Το δημοψήφισμα, ως αναγκαίο συστατικό επίλυσης της ευρω-ελληνικής διένεξης, ήταν προβλέψιμο για πολλούς μεταξύ των οποίων και τον γράφοντα. Τόσο βάσει παιγνιοθεωρητικής ανάλυσης (μπορεί κανείς να δει την πλήρη, από 28/2/15, μελέτη εδώ, και μια σύντομη σχετικά εκδοχή της εδώ), όσο και με λογικό συμπερασμό. Αυτό δεν το αναφέρω για να ευλογήσω τα γένια μου, αλλά,  για να καταδείξω ότι αφού ένας απλός ερευνητής, με περιορισμένη πρόσβαση στα δεδομένα, μπόρεσε να το προβλέψει, τότε σαφώς το ίδιο ίσχυε για αμφότερα τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα που είχαν στη διάθεση τους το πλήρες σετ πληροφοριών.

Ads

Γεννιέται το ερώτημα γιατί, αφού προϋπήρχε ως στρατηγική επιλογή,  έλαβε χώρα τόσο αργά, με άδεια τα ταμεία εξαιτίας των πληρωμών των δόσεων; Η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι ότι οι δανειστές εξαπάτησαν την ελληνική διαπραγματευτική ομάδα υποσχόμενοι μια αξιοπρεπή συμφωνία, η οποία «όπου να ‘ναι έρχεται», αλλά ποτέ δεν φθάνει -σαν τον Γκοντό. Αυτό, φυσικά, δεν αθωώνει τους δικούς μας. Όφειλαν να είναι περισσότερο υποψιασμένοι. Νόμιζαν ότι είχαν να κάνουν με κυρίους. Μέγα λάθος. Από την άλλη πλευρά, από εδώ προκύπτει η πρώτη ωφέλεια: Γνωρίζουμε πλέον ότι από τώρα και μέχρι να εκδημοκρατιστεί πλήρως η ΕΕ, οποιοσδήποτε πάει να διαπραγματευτεί το ο,τιδήποτε με αυτούς τους «θεσμούς», οφείλει να πιστεύει μόνο ό,τι του δίδεται γραπτώς (και αυτό μόνο εφόσον προηγουμένως το έχει εξετάσει ειδική ομάδα γραφολόγων).

Η δεύτερη ωφέλεια πηγάζει από το χρόνο διεξαγωγής του. Μία μόνο βδομάδα; Πολύ λίγος χρόνος για να σκεφτείς και να αναλύσεις τα δεδομένα. Αυτό καταδεικνύει ότι είχε δηλωθεί από την απέναντι πλευρά ότι «έτσι και τολμήσετε να ανακοινώσετε δημοψήφισμα, θα σας κλείσουμε τις τράπεζες και θα τελειώσετε». Οπότε, αναγκάστηκε η ελληνική κυβέρνηση να το διεκπεραιώσει εντός εβδομάδας ώστε να περιορίσει τις αρνητικές συνέπειες.

Διαπιστώνουμε ότι ορθώς σκέφτηκε και έπραξε, διότι, τελικά, ο λαός μας στάθηκε όρθιος και δεν φοβήθηκε τόσο όσο θα ήθελαν. Θεωρητικά η Ε.Κ.Τ είναι ανεξάρτητη από το γερμανικό υπουργείο οικονομικών. Ναι μεν η Γερμανία είναι ο μεγαλύτερος μέτοχός της, αλλά η διοίκηση της δεν υπόκειται σ’ αυτό, ούτε εμπλέκεται σε πολιτικά παιχνίδια. Θεωρητικά. Πρακτικά, όμως, αν και η δουλειά της Ε.Κ.Τ είναι να διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία των τραπεζών της– όπερ σημαίνει ότι όταν δημιουργείται κλίμα φυγής καταθέσεων1  οφείλει να αυξάνει την έκτακτη ρευστότητα αντί να τη μειώνει ή να την κρατά σταθερή-, εκείνη έπραξε το αντίθετο. Έφερε τις τράπεζές της (δικές της είναι, εκεί υπάγονται οι ελληνικές εμπορικές τράπεζες, όπως και όλες οι τράπεζες της ευρωζώνης) στο χείλος της καταστροφής.

Ads

Από πλευράς Ε.Κ.Τ αυτοκαταστροφικό λάθος. Από πλευράς γερμανικού Imperium όμως, ήταν μια καλή κίνηση, η προσήκουσα ποινή απείθαρχου υποτελούς. Μεγάλη ζημιά στην Ελλάδα προκλήθηκε, και οι ντόπιοι απολογητές των μερκελιστών προσπάθησαν να την χρεώσουν στην ελληνική κυβέρνηση (σαν να μην φταίει αυτός που επιτίθεται, αλλά αυτός που αντιστέκεται- υπό αυτή την έννοια κανείς δεν πρέπει να αντιστέκεται σε κανέναν γιατί αντίσταση χωρίς κόστος δεν υπάρχει), όμως, σημαντική ζημιά μέσο-μακροπρόθεσμα υπέστη και η ίδια η ΕΚΤ. Εκτέθηκε ανεπανόρθωτα στα μάτια όλων όσοι θέλουν να μελετούν τα δεδομένα και τις συνέπειες τους, μακριά από εμμονές και ιδεολογικές αγκυλώσεις. Το δεύτερο όφελος εκ του δημοψηφίσματος, λοιπόν,  είναι η γνώση πως η Ε.Κ.Τ μετατρέπεται-αν χρειαστεί- σε εργαλείο επιβολής της γερμανικής ηγεμονίας. Αυτό το έμαθαν όλοι οι ευρωπαίοι ηγέτες. Άλλοι συσπειρώθηκαν γύρω από το μερκελικό μπλοκ, δείχνοντας εντονότερα την υποτέλειά τους, άλλοι – αντιλαμβανόμενοι τους κινδύνους- άρχισαν να επεξεργάζονται αμυντικά σχέδια. Αποκτήσαμε λοιπόν, εκ των πραγμάτων, νέους συμμάχους.

Η τρίτη ωφέλεια ήταν η ίδια η διεξαγωγή του. Χαστούκι στους Μέρκελ – Σόιμπλε και γενικότερα στο νεοφιλελεύθερο μπλοκ της Τ.Ι.Ν.Α2. Αφού το έκανε ο φτωχός συγγενής, η Ελλάδα, τότε μπορεί να το κάνει οποιοσδήποτε. Ορίστε, λοιπόν, ο δρόμος είναι ανοιχτός. Δώσαμε το καλό παράδειγμα. Οποιαδήποτε άλλη χώρα βρεθεί σε ανάλογες συνθήκες με αυτές που βρεθήκαμε εμείς, ξέρει πλέον τι να κάνει. Και ξέρει ότι μπορεί να το κάνει. Οι συχνές – πυκνές δηλώσεις Σόιμπλε για το πόσο τον ενοχλούν τα δημοψηφίσματα, επιβεβαιώνουν τα προηγούμενα.

Ας δούμε το περιεχόμενο του τώρα. Αρχικά ήταν σαφές: ΝΑΙ ή ΌΧΙ στη συγκεκριμένη συμφωνία. Αν μεν ψηφίσετε ΝΑΙ, τότε την υπογράφουμε ως έχει, αν όχι, τότε ή θα μας δώσουν κάτι καλύτερο ή θα μας οδηγήσουν στην έξοδο (αυτοί- όχι εμείς, αφού εμείς πλέον δεν θα μπορούμε να κάνουμε τίποτα) και θα χρεωθούν στο ακέραιο το πολιτικό κόστος της διάσπασης της ευρωζώνης. Επειδή αυτό δεν θα το ήθελαν, τότε είναι λογικό να μας δώσουν κάτι καλύτερο ώστε  να λήξει αναίμακτα η σύγκρουση. Όμως άρχισαν οι απειλές, οι πιέσεις, η προπαγάνδα εντός και εκτός. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η ομάδα των προθύμων, Σαμαρά, Βενιζέλου, Θεοδωράκη, ο οποίοι πίεζαν τους «θεσμούς» να μην ενδώσουν γιατί όπου να ‘ναι τελειώνει η κυβέρνηση αυτή. Ακολούθησαν οι δηλώσεις  ότι αν τυχόν ψηφίσετε ΟΧΙ θα σας πετάξουμε αυτομάτως έξω. Οι πιο μετριοπαθείς, με προεξάρχοντα τον κ. Γιούνκερ, ήταν έτοιμοι να δώσουν μια καλύτερη συμφωνία, αλλά επεκράτησε η γραμμή Σόιμπλε. Από το αρχικά βέβαιο ΟΧΙ, άρχισε να διαφαίνεται ένα-έστω και με μικρή διαφορά ΝΑΙ. Δεν ήμασταν έτοιμοι για σύγκρουση μέχρι εσχάτων.

Αμφίρροπη η μάχη. Και εκεί το ντόπιο κατεστημένο έκανε το λάθος: Αντί να αφήσει το πράγμα να εξελιχθεί σε ένα ήπιο, οριακό ΝΑΙ ή ΟΧΙ και σε μια χαμηλών τόνων διαχείριση από τον Αλέξη Τσίπρα και την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝ.ΕΛ., επέλεξε να το αναγάγει σε  μάχη όλων των μαχών: Ταύτισε τον Τσίπρα με το ΌΧΙ, και το ΝΑΙ με την παλινόρθωση του Παλαιού Καθεστώτος των ΠΑΣΟΚ – ΝΔ, και φυσικά τη δική του παντοκρατορία. Κι εκεί έχασε. Ο κόσμος σκιάχτηκε στη σκέψη της ρήξης με την ΕΕ. Όμως τρόμαξε πραγματικά μπροστά στο ενδεχόμενο της νεκρανάστασης των διαφόρων Παπαδήμων και  Σαμαροβενιζέλων. Βγήκαν κι απ’ το χρονοντούλαπο της Ιστορίας τα λείψανα Σημίτης, Λαλιώτης και κομπανία και το καστ του θρίλερ συμπληρώθηκε. Το «αλήτες ρουφιάνοι δημοσιογράφοι» αντήχησε για μια ακόμα φορά. Πιο βροντερό από ποτέ. Στους δρόμους και στην κάλπη. Το 62% του ΌΧΙ, έδωσε οριστική απάντηση σε εκείνους που πιστεύουν ότι μπορούν να χειραγωγούν τους πάντες για πάντα. Έμοιαζε σαν να σκεπτόταν ο κόσμος: «θα προτιμούσαμε να παραμείνουμε στην ΕΕ, αλλά αν το τίμημα είναι να μας κάτσουν στο σβέρκο όλοι που μας έφεραν ως εδώ, τότε καλύτερα να τελειώνουμε μια για πάντα με όλους τους». Έτσι, μέσα από αυτή τη διαδικασία, κερδίσαμε τα εξής:

Αποκαλύφθηκε ποιος είναι ποιος από τα δημόσια πρόσωπα, οριστικά και αμετάκλητα. Διάφοροι παλάντζες που το έπαιζαν και με τον αστυφύλαξ και με τον χωροφύλαξ, πήραν ανοιχτή θέση με το ΝΑΙ. Τέλος οι τσάμπα επαναστατικές μεγαλοστομίες και ο φλογερός πατριωτισμός του καναπέ.
Καταδικάστηκε όλη η μνημονιακή πορεία από το 2010 ως τη στιγμή εκείνη. Ό,τι ψηφίστηκε, ό,τι έγινε «για το καλό μας» απονομιμοποιήθηκε. Όλοι αυτοί που μας έσωζαν και ήθελαν να μας σώσουν κι άλλο, πήραν την τελεσίδικη απάντηση τους. Κανείς δεν μπορεί πλέον να πει ότι είχε λαϊκή εντολή όταν έσωζε τις τράπεζες και χρέωνε περαιτέρω τη χώρα.
Καταδικάστηκε σύσσωμο το μηντιακό κατεστημένο. Δεν μπορούσε πλέον να επιβάλλει τη θέλησή του. Τα έδωσε όλα κι έχασε. Μεγαλύτεροι ηττημένοι ακόμα και από τους πολιτικούς του Παλαιού Καθεστώτος ήταν οι φίλοι τους οι καναλάρχες.
Αποκαλύφθηκε ότι αν είχε γίνει δημοψήφισμα στον καιρό του, το 2010, η πορεία της χώρας θα ήταν διαφορετική. Θα είχαμε αρνηθεί να «μας σώσουν» και είτε θα μας είχαν δώσει μια αξιοπρεπή συμφωνία είτε θα είχαμε φύγει από το ευρώ με τα κρατικά ταμεία γεμάτα και τις οικονομίες μας στη θέση τους. Το ότι η βέλτιστη στρατηγική για την Ελλάδα τότε ήταν η χρεοκοπία και έξοδος το έχουν παραδεχθεί ακόμα και οι πιο συντηρητικοί νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι. Προφανώς, λοιπόν, θα ήμασταν τώρα πολύ καλύτερα. Όσο για το χρέος, τότε ήταν σχεδόν όλο ιδιωτικό και μάλιστα 100% κάτω από το ελληνικό δίκαιο. Ο νοών νοείτο.
Ας δούμε τώρα τις διεθνείς συνέπειες.

Πρώτ’ απ’ όλα η υποτιθέμενη «ελληνική ιδιαιτερότητα» έπαψε να υπάρχει πια. Έγιναν γνωστές οι διεθνείς διαστάσεις και αιτίες του προβλήματος, αλλά και οι συνέπειες του υποτιθέμενου φαρμάκου της λιτότητας που μας έδιναν ως θαυματουργό.

Οι διεθνείς σύμμαχοί μας έδειξαν τις αληθινές τους προθέσεις και δυνατότητες. Φάνηκε η επικινδυνότητα της υπέρμετρης γερμανικής ισχύος, αλλά και το σφάλμα της εμμονής στη λιτότητα.
Αφυπνίσθηκε η σοσιαλδημοκρατία. Μέρος της αναθεώρησε τις συμμαχίες της. Άρχισαν πάλι να κινούνται τα γρανάζια της Ιστορίας.
Οι μερκελιστές, με προεξάρχοντα τον Σόιμπλε, έδειξαν το πραγματικό τους πρόσωπο. Ούτε ορθολογισμός, ούτε οικονομική αποτελεσματικότητα, ούτε ευρωπαϊκός πολιτισμός, κουλτούρα διαλόγου και σαχλαμάρες. Μόνο ισχύς. Ωμή. Η ατίθαση μικρή Ελλάς δεν συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις. Δέον όπως καταστραφεί3.

Όμως πάνω απ’ όλα το δημοψήφισμα αυτό υπήρξε γιορτή και μάθημα δημοκρατίας για ολόκληρη την Ευρώπη. Ό δρόμος άνοιξε. Το τζίνι βγήκε πια από το μπουκάλι. Υπάρχει αυτό το δημοκρατικό κεκτημένο και θα πρέπει να κοπιάσει πάρα πολύ ένας ευρωπαίος ηγέτης για να αποφύγει την διεξαγωγή δημοψηφίσματος αν βρεθεί σε ανάλογη θέση με τον Αλέξη Τσίπρα. Αποκαλύφθηκε το έλλειμμα δημοκρατίας της ΕΕ και οι συνέπειές του. Αποδείχθηκε ότι το περιβόητο Eurogroup δεν είναι θεσμικό αλλά άτυπο όργανο. Λαμβάνει αποφάσεις αλλά δεν λογοδοτεί πουθενά.

Και μετά, άρχισαν τα δύσκολα. Η ΕΕ χωρίστηκε στα δύο. Σε κείνους που αντελήφθησαν τους κινδύνους και επιθυμούσαν μια μέση λύση και σε κείνους που ήθελαν να ξεμπερδεύουν με τον ελληνικό κίνδυνο. Αν, όντας πρακτικά χρεοκοπημένη, μια μικρή χώρα, με απείθαρχη, αριστερή κυβέρνηση, μπορούσε να τους κάνει τόση ζημιά, τότε έπρεπε να την ξεφορτωθούν με κάθε τρόπο και μέσο. Έτσι κι αλλιώς εκτέθηκαν. Τουλάχιστον να κερδίσουν κάτι.

Τελικά, όμως, επικράτησε η άποψη των πιο ψύχραιμων, εκείνων που αγαπούν περισσότερο την Ευρώπη από τη Γερμανία. Τα σημαντικά, μείωση τοκοχρεολυσίων, αναδιάρθρωση του χρέους κερδήθηκαν από την ελληνική πλευρά. Βεβαίως διατηρήθηκαν επώδυνες θεσμικές αλλαγές, αρκετές από τις οποίες, όμως, αποτελούσαν  τυπικά προαπαιτούμενα εισόδου μιας χώρας στην ευρωζώνη4. Από την άλλη, έπρεπε η συμφωνία να δείχνει απεχθής για την ελληνική πλευρά για να μπορέσει να περάσει από τα κοινοβούλια των άλλων χωρών. Μην ξεχνάμε ότι προπαγάνδα και συστημικά media υπάρχουν παντού. Στην πράξη όμως, η συμφωνία εξελίσσεται βήμα-βήμα υπέρ μας. Οι θέσεις Σόιμπλε όλο και αδυνατίζουν. Το νερό έχει μπει στο αυλάκι. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή.

Αποδείχθηκε –αντίθετα με ό,τι πίστευαν οι Βενιζέλος και Σαμαράς- ότι η   Ευρώπη αλλάζει. Όχι όμως τόσο γρήγορα όσο πίστευε ο Αλέξης Τσίπρας. Τώρα έχει αρχίσει να αχνοφαίνεται φως στην άκρη του τούνελ. Ο δρόμος είναι δύσκολος άλλα όχι τόσο μακρύς. Έχουμε την επιλογή να τον διανύσουμε ή να γυρίσουμε πίσω.

1. Η φυγή των καταθέσεων παρουσιάστηκε περίπου σαν αυτόματη αντίδραση του κόσμου στην ανακοίνωση του δημοψηφίσματος. Ωστόσο ο ρόλος που έπαιξαν τα ολιγαρχικά ΜΜΕ ήταν καθοριστικός. Αν δεν την προκάλεσαν, σίγουρα τη διόγκωσαν σε βαθμό επικίνδυνο.
2. There Is No Alternative: Δεν Υπάρχει Εναλλακτική
3. Ας σημειωθεί ότι ακόμα και ο Χάμπερμας -που είχε στηρίξει τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία- εξεγέρθηκε. Δήλωσε ανοιχτά πώς ό,τι κέρδισε η Γερμανία στα 60 μεταπολεμικά χρόνια, κινδυνεύει να το χάσει σε μια νύχτα.
4. Το τεράστιο ζήτημα της ένταξης της χώρας μας στην ζώνη του ευρώ, έτσι όπως έγινε και τότε που έγινε καθώς και των ιδιαίτερα αρνητικών συνεπειών που επέφερε, είναι κάτι που υπερβαίνει τους σκοπούς του παρόντος άρθρου.

* Ο Κώστας Παπαπαναγιώτου είναι μαθηματικός και υποψήφιος διδάκτορας Οικονομικών