Η μεγαλύτερη ίσως δυσκολία και αιτία «γκρίνιας» σε μια ελληνική οικογένεια, ενόψει πανελλήνιων εξετάσεων, είναι οι ατέλειωτες αγχωτικές ώρες μελέτης των παιδιών. Ο βαθμός δυσκολίας, όμως, σε αυτή τη μάχη δεν είναι ίδιος για όλους. Η βαρετή προσκόλληση πάνω από ένα μουτζουρωμένο βιβλίο ωχριά σε αυτά που επεφύλαξε η μοίρα για κάποιους υποψήφιους.

Πρόσφατα μια φοιτήτρια ΑΕΙ μετά την καθημερινή παρακολούθηση των μαθημάτων της, όταν έφευγε από το Πανεπιστήμιο, δεν είχε που να επιστρέψει, δεν την περίμενε ούτε σπίτι, ούτε οικογένεια. Ζούσε σε παγκάκια, δίχως να γνωρίζει τίποτα κανένας συμφοιτητής της. Είναι μια εκ των εκατοντάδων νέων που βρέθηκαν μόνοι, διότι κακοποιήθηκαν ή εγκαταλείφτηκαν ενώ πολλοί εξ’ αυτών ζήσανε σε ειδικές δομές κλειστής παιδικής προστασίας.

Οι λόγοι που βρέθηκαν εκεί, είναι κυρίως η εγκατάλειψη, η παραμέληση, η σεξουαλική ή σωματική κακοποίηση. Τα στατιστικά από τέσσερις δομές στην Αθήνα είναι συγκλονιστικά:

Το 80% των παιδιών τους -που εντάχτηκαν σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα- είχαν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση. Συνήθως τα παιδιά μπορεί να φτάσουν μέχρι τα 8 χρόνια μέχρι να μαθευτεί, ίσως στο σχολείο, ότι ζουν σε ακατάλληλο περιβάλλον. Αν είναι τυχερά, θα τα απομακρύνουν από αυτό και στη συνέχεια, για να φιλοξενηθούν σε μια δομή, μπορεί να περάσουν ως και έξι μήνες.

«Σε αυτά τα παιδιά δεν είναι τίποτα το αυτονόητο. Ξεκινάμε στα πάντα από το μηδέν» λέει στο tvxs η Δήμητρα Καλαντώνη η γυναίκα που από το 2019 ανέλαβε επικεφαλής μιας ειδικής ΜΚΟ της ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΖΩΗΣ που αναλαμβάνει να καταστήσει αυτόνομα παιδιά και νέους ενήλικες επιστρατεύοντας εξειδικευμένους επιστήμονες και ακολουθώντας διεθνείς πρακτικές. Υποστηρίζεται με ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για να ενδυναμώσει εφήβους (16-18 ετών) και νεαρούς ενήλικες (18-25 ετών) που διαβιούν ή έχουν μεγαλώσει σε δομές.

«Όταν μάθαμε για την φοιτήτρια που μένει στα παγκάκια αναλάβαμε τη στέγαση, ένα μέρος των εξόδων της και τακτική ψυχολογική υποστήριξη στα ειδικά διαμορφωμένα γραφεία μας» αναφέρει η κα. Καλαντώνη. Η ίδια μάλιστα κατάφερε να βρει εργασία στη λαχαναγορά του Ρέντη και ξεκίνησε να εργάζεται τη νύχτα ώστε να μπορέσει να νοικιάσει ένα σπίτι.

Ο Γολγοθάς αυτών των υποψηφίων

Σχετικά με την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες, η κα Καλαντώνη -ο φορέας της οποίας έχει φροντίσει την εκπαίδευση μέχρι σήμερα 120 παιδιών- υπογραμμίζει την ιδιαιτερότητα των δυσκολιών γι’ αυτά τα παιδιά. «Δεν έχουν ιδιωτικότητα, δεν έχουν το δικό τους δωμάτιο ή έναν χώρο στο σπίτι, όπως έχουν τα παιδιά σε οικογένειες για να διαβάσουν με ησυχία. Μοιράζονται τα δωμάτια με άλλα παιδιά, κάποιες δομές έχουν χώρο για ανάγνωση, αλλά αυτό σημαίνει πάντα μαζί με άλλα παιδιά που συνεπάγεται ότι δεν μπορούν να έχουν την ησυχία για να μη διασπάται η προσοχή τους για να μελετήσουν».

Υπενθυμίζεται ότι επειδή τα παιδιά αυτά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους έχουν ταλαιπωρηθεί αρκετά, είτε έχουν κακοποιηθεί και σεξουαλικά είτε ζούσαν σε περιβάλλον ακατάλληλο, έχουν επηρεαστεί ψυχολογικά πάρα πολύ για να μπορέσουν να έχουν τη δύναμη και την ηρεμία να δώσουν σημασία στα μαθήματα.  Πολλοί υποψήφιοι στις πανελλήνιες δεν έχουν τη διάθεση να διαβάσουν και να περάσουν γιατί, ειδικά μετά το 18ος έτος, τους ανησυχεί η επόμενη μέρα. Αυτό συμβαίνει διότι, όπως εξηγεί η κα Καλαντώνη «είναι ελάχιστες οι δομές που μπορούν να κρατήσουν τα παιδιά μετά τα 18χρονια, οπότε σου λένε “και να διαβάσω και να περάσω θα φύγω, άρα πρέπει να βρω μια δουλειά και όχι να διαβάσω”. Αυτό επηρεάζει πολύ την ψυχολογία τους για να συγκεντρωθούν και χρειάζεται τεράστια ψυχική δύναμη και θετική σκέψη και δεν είναι εύκολο γι’ αυτά».

Επίσης, τα παιδιά περνάνε και μια εφηβεία που καθιστά πιο έντονη την κατάσταση. «Μπορεί οι δομές να κάνουν ότι μπορούν  για να δώσουν τη φροντίδα που θα έδινε μια μαμά και ένας μπαμπάς μέσα στο σπίτι, για να τα κουβεντιάσουν, να τους εξηγήσουν τη σημασία των σπουδών για το μέλλον τους, αλλά δεν μπορεί να είναι το ίδιο με μια οικογένεια» τονίζει η κα Καλαντώνη. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν παιδιά του 12 να έχουν φτάσει στο 18 στο Λύκειο, λέε η ίδια.

Ακόμα όμως και αν δεν περάσουν σε κάποια σχολή, τους χρειάζεται κάποια κατάρτιση. «Με τον επαγγελματικό προσανατολισμό που κάνουμε υιοθετούμε το hope model. Για παράδειγμα, εάν είναι ένα παιδί στην πρώτη λυκείου που θέλει να σπουδάσει ιατρική, αλλά είναι μαθητής του 11, τότε με τον επαγγελματικό προσανατολισμό, τους κινητοποιούμε σε παρεμφερή επαγγέλματα, π.χ. φυσιοθεραπετή, για να μην χάσουν τον στόχο τους και απογοητεύουν» εξηγεί η πρόεδρος της ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΖΩΗΣ.

Η δύσκολη ώρα του Πανεπιστημίου

Όταν τα παιδιά αυτά ενηλικιωθούν και περάσουν σε κάποια σχολή, ο αγώνας τους δεν τελείωσε. Πολλά φοβούνται ακόμα και να ζήσουν μια ανέμελη φοιτητική ζωή, όπως την ονειρεύονται τόσα παιδιά. «Έχουμε περιπτώσεις δύο παιδιών που τους λέμε “ελάτε θα σας νοικιάσουμε ένα διαμέρισμα, θα έχετε ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό, να μπείτε λίγο στη διαδικασία αυτή” και φοβούνται, και μου έκανε εντύπωση», ομολογεί η κα Καλαντώνη.

«Ο λόγος που δεν θέλουν να είναι μόνοι τους είναι γιατί άπαξ και κλείσει η πόρτα του ιδρύματος και φύγουν δεν ξανανοίγει και γνωρίζουν ότι αν φύγουν δεν έχουν κανέναν πίσω, όπως ένα κανονικό παιδί που έχει τους γονείς του αν πάει κάτι στραβά» εξηγεί η ίδια.

Αρκετοί μάλιστα, ενώ τελειώνουν τις σπουδές και τα μεταπτυχιακά τους, έχουν τεράστια φοβία στο να κάνουν το επόμενο βήμα. «Ιδρυματοποιούνται. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο φόβος και η ανασφάλεια» αναφέρει η Δήμητρα Καλαντώνη.

Σήμερα αρκετοί από τους νέους του προγράμματος φοιτούν ήδη σε Πανεπιστήμια στην Αττική, στην Άμφισσα, στις Σέρρες και στο Ναύπλιο, εργάζονται, άλλοι σπουδάζουν σε ΙΕΚ και κάποιοι ολοκληρώνουν την φοίτησή τους σε ΕΠΑΛ. Πρόκειται για περιπτώσεις ενήλικων (18-25 ετών) που είναι ενταγμένοι στο πρόγραμμα αυτονόμησης, που τους παρέχει στέγη μέσω επιδότησης ενοικίου, τους καλύπτει οικονομικά όσο σπουδάζουν (πχ έξοδα διαβίωσης), και τους διασύνδεει με την αγορά εργασίας. Το άλφα και το ωμέγα εξάλλου, δεν είναι οι πανελλήνιες, αλλά να ανεξαρτητοποιηθούν πλήρως. Πάντως, αξίζει να σημειωθεί πως το 80% των παιδιών αυτών είναι ανασφάλιστα, δίχως καμία μέριμνα από το κράτος, τόσο πριν όσο και μετά την ενηλικίωσή τους.

Στρατός, σχέσεις και κοινωνικοποίηση

Προς την επιδίωξη όμως αυτή της ανεξαρτητοποίησης, τα παιδιά αυτά καλούνται να διαχειριστούν, άλλα σημαντικότερα ζητήματα. «Δυσκολεύονται να κοινωνικοποιηθούν» λέει η κα Καλαντώνη υπογραμμίζοντας πως ενώ «υπάρχει ένα πολύ μικρό ποσοστό που δεν καταλαβαίνει κανείς ότι έχει ζήσει ένα παιδί σε τέτοιο χώρο, ωστόσο «η τεράστια πλειοψηφία των παιδιών δεν εμπιστεύεται κανέναν».

Τα άσχημα παιδικά τους χρόνια δεν θα μπορούσαν να μην επηρεάσουν και τα συναισθήματα και τη σχέση τους με τον έρωτα. «Τα παιδιά βεβαίως ερωτεύονται» λέει η κα Καλαντώνη, «αλλά όταν έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά, τότε ή έχουν άρνηση, “κλειδώνοντας” με το πρόβλημα που είχαν ζήσει ή επιδεικνύουν το αντίθετο, μια έντονη σεξουαλικότητα, εναλλάσσοντας συντρόφους».

Με το 70% των ωφελούμενων να είναι κορίτσια, παρέχεται ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα Σεξουαλικής Αγωγής σε κορίτσια με μέσο όρο ηλικίας τα 13,5 έτη. «Κάνουμε  σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα κορίτσια, ώστε να μάθουν τι είναι σεξ, ποιες είναι οι προφυλάξεις. Μας έκανε εντύπωση όταν το ξεκινήσαμε, νομίζαμε ότι θα γελάνε θα λένε «πω, πω είναι ταμπού κτλ». Αλλά αν δείτε με πόσο ενδιαφέρον έκαναν ερωτήσεις, ήταν πάρα πολύ εντυπωσιακό» λέει με ανακούφιση η κα Καλαντώνη.

Για τα δε αγόρια, οι δυσκολίες τους ακολουθούν και όταν έρθει η ώρα της στράτευσης. «Για τα αγόρια που προέρχονται από κλειστές δομές παιδικής προστασίας δεν υπάρχει κάποια ιδιαίτερη διαφοροποίηση ως προς την υπηρέτηση της θητείας τους στον στρατό. Υπηρετούν κανονικά σαν ένα παιδί τυπικής οικογένειας». Υπήρξε μάλιστα περίπτωση ομοφυλόφιλου αγοριού που φοβήθηκε πολύ όταν ήρθε η ώρα της στράτευσης. «Γι’ αυτό πήγαμε και πήραμε αναβολή, για να κερδίσουμε λίγο χρόνο. Κάναμε με τους ψυχολόγους μας δύο μήνες συνεδρίες μέχρι να δούμε πως θα το διαχειριστεί μαζί τους» αναφέρει η Δήμητρα Καλαντώνη.

Ο κίνδυνος της παρανομίας

Οι κίνδυνοι πάντως για πολλά παιδιά, ακόμα και όταν ενηλικιωθούν, στην περίπτωση που δεν αποκτήσουν δεξιότητες και ψυχική δύναμη για να αυτονομηθούν, είναι πολύ μεγάλοι με την εγκληματικότητα να καραδοκεί. 

Υπήρχε περίπτωση κοπέλας που λίγο κόντεψε να πέσει θύμα κυκλώματος πορνείας. «Είναι μια όμορφη ενήλικη κοπέλα, που έφυγε από μια δομή πριν ολοκληρώσει το λύκειο και πήγε να μείνει εκτός Αθηνών. Δέχθηκε πρόταση για συμμετοχή σε ταινία πορνό εκεί όπου διέμενε, αλλά εμείς την φέραμε πίσω. Τώρα είμαστε στη διαδικασία να της βρούμε εργασία και είμαστε σε καλό δρόμο» λέει η κα Καλαντώνη.

Σε μια άλλη περίπτωση, ένας νεαρός ενήλικας τον οποίο υποστήριζε η ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΖΩΗΣ στις σπουδές του κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους, εγκατέλειψε το ιδιωτικό κολλέγιο, διότι ήταν μπλεγμένος με τα ναρκωτικά ήδη από μικρή ηλικία. «Δεν το κρίνω αυτό το παιδί», λέει η κα Καλαντώνη, «όμως με την έννοια εάν είχε ξεκινήσει αυτή η προσπάθεια στήριξης του από τα 8 του χρόνια ή στα 12 αν θέλετε, γιατί είχε περάσει πάρα πολλά, θέλω να πιστεύω ότι δεν θα είχε φτάσει εκεί» λέει φορτισμένα η επικεφαλής του προγράμματος και επιμένει πως όλοι αξίζουν μια δεύτερη ευκαιρία, η οποία σε αυτά τα παιδιά δεν δόθηκε.

*O Βαγγέλης Γεωργίου είναι ερευνητής δημοσιογράφος. Πρόσφατα δημοσιεύτηκε το βιβλίο του «ΕΛΛΑΣ-ΕΟΚ: Εμπιστευτικό» αποκαλύπτοντας το πολιτικό και διπλωματικό παρασκήνιο της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ/ΕΕ μέσα από τα αρχεία του ΥΠΕΞ που έρχονται στο φως για πρώτη φορά.