Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, το 2020 λίγο πάνω από το 1/3 του ελληνικού πληθυσμού «δεν τα έβγαζε πέρα οικονομικά». Το 2021 ήλθε να προστεθεί ένας πληθωρισμός (1,9%) που, δεδομένης της στασιμότητας των μισθών, επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την αγοραστική ικανότητα του μέσου Έλληνα πολίτη.

Η αλήθεια βέβαια είναι πως ναι μεν είναι χαμηλότερος ο πληθωρισμός στην Ελλάδα από αυτόν της Ευρωζώνης (3%), όμως από τις αρχές του χρόνου αυξάνει 71% ταχύτερα και εάν συνεχίσει με αυτόν τον ρυθμό προσθέτοντας 0,5 ποσοστιαίες μονάδες μηνιαίως τότε στο τέλος του 2021 θα έχει υπερβεί το 3% (3,2% περίπου).

Το χειρότερο, όμως, είναι πως έτσι οξύνονται περαιτέρω οι εισοδηματικές και κοινωνικές ανισότητες κλιμακώνοντας και το βαθμό φτωχοποίησης του πληθυσμού. Γιατί ο πληθωρισμός δεν πλήττει με τον ίδιο τρόπο τα υψηλά με τα χαμηλά εισοδήματα, καθώς η διάρθρωση της κατανάλωσής τους είναι διαφορετική και οι αυξήσεις τιμών στις επιμέρους ομάδες προϊόντων είναι επίσης δυσανάλογη.

Συγκεκριμένα, από τις 12 ομάδες αγαθών – τις αυξήσεις τιμών των οποίων καταγράφει η ΕΛΣΤΑΤ – οι 3 εξ αυτών συγκεντρώνουν το 50% του βάρους στο συνολικό δείκτη πληθωρισμού και είναι αυτές που, ενώ σημειώνουν τις υψηλότερες αυξήσεις τιμών, συγχρόνως κυριαρχούν στις αγορές των χαμηλών εισοδημάτων. Πρόκειται για τις ομάδες «διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά», «στέγαση» και «μεταφορές» των οποίων οι τιμές αυξήθηκαν σε ετήσια βάση τον Αύγουστο κατά 3,3%, 4,3% και 4,2% αντίστοιχα. Δηλαδή, συνδυαστικά, ο εναρμονισμένος πληθωρισμός στις 3 αυτές ομάδες ήταν 3 φορές περίπου υψηλότερος από τον μέσο συνολικό πληθωρισμό (1,2%). Οι τρεις αυτές ομάδες ξεχωρίζουν γιατί δεν υπάρχει νοικοκυριό που να μην αγοράζει τα προϊόντα τους σε καθημερινή βάση, ενώ αντίστοιχα δεν δαπανούν όλα τα νοικοκυριά για διαρκή αγαθά, εκπαίδευση (ιδιωτικά σχολεία, φροντιστήρια κλπ), υγεία κλπ.

Κοινός παρονομαστής στις αυξήσεις όλων των κατηγοριών είναι από τη μία η αύξηση της ζήτησης λόγω  της μετάβασης από το λοκντάουν στο άνοιγμα των οικονομιών, και από την άλλη τα προβλήματα στην αύξηση της προσφοράς λόγω των δυσλειτουργιών που προκάλεσε η πανδημία στις διεθνείς αλυσίδες παραγωγής και προμηθειών. Επειδή, δε, η πανδημία θεωρείται παροδική, κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις θεωρούν προσωρινό φαινόμενο την εκτίναξη του πληθωρισμού. Ωστόσο, εκτός από τους παράγοντες αυτούς και της διάρκειας της πανδημίας λόγω μεταλλάξεων, την άνοδο του πληθωρισμού τροφοδοτούν και οι μεγάλες αυξήσεις στα ενεργειακά κόστη (πετρέλαιο, άνθρακας, φυσικό αέριο, ρεύμα) και στις τιμές των πρώτων υλών. Οι αυξήσεις αυτές διαχέονται βαθμιαία σε όλο το οικονομικό κύκλωμα εισάγοντας ένα φαύλο κύκλο πληθωριστικών πιέσεων και παραγωγικής επιβράδυνσης που μπορεί να οδηγήσει και σε στασιμότητα (βλ τις αρνητικές επιπτώσεις των αυξήσεων φυσικού αερίου και ρεύματος στην παραγωγή λιπασμάτων και κατ’ επέκταση στην διεθνή παραγωγή αγροτροφίμων).

Υπό το πρίσμα αυτό, οι πρόσφατες κυβερνητικές εξαγγελίες για επιδότηση των λογαριασμών ρεύματος στα πιο αδύναμα νοικοκυριά ή η στοχευμένη μείωση των συντελεστών ΦΠΑ στον καφέ και τις μεταφορές κ.α. ανακουφίζουν ελάχιστα, προσωρινά και πολύ λίγους από την πληθωριστική αρρώστια. Γιατί οι ενεργειακές ανατιμήσεις περνάνε σε όλο το παραγωγικό και καταναλωτικό φάσμα, ενώ τα μέτρα είναι περιορισμένης εμβέλειας και χρονικής διάρκειας.

Στην Ελλάδα βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή, καθώς δεν έχουμε δει τις καταστροφικές συνέπειες στην αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή από τις πυρκαγιές του Αυγούστου.

Ετήσια ποσοστιαία (%) μεταβολή τιμών τον Αύγουστο 2020 και 2021 

Αλλά ούτε και τις επιπτώσεις από τις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων οι οποίες αυξήθηκαν τον Αύγουστο κατά 33% σε σχέση με πέρυσι, με τα φυτικά έλαια, τα σιτηρά και το κρέας να αυξάνονται, όπως δείχνουν τα στοιχεία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών. Και δεν είναι πιθανό να βελτιωθεί η κατάσταση, καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα, τα έξοδα μεταφοράς φορτίων και λιπασμάτων, τα εμπόδια αποστολής και η έλλειψη εργατικού δυναμικού επιδεινώνουν το πρόβλημα. Η μείωση των αποθεμάτων σε ξένο νόμισμα εμποδίζει επίσης την ικανότητα ορισμένων κρατών να εισάγουν τρόφιμα.

Όπως δήλωσε ο Cullen Hendrix, ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Peterson for International Economics: «Οι κυβερνήσεις μπορούν να παρέμβουν και να δεσμευτούν να στηρίξουν τις χαμηλότερες τιμές καταναλωτή για λίγο, αλλά δεν μπορούν να το κάνουν επ ‘αόριστον».

Να θυμίσουμε πως ο πληθωρισμός των τροφίμων προκάλεσε περισσότερες από δώδεκα ταραχές σε όλη την Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, συμβάλλοντας στις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης πριν από 10 χρόνια. Οι θύλακες δυσαρέσκειας αυξάνονται ξανά.(βλ αναταραχές στη Νότια Αφρική, μαζικές διαμαρτυρίες στην Κούβα κ.α.). Προσαρμοσμένο για τον πληθωρισμό το ετήσιο κόστος διατροφής είναι ήδη υψηλότερο από ό, τι σχεδόν οποιαδήποτε στιγμή τις τελευταίες έξι δεκαετίες, σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO. Πράγματι, όπως δήλωσε ο Alastair Smith, καθηγητής για την παγκόσμια βιώσιμη ανάπτυξη στο Πανεπιστήμιο Warwick στο Ηνωμένο Βασίλειο: «Το φαγητό είναι πιο ακριβό σήμερα από ό, τι για τη συντριπτική πλειοψηφία της σύγχρονης καταγεγραμμένης ιστορίας».

Είναι προφανές πως το θηρίο του στασιμοπληθωρισμού μόλις βγήκε από το κλουβί. Και κάποιοι αφελείς προσπαθούν να το πιάσουν από την ουρά…

* Κώστας Καλλωνιάτης, οικονομολόγος