Μη συμβατές με τα ευρωπαϊκά πρότυπα για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου κρίνει το Συμβούλιο της Ευρώπης τις διατάξεις των πρόσφατων νομοθετικών ρυθμίσεων της ελληνικής κυβέρνησης για το μητρώο των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Μάλιστα συστήνει στις ελληνικές αρχές την «ουσιαστική αναθεώρησή» τους.

Πιο συγκεκριμένα, το Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων για το δίκαιο των μη κυβερνητικών οργανώσεων (Expert Council on NGO Law) του Συμβουλίου της Ευρώπης, σε γνωμοδότησή που δημοσίευσε στις 2 Ιουλίου 2020 αναφέρει ότι οι προϋποθέσεις εγγραφής των οργανώσεων στο μητρώο του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου είναι ασαφείς και υπέρμετρα ευρείες, δημιουργώντας έτσι ασάφεια δικαίου και κίνδυνο αυθαίρετης εφαρμογής, καθώς και δυσανάλογο αποκλεισμό μεγάλου αριθμού οργανώσεων από το χώρο του ασύλου, της μετανάστευσης και της κοινωνικής ένταξης (παρ. 65).

Προσθέτει δε ότι οι επαχθείς υποχρεώσεις προς τις οργανώσεις όπως παράσχουν προσωπικά δεδομένα φυσικών προσώπων έρχεται σε αντίθεση με το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή (παρ. 61), ότι επιβάλλεται διακριτική μεταχείριση μίας συγκεκριμένης κατηγορίας οργανώσεων (παρ. 56) και ότι παραβιάζονται βασικές εγγυήσεις της δίκαιης δίκης με την εισαγωγή αυτόματης αναστολής ή ανάκλησης της εγγραφής ή/και πιστοποίησης οργανώσεων χωρίς να τους δίνεται η δυνατότητα προσφυγής κατά των σχετικών αποφάσεων του Υπουργείου.

Το Συμβούλιο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι επαχθείς, πολύπλοκες, χρονοβόρες και δαπανηρές προϋποθέσεις που επιβάλλονται για την εγγραφή των οργανώσεων και των μελών τους εγείρουν ζητήματα παραβίασης των δικαιωμάτων στην ιδιωτική ζωή και στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, λόγω έλλειψης αιτιολογίας και αναλογικότητας (παρ. 105), ενώ εκτιμά ότι οι ρυθμίσεις πρόκειται να επιφέρουν σημαντική αποδυνάμωση (chilling effect) στη δράση της κοινωνίας των πολιτών, εφόσον μεγάλος αριθμός οργανώσεων θα βρεθούν εκτός μητρώου είτε λόγω αδυναμίας ολοκλήρωσης της απαιτητικής διαδικασίας εγγραφής είτε λόγω απόρριψής τους από το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου (παρ. 107).

Επισημαίνεται ότι, μόλις δύο εβδομάδες πριν την τοποθέτηση του Συμβουλίου της Ευρώπης, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έκρινε την ουγγρική νομοθεσία για τις οργανώσεις κοινωνίας των πολιτών αντίθετη με το ενωσιακό δίκαιο στην υπόθεση C-78/18 Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά Ουγγαρίας. Στην απόφασή του, το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι εθνική νομοθεσία που καθιστά σημαντικά δυσχερέστερη τη δράση ή λειτουργία οργανώσεων π.χ. ενισχύοντας τις απαιτήσεις σχετικά με την εγγραφή τους σε μητρώο συνιστά περιορισμός του δικαιώματος στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι (σκ. 114), ενώ διατάξεις που επιβάλλουν τη γνωστοποίηση προσωπικών δεδομένων φυσικών προσώπων χαρακτηρίζονται, ελλείψει συγκατάθεσης, ως παρέμβαση στην ιδιωτική ζωή και στην προστασία των προσωπικών δεδομένων (σκ. 124 και 126).

Οι οργανώσεις Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, HIAS Ελλάδος και Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) κατέθεσαν στις 9 Ιουνίου 2020 αναφορά στο Συνήγορο του Πολίτη όπως προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των μελών τους, σύμφωνα με τις αρχές που διέπουν το Κράτος Δικαίου.