατανάλωση πολιτισμικών κειμένων που βρίσκονται σε μια κοσμοπολιτική διάσταση και όχι μονοδιάστατα αμερικάνικη ή ευρωπαϊκή». Εξηγεί ότι η σημαντική αύξηση της κινητικότητας των ανθρώπων σε άλλες χώρες αλλά και η πρόσβαση στο διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα έχουν ως αποτέλεσμα ένα πολύ μεγαλύτερο εύρος προσλαμβανουσών από τον κόσμο εκτός Ελλάδας. Και πάντα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι «κάποιες πολιτισμικές πρακτικές έχουν και εμπορική διάσταση, έρχονται και από την αγορά».

Υπάρχει όμως και η παρατήρηση ότι σπανιότερα βλέπουμε αντίστοιχα «δάνεια» από άλλες χώρες προς τις ΗΠΑ. «Ισχύει ότι η αμερικάνικη και η αγγλοσαξονική κουλτούρα εξακολουθούν να έχουν μεγαλύτερη ορατότητα σε σχέση με άλλες κουλτούρες. Μεταξύ μικρότερων και μεγαλύτερων κουλτούρων είναι δύσκολο να υπάρχει αμφίδρομη ανταλλαγή επί ίσοις όροις. Όμως υπάρχουν παραδείγματα αμφίδρομων ανταλλαγών, για παράδειγμα στην Αγγλία γιορτάζεται το Oktoberfest (σ.σ η μεγάλη γερμανική γιορτή της μπύρας)», απαντά η κα. Χρονάκη.

Εξηγεί μάλιστα ότι το ποιες πολιτισμικές συνθήκες θα αναπτυχθούν σε κάποια χώρα έχει να κάνει και με την ίδια τη φύση της συνθήκης και κατά πόσο μοιάζει οικεία στους κατοίκους της χώρας αυτής. «Το Χάλογουίν έχει πάρει μια παγανιστική διάσταση, παρότι δεν ξεκίνησε ως παγανιστικό έθιμο, και εμπεριέχει το στοιχείο του τέλους μιας εποχής και την επαφή των νεκρών με τους ζωντανούς, όπως ακριβώς συμβαίνει και με δικά μας έθιμα. Υπάρχει μια πολιτισμική εγγύτητα με δικά μας αντίστοιχα έθιμα, που μέσα στα χρόνια ενσωματώθηκαν στο πολιτισμικό πλαίσιο της χριστιανικής θρησκείας», σημειώνει.

«Υπάρχει πάντα μια ανησυχία όταν έρχεται μία πολιτισμική πρακτική από το εξωτερικό, ότι απειλείται η τοπική πολιτισμική ταυτότητα, ένας φόβος αλλοίωσης. Αυτό δεν είναι ίδιον της Ελλάδας, συμβαίνει με όλες τις κουλτούρες. Εν προκειμένω με το Χάλογουίν δεν υπάρχει τέτοιο ενδεχόμενο, καθώς η επίδραση της θρησκείας στην ελληνική κουλτούρα συνεχίζει να είναι κυρίαρχη. Σε καμία περίπτωση δε βλέπουμε υποχώρηση των εκδηλώσεων των Απόκρεων επειδή κάποιοι από εμάς ξεκινήσαμε να γιορτάζουμε το Χάλογουίν», καταλήγει η κα. Χρονάκη.