Στις 12 και 14 Ιουνίου του 2020 πραγματοποιήθηκε το 2ημερο Διεθνές Συμπόσιο «Τέχνη, Παιδεία και Φιλοσοφία στους Καιρούς της Πανδημίας» με συνδιοργανωτή (μαζί με όσους φορείς αναφέρονται στο παρόν άρθρο) το tvxs.gr. Μια σύντομη αποτίμηση του ακολουθεί:

Ads

Η Αναΐς Νιν σε μια από τις «πυκνότερες» φράσεις που γράφτηκαν ποτέ, υποστήριξε κάποτε ότι «δεν βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι αλλά όπως είμαστε». Ίσως καμία φράση να μην περιγράφει τον τρόπο πρόσληψης και αντιμετώπισης των κρίσεων γενικά όσο αυτή. Ποτέ, άλλωστε, μια κοινωνία δεν είναι η ίδια μετά από μία πανδημία. Το σίγουρο είναι πως και η νέα υγειονομική κρίση δεν πέφτει σε ουδέτερο περιβάλλον, ούτε θα ενισχύσει ουδέτερες δυναμικές. Σιγά σιγά (αφού μιλάμε για ιστορικό και όχι για τον βιολογικό μας χρόνο) η κοινωνία (που κατέρρεε ήδη, αδύναμη να αντιμετωπίσει ραγδαίες οικονομικο-κοινωνικές μεταβολές) θα μεταβληθεί ακόμη περισσότερο, τόσο συνολικά, όσο και στους ιδιαίτερους τομείς ευθύνης και δράσης που την συναπαρτίζουν.

Τρεις από αυτές, τρεις που  θεωρούνται ανάχωμα στους πολύσημους, κυνικούς τρόπους με τους οποίους αντιδρά η κοινωνία και η πολιτική (η στάση απέναντι στο σύνολο, απέναντι στην «πόλη») όταν γίνονται αυτοαναφορικές κι «εγκαταλείπονται» στον εαυτό τους, η Τέχνη, η Παιδεία και η Φιλοσοφία, απασχόλησαν, όντας με διαλεκτικό τρόπο συνδεδεμένες, το Ηλεκτρονικό Διεθνές Συμπόσιο με θέμα Τέχνη, Παιδεία και Φιλοσοφία, που συνδιοργάνωσαν, την Παρασκευή 12 και την Κυριακή 14 Ιουνίου 2020, το ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το Εργαστήριο Κοινωνικών Επιστημών και Εκπαίδευσης του ίδιου Πανεπιστημίου (διευθ. Μ. Πουρνάρη), το TVXS.gr, η Εφημερίδα των Συντακτών, με συμμετοχή καθηγητών από το Columbia, το Princeton, το Saint Jones, την Πάντειο, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, πολιτιστικών ακτιβιστών από το θρυλικό Mime Troupe του Σαν Φρανσίσκο, από τους Art Workers της Αθήνας,  καλλιτεχνών από το Παρίσι και την Βαρκελώνη, από τον Σύλλογο Byron για τον Πολιτισμό και τον Φιλελληνισμό, και του Πανελλαδικού Κινήματος Αυτοοργάνωσης κι Αυτοδιαχείρισης, συνομίλησαν στην πλατφόρμα Jitsi, προβαλλόμενοι ζωντανά από τα κανάλια του TVXS.gr, του ΕΣΔΟΓΕ, του Πανελλαδικού Κινήματος Αυτοοργάνωσης κι Αυτοδιαχείρισης.

Ενώ τα θέματα που σε γενικές γραμμές απασχόλησαν τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες, όπως περιγράφτηκαν στο ΔΤ, ήταν εάν, σε εποχή ραγδαίων μεταβολών όπως η δική μας μπορούν; και πώς; οι ποικίλες πρακτικές και αναπαραστάσεις, από την τέχνη και την Παιδεία ως την Φιλοσοφία και την Δημοσιογραφία, να παρέμβουν σε εποχή που το social distancing μας κάνουν όλους και όλες πιο ευάλωτους στα fake new και στον ιστορικό αναθεωρητισμό;

Ads

Τα κύρια σημεία, και κάποια από τα θετικά και τα αρνητικά

Η επιλογή της ελεύθερης έως τώρα πλατφόρμας jitsi έγινε σε αντιδιαστολή με την επιλογή της πλατφόρμας ΖΟΟΜ, ιδιοκτησίας της «πολυσυζητημένης» για τις εργασιακές συνθήκες που προσφέρει σε «αόρατους» εργαζόμενους Amazon… Αυτό τεχνικά δημιούργησε κάποιες δυσκολίες (και αδυναμία σύνδεσης 2 βασικών ομιλητών, του Larry Ching Liou από το Princeton και του Πάνου Τριγάζη από τον Σύλλογο Byron με έδρα την Αθήνα), την κύρια ευθύνη για τις οποίες όμως τις έχει η υπογράφουσα συντονίστρια (ζητώ δημόσια συγγνώμη από τους συνδιοργανωτές φορείς και τους συμμετέχοντες) όμως και οι ειδικοί τεχνικοί, με δεδομένο μάλιστα πως πρόκειται για εντελώς νέες μορφές πνευματικής συνομιλίας, για πολλούς και πολλές συμπολίτες/ισσες μας που φιλοξενήσαμε σε αυτό, με μεγάλη εμπειρία και αξία κατά τα άλλα στους ιδιαίτερους χώρους που για χρόνια κινούνται. Έτσι, την πρώτη ημέρα υπήρξαν εμφανή, χαριτωμένα και εκνευριστικά την ίδια ώρα, τεχνικά προβλήματα, τα οποία όμως ξεπεράστηκαν χάρη στην αξία και στην καλή διάθεση των ομιλητών/τριών.
Ένα άλλο -θετικό αυτήν την φορά- σημείο που εντοπίστηκε από πολλούς/ες ήταν η, προσδοκώμενη λόγω της ίδιας της φιλόδοξης θεματικής του Συμποσίου, ποικιλία των προσεγγίσεων, όπως και το ό,τι η πλειοψηφία των ομιλητών/τριών έμεινε εντός του θέματος της ιδιαίτερης γνωστικής ή πρακτικής «περιοχής» τους.

Στην αρχή χαιρέτησε ο κ. Αναστάσιος Μικρόπουλος, ως πρόεδρος του ΠΤΔΕ, και η κ. Ταμίσογλου ως εκπρόσωπος του Εργαστηρίου Κοινωνικών Επιστημών και Εκπαίδευσης, που επεσήμαναν πως είναι θετικό τα Τμήματα Παιδείας των ΑΕΙ να παρακολουθούν τις νέες εξελίξεις και να ανταποκρίνονται σε αυτές.

Κατόπιν ο λόγος δόθηκε στους ομιλητές και στις ομιλήτριες.

Ο κ. Γιάγκος Ανδρεάδης, (Πάντειος) σε ένα σύντομο λόγω των όντως κακών συνθηκών της αρχής, πέρασμα του επεσήμανε πως στην εποχή μας δεν μπορεί να γραφτεί μεγάλο θέατρο, αφού όπως (και) η Πανδημία ανέδειξε είμαστε ανεκπαίδευτοι στην τραγωδία. Η ρήση αυτή απασχόλησε το υπόλοιπο του συμποσίου, θέτοντας το ζήτημα κατά πόσο μπορούμε να αναζητούμε κάθαρση εφόσον έχουμε τόσο προβληματική σχέση με την τραγωδία. Ένα σημαντικό κείμενο του στα Αγγλικά μοιράστηκε στους συνδαιτημόνες του συμποσίου κι ελπίζουμε να βρει τον δρόμο της δημοσίευσης.

Ο κ. Basilio Monteiro, (St Jones Νέα Υόρκη) έθεσε το ζήτημα της εκβιομηχάνισης της ίδιας της παιδείας, όπου τα κριτήρια αποτίμησης της, ακόμη και στα μεγάλα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα της εποχής, μεταβάλλονται ολοένα και περισσότερο, από ποιοτικά σε ποσοτικά, μεταβάλλοντας την εκπαίδευση σε τεχνική ειδίκευση, και αποστειρώνοντας την ίδια την έννοια της «παιδείας» κάτι που έγινε φανερό όσο ποτέ σε εποχή που ο εγκλεισμός στέρησε έσοδα από τα πολυεθνικά ιδρύματα. Από την εποχή του Ρήγκαν η διαβρωτική ταύτιση της παιδείας με το εισόδημα έγινε συστηματική, ενώ θύμισε κατ’ αντιπαραβολή τι σήμαινε παιδεία στους αρχαίους πολιτισμούς (την ολοκλήρωση της προσωπικότητας), ξεκινώντας από τον αρχαιοελληνικό αλλά και  βρίσκοντας συνδέσεις κα συνθέσεις με όλους τους άλλους.

Κατόπιν η κ. Καρασαββίδου (ΠΤΔΕ Π.Ι.) επεσήμανε πως οι πανδημίες και η διαχείριση της Δημόσιας Υγείας έχουν παίξει έναν εμβληματικό ρόλο στην διάρκεια της ιστορίας, αφού, όπως συμβαίνει στην εποχή μας, οι (μεγάλοι και  υπαρκτοί) κίνδυνοι στην υγιεινή εντείνουν τα προβλήματα που το μινιμαλιστικό κράτος του νεοφιλελευθερισμού είχε δημιουργήσει, αλλά και δημιουργούν νέες δυνατότητες κοινωνικοπολιτικής χειραγώγησης που θα δυσχεράνουν περαιτέρω την κριτική παιδεία τέχνη και φιλοσοφία.

Η κ. Ellen Callas (Μime Troup, San Fransisco) έκανε μια διαχρονική και σε βάθος ανάλυση της τραγικής κοινωνικοπολιτικής ιστορίας της Αμερικής αλλά και των δυνατοτήτων της να αναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες της σαν τον Φοίνικα μέσα από τους αγώνες των λαών της. Επεσήμανε πως ο αστυνομικός που δολοφόνησε τον Φλόυντ ήταν δημιούργημα ενός συστήματος δομικού ρατσισμού και μιας άνισης παιδείας, και θύμισε τους πολυώνυμους αγώνες και την συνεχή παρουσία του θρυλικού Mime Troupe στον χώρο του ακομμάτιστου πολιτικού θεάτρου. Τόνισε τέλος την αξία του κινήματος I can’t breathe που παρά τις βιαιότητες που πρέπει να καταδικάζονται συνενώνει διαφορετικούς ανθρώπους, με διαφορετικές ιδιότητες, μα με ένα κοινό όραμα για ένα λίγο έστω δικαιότερο κόσμο.

Ο κ. Λέανδρος Πολενάκης, (κριτικός Θεάτρου, Αθήνα) που πήρε κατόπιν τον λόγο, επεσήμανε την αξία της καλλιτεχνικής παιδείας και του θεάτρου, και θύμισε πως το τελευταίο είναι πάντοτε παρόν ως συνειδησιακή κιβωτός της ανθρωπότητας. Οι μεγάλοι συγγραφείς, όπως και τα μεγάλα έργα, βαθιά παιδαγωγικά από την φύση τους, εκ-παιδεύουν και αντιστέκονται, δημιουργούν γέφυρες επικοινωνίας ως κείμενα ακόμη και στη μόνωση τόσο και τόσων δύσκολων καιρών κι ότι όσο δύσκολα κι είναι τα πράγματα, υπάρχει πάντοτε το «προστατευμένο» και «ξεχασμένο» καλυβάκι του ποιητή, καταφύγιο κι εφαλτήριο για τους αγώνες προς έναν καλύτερο κόσμο. 

Η κ. Kirsten Lowenthal, («πλαστική» καλλιτέχνης από την Βαρκελώνη), υποστήριξε πως η Τέχνη είναι αλληλέγγυα από την φύση της, και ξεπερνά σύνορα κάθε είδους, φυλής, φύλου, χρόνου, ενώνοντας τους και τις ανθρώπους. Όταν πχ βλέπουμε πίνακες από τον Μεσαίωνα με ανθρώπους άγνωστους μας, μπορούμε να νιώσουμε τα συναισθήματα τους. Όπως και η ίδια επικοινωνεί μ’ ανθρώπους από όλον τον κόσμο παρά την λατινοαμερικάνικη της καταγωγή. Κι έτσι δεν είναι τυχαίες οι τόσες κινήσεις αλληλεγγύης στις οποίες συμμετείχαν καλλιτέχνες ή δημιουργήθηκαν από καλλιτέχνες στην διάρκεια της πανδημίας. Ούτε αυτές θα σταματήσουν όπως οι δυσκολίες ενδεχομένως θα μεγεθύνονται.

Τέλος (όσον αφορά την 1η ημέρα) η κ. Φωτεινή Σιάνου, υπεύθυνη του ΚΕΔΕ) επεσήμανε πως μέσα από την αλληλεγγύη στις ποικίλες της μορφές, (σσ κάτι που το θυμίζουν και οι δικοί της ποικίλοι αγώνες και δράσεις στις φυλακές,  στο κίνημα γυναικών, στην εκπαίδευση για την Ειρήνη, στο δίκτυο γυναικών Ελλάδας, Τουρκίας και Κύπρου κατά του εθνικισμού που δημιουργήθηκε στ’ απόνερα της σοβαρής κρίσης των Ιμίων), και μέσα από συμπόσια όπως (και) αυτό, οι άνθρωποι θα προσπαθούν και θα αντιστέκονται στους καιρούς της πανδημίας και όχι μόνο.  Παρά τις δυσκολίες (και τις τεχνικές δυσκολίες ανάμεσα τους) είναι σημαντικό οι άνθρωποι να συνομιλούν παρά τις αντιξοότητες, να ονειρεύονται και να σχεδιάζουν.

*******
Η 2η ημέρα του Συμποσίου, που αφορούσε περισσότερο τις αναπαραστάσεις των ΜΜΕ και την Φιλοσοφία και λιγότερο την εκπαίδευση, άνοιξε με χαιρετισμό της κ. Φ. Λαμπρίδη, εκ μέρους του tvxs.gr και κατόπιν τον λόγο πήρε ο κ. Jeffrey Levett, ο βραβευμένος με το σπουδαίο βραβείο Gucci, το Νόμπελ της Ασίας, δημοσιογράφος της Wall Street International, o οποίος διηγήθηκε πως όταν ξεκινούσε η πανδημία και πήρε μια συνέντευξη από τον υπουργό υγείας μιας περιοχής του Νεπάλ, εντυπωσιάστηκε από την βαθιά αγάπη του για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Ακόμη του είπε πως σκοπός της διακυβέρνησης δεν είναι μηχανικά η βελτίωση κάποιων δεικτών απόμακρων από τη ζωή, αλλά η επιδίωξη της ευτυχίας των πολιτών (σσ κάτι που υπάρχει και στο Αμερικάνικο Σύνταγμα). Κατόπιν μοιράστηκε μαζί μας μερική από την πολύ καλή ποίηση που έγραψε κατά την διάρκεια του εγκλεισμού, μέρος της οποίας είτε το έχει εμπνευστεί είτε το απευθύνει στην Ελλάδα. 

Αμέσως μετά η κ. Chris Salboudis, καθηγήτρια στο St John’s και administrative manager στο Columbia University της Νέας Υόρκης, που μέσα από τον philo4thought φιλοξένησε το Συμπόσιο στη Νέα Υόρκη, επεσήμανε πως αξίζει τον κόπο, ως ανάχωμα στην παθητικοποίηση και στον φόβο, να εντοπίσουμε και τα θετικά που οι αναγκαίες προσαρμογές του συστήματος εκπαίδευσης δημιούργησαν στην εποχή του κορονοϊού. Πχ στο Πανεπιστήμιο της, το ανοιχτό λογισμικό της τηλε-εκπαίδευσης έφερε ευκολότερα σε επαφή με το υλικό φοιτητές και φοιτήτριες που δεν μπορούσαν να αποκτήσουν το ίδιο εύκολα τις εκδόσεις. Ακόμη, τόσο οι εκπαιδευτικοί της τριτοβάθμιας όσο και οι τεχνικοί και οι φοιτητές, παρά τις αρχικές δυσκολίες, έσκυψαν κι εμβάθυναν τις γνώσεις τους γύρω από τις νέες τεχνολογίες και τις δυνατότητες τους, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για γρηγορότερες κι ασφαλέστερες αντιδράσεις σε περιπτώσεις ανάγκης. Γενικότερα, επεσήμανε την βελτιωμένη συμμετοχή των μαθητών και την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να οικοδομήσουμε μια ισχυρότερη και πιο συνεκτική κοινότητα μάθησης.

Ο κ. Αριστομένης Συγγελάκης, αμέσως μετά, εκ μέρους του ΕΣΔΟΓΕ, άνοιξε την υποενότητα της διαχείρησης της Μνήμης σε καιρούς εγκλεισμού, μαζί με την σημαντική συμβολή του κ. Δημήτρη Αλευρομάγειρου. Και οι δυο υποστήριξαν πως ο αγώνας για την διατήρηση της Ιστορικής Μνήμης, σε εποχή που η κοινωνική απόσταση και η σχεδόν αποκλειστική πρόσληψη της πραγματικότητας μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και τα μιντιακά τραστ, μας κάνουν πιο ευάλωτους στον ιστορικό αναθεωρητισμό και στα fake news (ψεύτικες ειδήσεις) είναι και ανυποχώρητος όσο και αναγκαίος. 

Ο κ. Συγγελάκης θύμισε κάποιες περίεργα χρηματοδοτούμενες έρευνες που σκοπό έχουν να ξαναγράψουν ακόμη και την ιστορία και του λιμού της Αθήνας του 1941 (και γενικότερα την ιστορία) απονέμοντας την ευθύνη της πείνας στους πεινασμένους ή ε όσους/ες αντιστέκονταν, κάτι κοινό που πρέπει να αντιμετωπίσουν όλοι οι ενεργοί πολίτες και τα κοινωνικά κινήματα στην εποχή του I Can’t Breathe. Ενώ ο κ. Αλευρομάγειρος θύμισε την ρητορική γύρω από τα κατοχικά δάνεια που κατακλύζει μιντιακές πηγές στην εποχή μας και όχι μόνο στην εποχή μας. Η κατακλείδα της υποενότητας ήταν πως η κριτική παιδεία πρέπει να ξεκινά από την γνώση των γεγονότων, κάτι πολύτιμο σε εποχές γενικότερου αναθεωρητισμού, που σκοπό έχει να ενισχύσει μέσα από σαθρά επιχειρήματα τους καταναλωτές και να ακυρώσει τους πολίτες. 

Η κ. Αναστασία Γεωργαλά, από την Χοροέκφραση του Αιγάλεω, μέλος της πρωτοβουλίας Art Workers, άνοιξε την υποενότητα των εργατών της τέχνης, εκπροσωπώντας «τον κόσμο του χορού». Με την βοήθεια της μεταφράστριας Εύης Μιχαλάκη, θύμισε πως ο χορός βασίζεται αναγκαστικά στην ανθρώπινη επαφή, στη σύνδεση και στη συνομιλία των σωμάτων. Και πως περνά δύσκολες ώρες σε εποχές κοινωνικής απομόνωσης και απόστασης. Οι ίδιες οι σχολές κινδυνεύουν να κλείσουν από την ελλιπή ή την λάθος υποστήριξη. Όμως ο χορός, πλασμένος από το υλικό των ονείρων,  θα εξακολουθεί να βάζει το στοίχημα των δυνατοτήτων μας και να τις εκφράζει από το δικό του μετερίζι, όσο δύσκολες κι εάν είναι οι εποχές, και επειδή είναι δύσκολες οι εποχές.

Την υποενότητα συνέχισε η ποιήτρια και φιλόλογος Φλώρα Ορφανουδάκη, μέλος του Κύκλου Ποιητών, που με  λόγο ποιητικό εξέφρασε την αγωνία μα και τον αγώνα της εποχής μας μα και την διαχρονική στάση του και της ανθρώπου απέναντι στις συγκυρίες του είδους αυτού. Η πανδημία ξέσπασε σε έναν κόσμο ήδη εκβαρβαρισμένο, λίγο πριν συνέβαιναν οι ποικίλες Γκερνίκες της εποχής μας, και σε ένα κοινό ήδη συνηθισμένο στις βαρβαρότητες. Ένα θλιμμένο emoticon στο facebook και πηγαίναμε παρακάτω. Και ξαφνικά η δυσβάστακτη μόνωση κι οι αρχέγονοι φόβοι της μοναξιάς και του προσωπικού θανάτου. Για ποιον λόγο να γράψει η ανθρωπότητα ακόμη ένα ποίημα; αναρωτήθηκε. Μα ακριβώς για ν’ απαντήσει, να αντισταθεί και να προσαρμοστεί σε όλα αυτά, απάντησε.

Η ενότητα έκλεισε με την συγγραφέα και πολιτική ακτιβίστρια Αλίκη Παπαδομιχελάκη, από το Παρίσι. Η ίδια μίλησε για την αξία της κριτικής γραφής, θυμίζοντας πως η πανδημία δεν είναι μόνο υγειονομική, αλλά και οικονομική, και ηθική, και κοινωνική. Και πως στο Παρίσι, στην πόλη της τέχνης της Μασσαλιώτιδας, της αστικής επανάστασης μα και της κομμούνας του 1889,  ο βασιλιάς στην Πανδημία αποδείχθηκε γυμνός. Κι ο βασιλιάς στην εποχή μας είναι το οικονομικό σύστημα του άκρατου νεοφιλελευθερισμού, ο ακραίος καπιταλισμός που τρώει ανθρώπους και ζώα βιάζοντας τον πλανήτη. Υποστήριξε πως οι πολύμορφοι αγώνες των ανθρώπων όμως θα συνεχιστούν και θύμισε την φράση του πατέρα της πως για να μην πεινάει η ανθρωπότητα έχουμε να ζυμώσουμε ακόμη, ‘πολύ ψωμί’.

Ο λόγος κατόπιν δόθηκε στον Παναγιώτη Χαλέμο από την Πανελλήνια Ραδιοφωνία Τηλεόραση και το Πανελλήνιο Κίνημα Αυτοοργάνωσης και Αυτοδιαχείρησης ο οποίος επεσήμανε τις δυνατότητες που προσφέρει η νέα τεχνολογία για εκδημοκρατισμό της εκπαίδευσης εφόσον όλοι κι όλες αποκτήσουν πρόσβαση. Ακόμη επεσήμανε πως η πανδημία δημιουργεί δυνατότητες καταστολής ακόμη κι εκεί που δεν χρειάζεται και γενικότερης πολιτικής χειραγώγησης. Ανάχωμα σε αυτό θα μπορούσε να είναι η αυτοοργάνωση του κόσμου μέσα από κινήματα πολιτικής και κοινωνικής αυτοδιαχείρησης, όπως οι ίδιοι προσπαθούν.

Η ημέρα συμπληρώθηκε με 2 ακόμη παρεμβάσεις: της κ. Ηρώς Αργυράκη, θεατρολόγου από την Αθήνα, που συνέβαλλε στην γενίκευση της θεατρικής παιδείας στα σχολεία, που θύμισε τις δυσκολίες του κόσμου του θεάτρου, και πόσο αναγκαίο είναι παρόλα αυτά το θέατρο για να εκφράσει την Τέχνη, την Παιδεία και την Φιλοσοφία κάθε εποχής παρά τις δυσκολίες όσων «εργατών» κι «εργατριών» του το υπηρετούν μπροστά και πίσω από τις κουίντες. 

Και της κ. Ευδοκίας Ελευθερίου, κλινικής ψυχολόγου, που επεσήμανε πως χρειάζεται να λάβουμε υπ’ όψη μας και τις ψυχολογικές επιπτώσεις και δυναμικές που συνεπάγονται, σε μαζικό επίπεδο, τόσο ο εγκλεισμός και οι νέες τεχνολογίες, με αίτιο και επίκεντρο τους την απώλεια και την καταδίκη της ανθρώπινης επαφής. Και πως η ίδια η νέα τεχνολογία, η οποία είδε το ρόλο της να ανεβαίνει κατακόρυφα το διάστημα του εγκλεισμού, δεν εφαρμόζεται σε ένα ουδέτερο περιβάλλον, αποτελώντας δυνάμει εργαλείο χειραγώγησης. Αυτό μας αποκαλύπτουν τόσο η τέχνη όσο και η παιδεία (όχι η εκπαίδευση), που δεν μπορούν να λειτουργούν χωρίς την φυσική επαφή: Χάνουν μεγάλο μέρος από το νόημά τους και από την πολιτισμική-παιδευτική τους δύναμη.

Γενικά συμπεράσματα

Το συμπόσιο επιβεβαίωσε τις ποικίλες δυναμικές που μία πανδημία επιφέρει στις βασικότερες κοινωνικές λειτουργίες, στις διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και στον ανθρώπινο ψυχισμό, σε μια συγκυρία έτσι κι αλλιώς καθόλου ουδέτερη, με τις βασικές συντεταγμένες ‘παραδομένες’ στο μινιμαλιστικό κράτος του νεοφιλελευθερισμού και στην κλιματική κρίση. Ούτε η Τέχνη, ούτε η Παιδεία, ούτε η Φιλοσοφία, και μάλιστα όχι μόνο στο επίπεδο των ιδεών αλλά κι όσων τις υπηρετούν, θα βγουν αλώβητες. Αλλά ούτε η Τέχνη, ούτε η Παιδεία, ούτε η Φιλοσοφία έχουν ‘δικαίωμα’ να σταματήσουν τις προσπάθειες που τις αναλογούν ώστε να εξακολουθήσουν να εκφράζουν μια φύση με όνειρα από ουρανό και φτερά από χώμα.

Μέσα από ποικίλες προσεγγίσεις, διαφορετικές ιδεολογικές αποτιμήσεις, διαφορετικές γνωστικές περιοχές, το συμπόσιο προσπάθησε (και σε έναν βαθμό πέτυχε) να αποφύγει ένα αχρείαστο, δημοφιλές κακό ανάμεσα σε τόσα άλλα. Τον επιστημονικό, πολιτικό και κοινωνικό φορμαλισμό. Γενικότερα, όλες οι θεωρίες όπως κι όλες οι ιδεολογίες που δεν έχουν (από επιλεγμένη ή επιβεβλημένη άγνοια) δημιουργικά και κριτικά αποτελέσει κτήμα του γνωστικού οπλοστασίου συνειδησιακά και υλικά αυτόνομων ανθρώπων (κάτι δύσκολο από μόνο του) καταλήγουν στον πολιτικό φορμαλισμό που τις ακυρώνει. Κι ο πολιτικός φορμαλισμός παίρνει διάφορες μορφές. Από έναν υφέρποντα πχ αντιευρωπαϊσμό (δεξιό κι αριστερό) έως έναν υφέρποντα μισελληνισμό ή αντιδιεθνισμό (δεξιό κι αριστερό). Η Λακανική σχολή με τα τέσσερα κυρίως είδη λόγου (βλ. Λίποβατς, 1999) έχει με αρκετή σαφήνεια δείξει πόσο η άρνηση του άλλου (βιολογικού, ιδεολογικού, εθνικού, φυλετικού, έμφυλου, ακόμη κι επαγγελματικού κλπ), της «πραγματικότητας», αλλά και του εαυτού (επίσης βιολογικού, ιδεολογικού, εθνικού, φυλετικού έμφυλου κλπ) που ενδημούν στις υπεραπλουστεύσεις «υπερπατριωτών» και «υπερεπαναστατών», συνδέουν (αν και κατ’ ουσίαν την ακυρώνουν) την πολιτική με διαφορετικές μα υπαρκτές πλευρές της ψυχοπαθολογίας. Και αυτές οι πλευρές γνωρίζουν καλά το παιχνίδι και της μετουσίωσης και της μεταμφίεσης. Έτσι και ο κίνδυνος στην διάρκεια της πανδημίας θα ήταν να παραδοθούμε στην «κατά του (κάθε) τόπου μας» συνωμοσιολογία από την μια, ή στα δήθεν πολιτικά μα τόσο αταβίστικα, τόσο μηχανικά, που καταντούν απολίτικα μπράβο ή γιούχα από την άλλη. 

Η συνομιλία, έτσι, διαφορετικών γνωστικών περιοχών από ανθρώπους που επάξια τις εκπροσωπούν, μπορεί να λειτουργήσει ως ανάχωμα σε απλουστεύσεις κάθε είδους. Ποτέ ίσως τις τελευταίες πολλές δεκαετίες η φράση «Η φαινομενική έκφραση ενός κόσμου που βρίσκεται υπό διαμόρφωση»  (Μαρκούζε) δεν αφορούσε εξίσου τόσο την Τέχνη, όσο και την Παιδεία και την Φιλοσοφία, μα και την πολιτικοκοινωνική Πραγματικότητα με την οποία συνυπάρχουν και συν-διαμορφώνονται κάθε στιγμή… Με μας, ως συμμέτοχους/ες και συνδημιουργούς, ως καταναλωτές και ως κριτικούς αποτιμητές  μα και απομιμητές της. 

Με εμάς και ως υπεύθυνους και υπεύθυνες (στον βαθμό που μας αναλογεί και μέσα από το ιδιαίτερο πεδίο δράσης μας, είτε ως εκπαιδευτικών, είτε ως καλλιτεχνών, είτε ως φιλοσόφων, είτε -και προφανώς πάντοτε- ως πολιτών) για την ανάσχεση των όποιων αρνητικών και την ενδυνάμωση των όποιων θετικών μπορεί η ιστορία, τελικά, να αναδείξει.