Έναν αιώνα μετά την απελευθέρωσή της από τα δεσμά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ενσωμάτωση της στην Ελλάδα, η Θεσσαλονίκη πέρασε πολλές περιπέτειες, αλλά δεν απαλλάχθηκε ποτέ από τους μύθους, από τα συμπλέγματά και τις ψευδαισθήσεις της.

H Θεσσαλονίκη δεν είναι η “οικονομική πρωτεύουσα” των Βαλκανίων, που επί δύο δεκαετίες διατυμπάνιζαν για ψηφοθηρικούς λόγους οι Έλληνες πολιτικοί (ντόπιοι και του Κέντρου) των δύο κυβερνητικών κομμάτων, ώστε να κολακεύουν τον ευαίσθητο, ακόμη και στις ιδανικότερες συνθήκες, τοπικισμό των Θεσσαλονικέων. Δεν είναι πολιτικό κέντρο αποφάσεων ή ένα “Βαλκανικό City” του σύγχρονου τουρμποκαπιταλισμού με φιλοδοξίες γεωοικονομικής διείσδυσης στη βαλκανική της ενδοχώρα και στυγνής εκμετάλλευσής της. Και ασφαλώς δεν είναι πρωτεύουσα κανενός κράτους.

Η Θεσσαλονίκη  θα μπορούσε ωστόσο να είναι η “Εναλλακτική Πρωτεύουσα των Βαλκανίων”. Καταρχάς, λόγω γεωπολιτικής θέσης και ιστορίας, η Θεσσαλονίκη διαθέτει ένα τεράστιο φυσικό δυναμικό σε λανθάνουσα κατάσταση και μια διεθνή πολιτιστική ακτινοβολία που ξεπερνά τα σύνορα της Ελλάδας. Αυτή η δυναμική “συνωμοσία” της Γεωγραφίας με την Ιστορία έχουν καταστήσει τη Θεσσαλονίκη ανά τους αιώνες ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά, εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Καθόλου τυχαίο λοιπόν που η Θεσσαλονίκη είναι η μοναδική πόλη μεταξύ Κωνσταντινούπολης (ιστορική πρωτεύουσα δύο αυτοκρατοριών) και Μονάχου (πρωτεύουσα της Βαυαρίας και ισχυρό οικονομικό και βιομηχανικό κέντρο της Γερμανίας), που έχει πληθυσμό πάνω από ένα εκατομμύριο κατοίκους ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΚΡΑΤΟΥΣ. Το γεγονός αυτό από μόνο του αναδεικνύει το τεράστιο φυσικό δυναμικό της, που παραμένει εν πολλοίς ανεκμετάλλευτο.

Τι σημαίνει ωστόσο “Εναλλακτική Πρωτεύουσα των Βαλκανίων”;

• Σημαίνει να γίνει επιτέλους η Θεσσαλονίκη μια Ανοικτή και Φιλόξενη Μητρόπολη -αποβάλλοντας κάθε ξενοφοβικό και κλειστοφοβικό σύμπλεγμα καθώς και τη στείρα αντιπαράθεσή της με την υδροκέφαλη Αθήνα- που θα φιλοξενεί όλο τον χρόνο συνεχείς εκδηλώσεις (πολιτιστικές, καλλιτεχνικές, επιστημονικές κ.α.), διεθνείς “εναλλακτικές διασκέψεις” (π.χ. για το ζήτημα της αντιαπαγόρευσης, των διακρίσεων κατά των γυναικών, των δικαιωμάτων των πεζών, της ηλεκτρονικής παρακολούθησης και της καταπάτησης της ιδιωτικότητας κ.α.) καθώς και εναλλακτικά φεστιβάλ (π.χ.. εναλλακτικές μορφές τέχνης και υποκουλτούρας, αντιαπαγορευτικά φεστιβάλ, Gay Pride, Γυμνή Ποδηλασία κ.α.), που θα απευθύνονται κυρίως στους νέους της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου λειτουργώντας ως ένα “τεχνο-αλχημιστικό εργαστήρι” του 21ου αιώνα, ως ένας Κόμβος σύνθεσης και ανάπτυξης νέων ιδεών και καλλιτεχνικών τάσεων με διεθνή ακτινοβολία.
• Σημαίνει να γίνει η Θεσσαλονίκη μια “θερμοκοιτίδα” νέων τεχνολογιών, φιλικών προς το περιβάλλον, έχοντας ως επίκεντρό τους τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την αειφόρο ανάπτυξη. Να βρεθεί στην πρωτοπορία ίδρυσης νέων μικρομεσαίων επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας και λογισμικού, που θα αξιοποιούν δημιουργικά το εξαίρετο και καλά εκπαιδευμένο νεανικό δυναμικό της, παράγοντας κυρίως υψηλής ποιότητας “πολιτιστικά προϊόντα” (ταινίες, ντοκιμαντέρ, εκπαιδευτικά Video Games, Animations, μουσικά βίντεο,   hi tech παραστάσεις κ.α.) τα οποία θα απευθύνονται στην παγκόσμια αγορά.
• Σημαίνει να γίνει η Θεσσαλονίκη ένα θεσμοθετημένο ή έστω άτυπο “Καλλιτεχνικό Άσυλο”, μια “εναλλακτική προσφυγούπολη”, που θα υποδέχεται και θα φιλοξενεί πρωτοποριακές τάσεις και προκλητικούς καλλιτέχνες, που σε άλλες χώρες (κυρίως Τριτοκοσμικές) είναι υπό δίωξη για τις πολιτικές και άλλες ιδέες και απόψεις τους, για το ίδιο τους το ανατρεπτικό έργο. Να τους παρέχει ένα “εναλλακτικό διαβατήριο”, ώστε να διαμένουν και να δημιουργούν στη Θεσσαλονίκη χωρίς να φοβούνται ότι θα υποστούν διώξεις, διακρίσεις ή λογοκρισία. Να ανακηρυχθεί έτσι η Θεσσαλονίκη “Πόλη του Ελεύθερου Πνεύματος”,   πόλη των “Ελεύθερων Δημιουργών” και πόλη που βρίσκεται στην πολιτιστική πρωτοπορία της ανθρωπότητας.
• Σημαίνει να γίνει η Θεσσαλονίκη πόλη των “Ελευθεριακών Χώρων”, των αυτοδιαχειριζόμενων πολιτιστικών και καλλιτεχνικών κέντρων, των “Ελεύθερων Ζωνών” κατοικίας και δράσης ιδιαίτερων καλλιτεχνικών ομάδων και δημιουργών (π.χ. στα πρότυπα της Κοπεγχάγης), αξιοποιώντας τους άφθονους εγκαταλελειμμένους και παρηκμασμένους βιομηχανικούς χώρους, τα παλιά εργοστάσια και αποθήκες στο λιμάνι, τα διάφορα νεοκλασικά κτίρια που φθείρονται άσκοπα από το χρόνο, γειτονιές που υποβαθμίζονται συνεχώς και να γίνουν όλοι αυτοί οι χώροι νέες “Κυψέλες Δημιουργίας” του 21ου αιώνα.
• Σημαίνει να υιοθετήσει η Θεσσαλονίκη έναν πιο ανθρώπινο τρόπο ζωής, φιλικό προς το περιβάλλον, που θα ευνοεί τους πεζούς και τους ποδηλάτες -και άλλους εναλλακτικούς τρόπους μαζικής μεταφοράς- εις βάρος της κυριαρχίας των ρυπογόνων (ατμοσφαιρικά, ηχητικά και αισθητικά) αυτοκινήτων. Να δημιουργηθούν στο κέντρο της πόλης “Ζώνες Slow Motion”, με χαμηλή ηχορύπανση και ένταση, με καταστήματα Slow Food, που θα ευνοούν τις ανθρώπινες επαφές και συζητήσεις, τις ανταλλαγές απόψεων σε περιβάλλοντα “χαμηλής έντασης”, ιδανικά για την αφομοίωση νέων ιδεών, αλλά και ελκυστικά για την αγχολυτική περιήγηση των ξένων επισκεπτών της πόλης.
• Σημαίνει να αποβάλλει επιτέλους η Θεσσαλονίκη τα όποια συντηρητικά, εθνικιστικά και ξεονοφοβικά αντανακλαστικά διαθέτει ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας της, έπειτα από δεκαετίες “πλύσης εγκεφάλου” ότι αποτελεί “Πόλη των Συνόρων” και βρίσκεται συνεχώς υπό ξένη απειλή. Ορισμένοι πρέπει επιτέλους να το χωνέψουν πως ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τελειώσει εδώ και 25 χρόνια, πως οι Βαλκανικοί Πόλεμοι τέλειωσαν πριν από έναν αιώνα και η Θεσσαλονίκη δεν απειλείται πλέον από κανέναν και δεν είναι μαι “μεθοριακή πόλη” -αντίθετα είναι μια πόλη-λιμάνι, ένας πολύτιμος κόμβος στο κέντρο πλέον των Βαλκανίων.

 
Η Θεσσαλονίκη, Εναλλακτική Πρωτεύουσα των Βαλκανίων θα πρέπει να είναι ανοικτή προς το έξω κόσμο, μια ανοικτή μητρόπολη και όχι ένα κλειστοφοβικό “κεφαλοχώρι των Βαλκανίων”. Να μη φοβάται να ρισκάρει, να εξερευνά το νέο, το διαφορετικό και το άγνωστο και να καταστεί έτσι μια δυναμική εξέδρα εξακτίνωσης ιδεών, καλλιτεχνικών τάσεων και εναλλακτικού τρόπου ζωής προς Δύση και Ανατολή, Βορρά και Νότο. Μια πόλη-φάρος του Ελληνισμού του 21ου αιώνα, όπως ήταν και η Αλεξάνδρεια της Ελληνιστικής Εποχής.

Η Θεσσαλονίκη, Εναλλακτική Πρωτεύουσα των Βαλκανίων, θα μπορούσε να γίνει το νέο όραμα των Θεσσαλονικέων για τον 21ο αιώνα. Ένα όραμα που θα αξιοποιεί τα δυναμικά στοιχεία της παραδοσιακής κοσμοπολίτικης κουλτούρας της πόλης μας αλλά και θα δημιουργεί νέες τεχνο-πολιτιστικές συνθέσεις που θα εκτοξεύσουν και πάλι τη Θεσσαλονίκη στην τροχιά των πιο ζωντανών και δυναμικών πόλεων όχι μόνον της Ευρώπης αλλά και ολόκληρου του πλανήτη. 
 
*Ο Γιώργος Στάμκος ([email protected]) είναι συγγραφέας και δημιουργός του περιοδικού ΖΕΝΙΘ (www.zenithmag.wordpress.com). Ζει και δημιουργεί στη Θεσσαλονίκη και ταξιδεύει συχνά στη βαλκανική ενδοχώρα.