Οι φυσικές καταστροφές που οφείλονται σε ακραία φυσικά φαινόμενα, όπως δασικές πυρκαγιές εξαιτίας παρατεταμένων περιόδων καύσωνα και ανομβρίας, καθώς και καταστροφικές πλημμύρες εξαιτίας επεισοδίων βροχής ιδιαίτερα μεγάλης έντασης, δεν είναι αναπόφευκτες. Μπορούν και να προβλεφθούν εγκαίρως και να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά στο πλαίσιο ενός οργανωμένου σχεδιασμού. Όσο πιο μεγάλο και πιο σημαντικό είναι ένα τεχνικό έργο, τόσο πιο μεγάλη είναι και η περίοδος επαναφοράς των φαινομένων στα οποία καλείται να ανταποκριθεί και να αντέξει εντός του χρόνου της ζωής του.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στην περιοχή της Μεσογείου μια συχνότερη επανεμφάνιση φυσικών φαινομένων που παλαιότερα χαρακτηρίζονταν ακραία. Ιδιαίτερα θερμές και ξηρές περίοδοι παρατηρείται τελευταία ότι εναλλάσσονται σε συχνά διαστήματα με περιόδους ιδιαίτερα υγρές. Αν στο σημείο αυτό ληφθεί υπόψη και η δυναμική της αλληλεπίδρασης μεταξύ αυτών των φυσικών φαινομένων, η οποία επιδεινώνει τις συνέπειές τους, όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει με την αποδάσωση λόγω θερινών πυρκαγιών, που λειτουργεί επιβαρυντικά για τη συγκράτηση των πλημμυρικών παροχών στις ορεινές περιοχές, γίνεται φανερή η ανάγκη αντιμετώπισης των νέων δεδομένων με ένα πνεύμα ολοκληρωμένου σχεδιασμού, πέραν των αστικών περιοχών, εντός των ορίων που καθορίζουν οι λεκάνες απορροής.

Το παράδειγμα των καταστροφικών πλημμυρών το 1997 στον ποταμό Οντερ, που αποτελεί φυσικό σύνορο μεταξύ Πολωνίας και Γερμανίας, είναι χαρακτηριστικό. Η Πολωνία και η Γερμανία, που επλήγησαν ιδιαίτερα από τις πλημμύρες τότε, αντιμετώπισαν το πρόβλημα αποτελεσματικά μόνον όταν αντιλήφθηκαν ότι το μυστικό του αντιπλημμυρικού σχεδιασμού βρισκόταν σε μια μικρή ορεινή περιοχή στη γειτονική Τσεχία. Κι αυτό γιατί στις ορεινές περιοχές συγκεντρώνονται οι μεγαλύτερες ποσότητες του νερού, οι οποίες, αν δεν ανασχεθούν εγκαίρως εκεί, όταν φτάσουν στα πεδινά είναι πλέον πολύ δύσκολο να συγκρατηθούν.

Στην καταστροφική πλημμύρα της Μάνδρας, συνεπώς, καλές είναι οι αντιδράσεις για το μπάζωμα των ρεμάτων και την αυθαίρετη δόμηση, αλλά δεν αρκούν για έναν αποτελεσματικό σχεδιασμό. Ο ολοκληρωμένος αντιπλημμυρικός σχεδιασμός θα πρέπει πλέον να ξεκινήσει από το αποψιλωμένο, λόγω πυρκαγιών, όρος Πατέρα, με αναδάσωση και έργα ορεινής υδροοικονομίας στο βουνό, και στη συνέχεια να επεκταθεί και στην πεδινή περιοχή της λεκάνης απορροής.

Το κλίμα αλλάζει. Η ανθρωπογενής υπερθέρμανση του πλανήτη, ως αποτέλεσμα της ραγδαίας επιδείνωσης του φαινομένου του θερμοκηπίου, είναι πλέον ένα γεγονός καταμετρημένο και αδιαμφισβήτητο και έχει τις αιτίες του στο επιθετικό και ιδιαίτερα εχθρικό προς το περιβάλλον νεοφιλελεύθερο μοντέλο της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας.

Είναι βέβαιο, λοιπόν, ότι στο εξής οι «θεομηνίες» θα μας επισκέπτονται συχνότερα. Μέχρι να αναστραφεί το φαινόμενο της υπερθέρμανσης -αν ποτέ αυτό συμβεί-, πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό και τις συνέπειές του. Που σημαίνει ότι η έννοια του ολοκληρωμένου σχεδιασμού και της προληπτικής πολιτικής θα πρέπει να επεκταθεί και να εμπεδωθεί και στον σχεδιασμό των έργων προσαρμογής στα νέα δεδομένα που επιβάλλει η κλιματική αλλαγή.

Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι φυσικές καταστροφές έχουν, εκτός από περιβαλλοντικό, και οικονομικό πρόσημο, αφού καταστρέφουν τον φυσικό πλούτο της χώρας, υπονομεύοντας τις προσπάθειες για οικονομική ανάπτυξη, αλλά συγχρόνως και κοινωνικό, καθώς πλήττουν κατά προτεραιότητα τους οικονομικά ασθενέστερους, γίνεται φανερό ότι η αντιμετώπισή τους πρέπει να ενταχθεί και να εναρμονιστεί με την ευρύτερη προσπάθεια της χώρας για βιώσιμη ανάπτυξη.

Αυτό που πρέπει κατά προτεραιότητα, λοιπόν, να συμβεί είναι μια μεγάλη αλλαγή πολιτικής, που θα αποκαταστήσει τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό για τις υποδομές, τη χωροταξία και το περιβάλλον και θα διασφαλίζει, ως κοινή συνισταμένη, μια βιώσιμη ανάπτυξη με οικονομική αποδοτικότητα, περιβαλλοντική ακεραιότητα και κοινωνική δικαιοσύνη.

* Ο Γιάννης Μυλόπουλος είναι καθηγητής Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ, Πρόεδρος της Αττικό Μετρό Α.Ε.

Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε στο FORUM του ένθετου ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ που κυκλοφορεί με την εφημερίδα «Νέα Σελίδα».