[…] Ο κρατικός μηχανισμός και γενικότερα οι κοινωνικοί θεσμοί δεν είναι εύκολο να αλλάξουν, να ανασχηματιστούν, ακόμα και εάν γίνει «επανάσταση». Οι άνθρωποι μπορούν όμως να τους δώσουν ένα άλλο περιεχόμενο. Η ενέργεια του Δήμαρχου Χαλανδρίου να ακουστούν τραγούδια της εαμικής αντίστασης στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα […] Βρισκόμαστε σε μια περίοδο μετάβασης, όπως και τότε. Το προς τα πού θα εξελιχτεί το παρακάτω θα αποδειχτεί στην πράξη. Θεωρητικά οι εξελίξεις ξεκινούν αργά και στη συνέχεια παίρνουν τη μορφή χιονοστιβάδας. Θα τις καταλάβουμε ή μάλλον θα τις ακούσουμε πρώτα, γιατί πριν τις πολιτικές εξελίξεις θα προηγηθούν οι νέες …μουσικές […] Η ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη με αφορμή την παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου στο Χαλάνδρι υπό τον ήχο της μουσικής του ύμνου του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο).

Ads

Κρ.Π.: Με αφορμή την παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου 1940 στο Χαλάνδρι υπό τον ήχο της μουσικής του ύμνου του ΕΑΜ, γιατί τόσα χρόνια, πιστεύεις, κανένας Δήμος -ούτε από τους αριστερούς και προοδευτικούς- δεν σκέφτηκε να κάνει το ίδιο; Και επίσης, εφόσον γίνονται ακόμα μαθητικές παρελάσεις, για ποιό λόγο δεν έχει αλλάξει το …πρωτόκολλο τόσα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση, ώστε να προσκαλούνται στους επισήμους προσωπικότητες που αγωνίστηκαν στην Αντίσταση, όπως π.χ. ο Μανώλης Γλέζος;
 
Τ.Β.: Είναι αλήθεια ότι ο κρατικός μηχανισμός και γενικότερα οι κοινωνικοί θεσμοί δεν είναι εύκολο να αλλάξουν, να ανασχηματιστούν, ακόμα και εάν γίνει «επανάσταση». Οι άνθρωποι μπορούν όμως να τους δώσουν ένα άλλο περιεχόμενο. Η ενέργεια του Δήμαρχου Χαλανδρίου να ακουστούν τραγούδια της εαμικής αντίστασης στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι εδώ και χρόνια γίνεται μια κριτική για τις παρελάσεις –κυρίως τις σχολικές. Η κριτική γίνεται από μαθητές και καθηγητές και το κεντρικό ερώτημα είναι τι νόημα έχει να παρελαύνουν με στρατιωτικό βήμα οι μαθητές στις αρχές του 21ου αιώνα;

Η κοινωνία προσπαθεί να εξακολουθήσει το δρόμο της, αυτόν που ήξερε, ενώ τα πάντα είναι διαφορετικά. Στην πράξη όμως αυτό δεν μπορεί να γίνει. Γι’ αυτό μέσα σε εποχές κρίσεων δεν δημιουργούνται μόνο νέες μορφές οργάνωσης αλλά παράγονται και νέες ιδέες, νέες κατευθύνσεις όσον αφορά το χειρισμό της καθημερινότητας αλλά και των επίσημων τελετών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται κατά τη γνώμη μου και η απόφαση του Δήμαρχου Χαλανδρίου.
 
Οι άνθρωποι παράγουν γεγονότα, εξελίξεις, αλλαγές, μέσα σε συγκριμένα ιστορικά πλαίσια. Θεωρώ ότι ζούμε σε μια εποχή κρίσης, ανάλογη με αυτήν της δεκαετίας του 1940, με τους τρεις πολέμους της (Αλβανικό, Κατοχή- Αντίσταση, Εμφύλιο). Θα προσπαθήσω λοιπόν αρχικά να απαντήσω με βάση τις γνώσεις που έχουμε από τη μέχρι τώρα έρευνα για αυτήν τη δεκαετία.

Ads

Το κύριο χαρακτηριστικό των περιόδων κρίσης είναι τα πολλά και πολυσχιδή (πολλών ειδών) γεγονότα που βαραίνουν τη ζωή των ανθρώπων.
Οι οικονομικές επιπτώσεις, που είναι οι πιο εμφανείς, έχουν επιπτώσεις και στην καθημερινότητα των ανθρώπων και στην ψυχολογία τους. Αλλάζει το πλαίσιο αναφοράς τους και οι σταθερές πάνω στις οποίες στήριζαν την καθημερινότητά τους.

Οι νέοι δεν έχουν τη δυνατότητα να προγραμματίσουν τη ζωή τους, να σπουδάσουν, να παντρευτούν, να κάνουν παιδιά, γιατί η ανεργία κρέμεται σαν δαμόκλεια σπάθη πάνω από το κεφάλι τους. Οι ηλικιωμένοι βλέπουν το όραμα που είχαν για τα γερατειά τους, τη σύνταξη ή τα ταξίδια που είχαν ονειρευτεί να κάνουν μετά το τέλος της «καριέρας» τους να είναι απραγματοποίητα.

Το πιο μεγάλο βάρος ίσως φέρουν (και συνήθως παραλείπουμε να το θέσουμε) όσοι βρίσκονται ανάμεσα στα νιάτα και τα γηρατειά τους. Εάν χάσουν τη δουλειά τους είναι σχεδόν ανέφικτο να βρουν άλλη και όσοι ακόμα δουλεύουν δεν ξέρουν εάν και πότε θα μπορέσουν να πάρουν μια σύνταξη.

Το βασικό αίσθημα που κατέχει το κοινωνικό σώμα είναι η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον. Και το κράτος και οι θεσμοί του πλήττονται από την κρίση. βρίσκονται σε κατάρρευση. Το σύστημα δεν λειτουργεί. Είτε αυτό αφορά την εκπαίδευση, είτε την πρόνοια, είτε την υγεία.

Κοινωνικό κενό όμως δεν μπορεί να υπάρξει. Τη θέση των κρατικών μηχανισμών/ θεσμών αντικαθιστούν οι συλλογικότητες.

Οργανώνονται ομάδες αλληλεγγύης για την πρόνοια, στις γειτονιές, που μοιράζουν τρόφιμα, οργανώνονται κοινωνικά ιατρεία για την υγεία και κάποιοι φορείς οργανώνουν μαθήματα υποστήριξης των μαθητών που τους βοηθούν στα μαθήματα του σχολείου. Αυτό συνέβη και στην Κατοχή (στο τομέα της Πρόνοιας και της περίθαλψης έδρασε η οργάνωση Εθνική Αλληλεγγύη) και σήμερα που η κοινωνία βρίσκεται σε μια περίοδο κρίσης αναπτύχθηκε το κίνημα «χωρίς μεσάζοντες», δομές αλληλεγγύης και κοινωνικά ιατρεία.

Αυτά τα νέα κοινωνικά μορφώματα παράγουν νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης με την συμμετοχή των «απλών» ανθρώπων. Με λίγα λόγια η κοινωνία αλλάζει συνολικά, παράλληλα με τις αλλαγές που γίνονται στη ζωή των ανθρώπων. Δημιουργούνται νέες ταυτότητες, γιατί ο καθένας θέτει στον εαυτό του το ερώτημα «ποιος είμαι;» ή «ποίοι είμαστε και που πάμε».

Η διαδικασία αυτή απαιτεί το χρόνο της. Δεν γίνεται από τη μια μέσα στην άλλη, γιατί είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν τις αλλαγές, να αφομοιώσουν το καινούριο που γεννιέται, επειδή ζουν μέσα σε αυτές.

Κρ.Π.: Οι αλλαγές που γίνονται όμως, γενικά, βλέπουμε να έχουν πάντα προοδευτικό πρόσημο;

Τ.Β.: Όχι βέβαια. Οι έχοντες την εξουσία που έχουν και το μεγαλύτερο συμφέρον να διατηρηθεί αλώβητο το σύστημα επιδίδονται στον αυταρχισμό. Όσο περισσότερο το κράτος αδυνατεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του προς τους πολίτες του τόσο πιο πολύ καταφεύγει σε μεθόδους αυταρχικές.

Είδαμε πρόσφατα ότι ο πρύτανης και τα μέλη της συγκλήτου δεν μπορούσαν να συνομιλήσουν με τους φοιτητές τους και κάλεσαν τις δυνάμεις καταστολής, δημόσιες και ιδιωτικές, για να μπορέσει να συνεδριάσει η σύγκλητος. Σε τελική ανάλυση έγινε το οξύμωρο: ο πρύτανης προσπάθησε να «περιφρουρήσει» το πανεπιστήμιο από τους φοιτητές του, φέρνοντας «εξωτερικούς φρουρούς» και απειλώντας τους «κακούς» ενοίκους του, τους «κακούς» φοιτητές.

Οι φοιτητές όμως αποτελούν μια κοινωνικά προνομιούχα ομάδα που στην πορεία της ζωής τους θα στελεχώσουν τον κρατικό μηχανισμό. Με λίγα λόγια σε περιόδους κρίσης δημιουργούνται μέσα στην κοινωνία αντίρροπες δυνάμεις, που έχουν διαφορετικούς στόχους όσον αφορά το «παρακάτω», το προς τα πού θα πορευτεί η κοινωνία.
 
Κρ.Π.: Τα σχολικά βιβλία μιλάνε για το ΕΑΜ την ΕΠΟΝ και τον ΕΛΑΣ, και αν ναι, από πότε; Διότι όσο θυμάμαι από τα μαθητικά μου χρόνια, μέχρι το 1982 η σύγχρονη ελληνική ιστορία σταματούσε στο Αλβανικό… Και αν ρωτήσουμε σήμερα π.χ. τους τριαντάρηδες το πιθανότερο είναι να μην ξέρουν τι ήταν το ΕΑΜ και γενικά την ιστορία της Εθνικής Αντίστασης.

Τ.Β.: Το γεγονός ότι δεν ξέρουν όλα αυτά έχει να κάνει και με την απαξίωση του σχολείου και τον απαρχαιωμένο τρόπο λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος. Πάντως από το 1982 που αναγνωρίστηκε η Εαμική Αντίσταση ως Εθνική Αντίσταση, τουλάχιστον στο βιβλίο της Γ΄ Λυκείου υπήρχε σχετικό κεφάλαιο, αλλά συνήθως δεν προλάβαιναν να το διδάξουν.

Υπάρχει επίσης και η σχολική γιορτή που γίνεται την παραμονή της 28ης Οκτωβρίου. Στη γιορτή αυτή δίνουν τους επαίνους στους «καλούς» μαθητές και δειλά στην αρχή και στη συνέχεια με μεγαλύτερη τόλμη κάποιοι δάσκαλοι/ καθηγητές συνδύαζαν την 28η Οκτωβρίου 1940 (την έναρξη του πολέμου κατά των δυνάμεων του Άξονα) με τη δημιουργία του αντιστασιακού κινήματος στη διάρκεια της Κατοχής.

Καλούσαν σε κάποια σχολεία σχολεία αγωνιστές να μιλήσουν στα παιδιά για τη δράση τους στην Αντίσταση ή/και συμπεριλάμβαναν ποιήματα και τραγούδια της περιόδου στη γιορτή. Η διαδικασία αυτή όμως γινόταν στον κλειστό χώρο του σχολείου, στην αίθουσα τελετών.

Στο δημόσιο χώρο επιτρεπόταν στους αντιστασιακούς συλλόγους να καταθέτουν στεφάνι στη διάρκεια της δημόσιας τελετής του γιορτασμού της 28ης Οκτωβρίου που γίνεται στην κεντρική πλατεία του κάθε Δήμου και ίσως να εκφωνούν και κάποιο μικρό λόγο.

Η ενέργεια του δήμαρχου Χαλανδρίου στηριζόταν λοιπόν σε ήδη υπάρχουσες «κατακτήσεις». Η κρίση όμως επιτάχυνε τις εξελίξεις. Ο δήμαρχος πήρε την πρωτοβουλία και άλλαξε το πρωτόκολλο σε ένα σημείο.

Κρ.Π.: Νομίζεις ότι η γενιά της Εθνικής Αντίστασης έχει τιμηθεί όπως πραγματικά της αξίζει στην Ελλάδα; Παράλληλα, όπως έχεις αναφέρει σε παλιότερη συνέντευξη, δεν γιορτάζουμε την ημέρα της απελευθέρωσης μας, αλλά την ημέρα που ξεκίνησε ο πόλεμος. Υπάρχει σύνδεση;

Τ.Β.: Το «όπως πραγματικά της αξίζει» είναι σχετικό σε μια κοινωνία που έχει ζήσει μέσα στον 20ο αιώνα δύο εμφύλιους: αναφέρομαι στον «εθνικό διχασμό» ανάμεσα στους βενιζελικούς και τους βασιλικούς στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και στην τρίχρονη ένοπλη σύγκρουση, τον ελληνικό εμφύλιο (1946-49). Εξάλλου το τραύμα του εμφυλίου όπως και άλλες φορές έχουμε πει καθόρισε και τη συλλογική/κοινωνική μνήμη της Αντίστασης, γιατί υπήρξε η βαριά κληρονομιά της.

Έτσι και αλλιώς όμως η πορεία μιας κοινωνίας δεν είναι στατική, αλλά δυναμική. Σε περιόδους κρίσης μάλιστα, επειδή επιταχύνονται οι αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων επιταχύνονται και οι κοινωνικές εξελίξεις. Γίνονται πιο σαφείς οι κοινωνικές αναδιαρθρώσεις που ήδη επωάζονταν στην προηγούμενη φάση της «ευμάρειας».
 
Κρ.Π.: Ο Δήμαρχος του Χαλανδρίου, ανέφερε σχετικά: “Εμείς ασχοληθήκαμε μόνο με το νόημα αυτής της μέρας. Είμαστε η μόνη χώρα που οι δωσίλογοι στελέχωσαν το κράτος κι οι αγωνιστές σέρνονταν σε φυλακές κι εξορίες”. Τι θα σχολίαζες;

Τ.Β.: Η ενέργεια του Δημάρχου Χαλανδρίου έχει να κάνει και με τον τρόπο που εκλέχτηκε, τις  κοινωνικές ομάδες που στήριξαν στην εκλογή του. Φαίνεται ότι δεν ανήκουν στον «παλιό» και ξεπερασμένο πελατειακό σύστημα, το οποίο όμως εξακολουθεί να ηγεμονεύει παρόλο που εμποδίζει / έχει γίνει τροχοπέδη για να προχωρήσει η κοινωνία παρακάτω.

Το πελατειακό κράτος μετά τον πόλεμο στηρίχτηκε και παγιώθηκε στο κράτος των «εθνικοφρόνων» που μετά την ήττα της αριστεράς στον εμφύλιο έστειλε στις φυλακές και στις εξορίες και ακόμα χειρότερα υποχρέωσε το πιο προοδευτικό κομμάτι της κοινωνίας να υπογράψει «δηλώσεις» μετανοίας για την αντιστασιακή του δράση.

Αυτοί που είχαν οραματιστεί μια «άλλη» μια πιο δίκαιη κοινωνία έγιναν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Δεν είχαν ίδια δικαιώματα με τους «άλλους». Αξίζει να θυμηθούμε ότι όταν το 1961 έγινε η προσπάθεια να γιορταστεί η «ενωμένη εθνική αντίσταση» στο Γοργοπόταμο (25 Νοεμβρίου) είχαμε και νεκρούς.

Στην συγκεκριμένη περίπτωση οι αντιρρήσεις προέκυψαν γιατί το εαμικό τραγούδι ακούστηκε στη διάρκεια της μαθητικής, με στρατιωτικό βήμα, παρέλασης.

Εκεί τα αντανακλαστικά της «παλιάς» διαιρεμένης λόγω του εμφυλίου και του ψυχρού πολέμου ελληνικής κοινωνίας ήρθαν στην επιφάνεια και ανατάραξαν τα νερά. Αυτό το τμήμα της κοινωνίας ήταν που αντέδρασε στην πρακτική του Δημάρχου, στην «τιμή» που έκανε στην εαμική αντίσταση.

Η ενέργεια του δήμαρχου πήγε ένα βήμα παραπέρα από την καθιερωμένη τελετή. Ο Δήμαρχος δεν κατάργησε τη μαθητική παρέλαση, αλλά την μετάλλαξε. Η πράξη του έχει πολλές ομοιότητες με την τρόπο που το αντιστασιακό κίνημα και ιδίως το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) χειρίστηκε το θέμα των «πατροπαράδοτων»/ παραδοσιακών θεσμών στη διάρκεια της Κατοχής (1941-44). (*Διαβάστε στο τέλος την ανταπόκριση από μια αντιστασιακή εφημερίδα για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου του 1944, στην Ελεύθερη Ελλάδα).

Το ΕΑΜ δεν κατάργησε τις δοξολογίες στην εκκλησία και τις παρελάσεις, αλλά τις έκανε «δικές» του. Τις ενσωμάτωσε και τους έδωσε το δικό του νόημα. Εξάλλου, στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, δίπλα στον Άρη, το Σαράφη και το Σαμαρινιώτη λειτουργούσε και το «Γραφείον Πνευματικού Αρχηγού» από όπου ο Μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ έστελνε τις εγκυκλίους του.

Και στην περίπτωση της τελετής στο Χαλάνδρι ο δήμαρχος δεν κατάργησε το θεσμό της μαθητικής παρέλασης αλλά της πρόσθεσε και ένα άλλο νόημα, όπως έκανε και το ΕΑΜ.

Βρισκόμαστε σε μια περίοδο μετάβασης, όπως και τότε. Το προς τα πού θα εξελιχτεί το παρακάτω θα αποδειχτεί στην πράξη. Θεωρητικά οι εξελίξεις ξεκινούν αργά και στη συνέχεια παίρνουν τη μορφή χιονοστιβάδας. Θα τις καταλάβουμε ή μάλλον θα τις ακούσουμε πρώτα, γιατί πριν τις πολιτικές εξελίξεις θα προηγηθούν οι νέες …μουσικές.-

*Η γιορτή της 25ης Μάρτη

ΜΕ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΕΙΑ, ΕΠΙΒΛΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟ ΓΙΟΡΤΑΣΤΗΚΕ Σ’ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ 25ης ΤΟΥ ΜΑΡΤΗ
                   
Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ, ΟΙ ΕΚΦΩΝΗΘΕΝΤΕΣ ΛΟΓΟΙ, ΟΙ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΛΠ.
       
Πήρε μέρος και αντιπροσωπεία του Γιουγκοσλαβικού Λαικού Στρατού


Με συμμετοχή όλων των κατοίκων της κωμόπολης και των στρατιωτικών σχηματισμών γιορτάστηκε σε ατμόσφαιρα ενθουσιασμού η επέτειος της Εθνικής μας γιορτής. Την ανατολή της μεγάλης μέρας χαιρέτησε η υποδειγματική ομάδα ΕΠΟΝ της Μεραρχίας μας με τη μουσική. Ο βορηάς σκορπούσε σ’ όλη την κωμόπολη τα αντάρτικα τραγούδια και το θούριο του Ρήγα, που σκορπούσαν ρίγη συγκίνησης. Η Ελληνική σημαία κυμάτιζε σ’ όλα τα σπίτια. […]
                                           
Η δοξολογία
Η εκκλησία ήτο γεμάτη κόσμο. ‘Εξω της εκκλησίας ήταν παραταγμένα τα στρατιωτικά τμήματα με τη σημαία. Το τμήμα των ανταρτισσών είχε παραταχθεί για ν’ αποδώσει τιμές στους επίσημους. Στις 9.25 έφθασε στην εκκλησία η Συμμαχική Στρατιωτ. Αποστολή μ’ επικεφαλής τον ‘Αγγλο συν/ρχη Κριστ και τον αντιπρόσωπον της Αμερικής κ. Ουάιτνς, οι οποίοι την προηγούμενη μέρα είχαν φθάσει στην έδρα της Μεραρχίας. Στις 9.30 ακριβώς η σάλπιγγα ανήγγειλε την άφιξη του Στρατηγείου της Μεραρχίας μας και τα παρατεταγμένα τμήματα παρουσιάζουν όπλα. […] Στο δεξιό είχε καταλάβει θέση το Επαρχιακό Συμβούλιο, οι οικογένειες των θυμάτων πολέμου, οι τραυματίες, η Λαϊκή Επιτροπή, οι άλλες επιτροπές, αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, της ΕΑ, διάφορα σωματεία και το ΚΚΕ.
 Κατανυκτικώτατα εψάλη η δοξολογία και είχε αποκορυφωθεί η συγκίνηση, όταν ο ιερέας δεήθηκε υπέρ του Ελληνικού Λαικού Απελευθερωτικού Στρατού.
                                             
Στο Ηρώων
Μετά τη δοξολογία κατευθύνθηκαν στο Ηρώων της κωμόπολης. […] Κι ενώ όλων τα δάκρυα μόλις συγκρατούνταν ακούονταν επιβλητικώτατα ο Εθνικός μας ‘Υμνος, που εψάλλετο στην αρχή από την ομάδα ΕΠΟΝ θηλέων κι ύστερα απ’ όλα τα στόματα.
                                 
Η συγκέντρωση και οι λόγοι
 Σε λίγο όλες οι αρχές έλαβαν θέση σε εξέδρα μέσα στην πλατεία της κωμόπολης, […] Μίλησαν αντιπρόσωποι της Λαικής Επιτροπής, του ΕΑΜ, αντιπρόσωπος της Μεραρχίας και μια αντάρτισσα. […]
                                             
Οι σύμμαχοι
Μίλησε ο Συνταγματάρχης Κριστ […] ‘Υστερα μίλησε ο Αμερικανός αντιπρόσωπος […]
                                           
 Η δεξίωση
‘Εγινε δεξίωση αμέσως ύστερα στα γραφεία της Λαικής Επιτροπής και του Λαικού Δικαστηρίου […]
                                           
Η παρέλαση
Μπροστά απ’ τους επισήμους και το λαό παρέλασαν πρώτα το τμήμα των ανταρτισσών κατά τριάδας με επικεφαλής τη σημαία. Φρενίτις ενθουσιασμού υποδέχθηκε τις αντάρτισσές μας, που με το όπλο επ’ ώμου παρήλασαν με ωραίο, επιβλητικό παράστημα και με την αποφασιστικότητα ζωγραφισμένη στα πρόσωπα. ‘Υστερα έρχονται οι συμπαθείς μας αντάρτες του Λόχου Στρατηγείου […] Οι ζητωκραυγές υπέρ του ΕΛΑΣ πνίγονται μέσα σε λυγμούς συγκίνησης. Στιγμές ασύλληπτου μεγαλείου. Και παρελαύνει η θρυλική μας υποδειγματική ομάδα της ΕΠΟΝ και ο ηρωικός εφεδρικός ΕΛΑΣ […] Στόλισε την παρέλαση τμήμα της ΕΠΟΝ Θηλέων με γραφικότατες εγχώριες ενδυμασίες.
Το απόγευμα έγινε χορός στην πλατεία και το βράδυ δόθηκε θεατρική παράσταση. Επίσης η Μεραρχία παρέθεσε δείπνο […] μέσα σε ατμόσφαιρα εγκάρδιας φιλίας. Τη νύχτα έγινε λαμπαδηφορία.
                                           
Στα Συντάγματά μας
Μας τηλεγραφούν απ’ όλα τα Συν/τα της Μεραρχίας μας, 17, 28 και 53 πως γιορτάστηκε πανηγυρικώτατα και μ’ ενθουσιασμό και με συμμετοχή όλων των κατοίκων η επέτειος της Εθνικής μας γιορτής. ‘Εγιναν δοξολογίες, παρελάσεις, θεατρικές παραστάσεις. Στο 27 το προσωπικό του Συνεργείου Τύπου έπαιξε με καταπληκτική επιτυχία το έργο: “Μάρτυρες κι εκδικητές”. Μίλησε επίσης στο 27 το καμάρι του Συν/τος, ο Μπαρμπαθανάσης, που με λίγα απλά και συγκινητικά λόγια σκόρπισε ακράτητο ενθουσιασμό στο ακροατήριο.
                                                       
Σμόλικας, ΙΧ Μεραρχία ΕΛΑΣ, φ. 13, 30-3-44.