«Οι αστοί τρομάξανε και κάστρα φτιάξανε »: ο Μιχάλης Μπεζεντάκος είναι ο πιο τραγουδισμένος αγωνιστής της αριστεράς, από τη δεκαετία του 30 μέχρι και σήμερα. Η απόδραση του από τις φυλακές Συγγρού της Αθήνας το 1932, έγινε μύθος και τον έσωσε από το εκτελεστικό απόσπασμα στην Ελλάδα, αλλά όχι στη Σοβιετική Ένωση: τις επίσημα καταγεγραμμένες συγκλονιστικές ανακρίσεις του Μπεζεντάκου από τη σοβιετική ασφάλεια και την απόφαση για την εκτέλεσή του από το σταλινικό καθεστώς, περιέχει το αποκαλυπτικό βιβλίο του Νίκου Παπαδάτου «Ο Μπεζεντάκος μας άφησε γειά- Οι διώξεις των Ελλήνων κομμουνιστών στην ΕΣΣΔ 1937-1938 ». Από τις εκδόσεις  ΚΨΜ, το βιβλίο παρουσιάζεται σήμερα για πρώτη φορά.

Ιστορικός και μεθοδικός ερευνητής, ο συγγραφέας αντλεί το βασικό υλικό του από τα πρώην σοβιετικά αρχεία (σημερινά Αρχεία της Ρωσικής Ομοσπονδίας).  Στο βιβλίο ερευνώνται οι περιπτώσεις και άλλων αγωνιστών όπως του Ανδρόνικου Χαϊτά (Σιφναίου), του Κώστα Καρακόζοφ (Ευτυχιάδη), του Γιάννη Τσαγγαράκη (Τόμοφ), του Αβραάμ Βρεττού (Δερβισόγλου), του Παύλου Οσμάνη (Δουλγέρη), του Διονύση Πυλιώτη, του Απόστολου Κλειδωνάρη, του Αλέξανδρου Κουρουκλή που είχαν ανάλογη τύχη. Η τεκμηρίωση βασίζεται σε επίσημα ντοκουμέντα,  η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.

Ο Μπεζεντάκος είχε καταδικαστεί σε θάνατο, κατηγορούμενος για τη δολοφονία ενός Έλληνα αστυνομικού στη διάρκεια μιας αντιπολεμικής διαδήλωσης. Το 1932 δραπετεύει κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες από τη φυλακή και την ίδια χρονιά το σκάει για τη Σοβιετική Ένωση μαζί με τον γραμματέα του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη.

Πέντε χρόνια αργότερα, στο απόγειο των σταλινικών εκκαθαρίσεων και του κυνηγιού μαγισσών, ο Μπεζεντάκος, εργάτης σε εργοστάσιο της Μόσχας, θεωρείται ύποπτος για αντεπεναστατικές δραστηριότητες και κατασκοπεία. Ο Νίκος Παπαδάτος βρήκε τα πρακτικά των ανακρίσεων και τα παραθέτει αυτούσια, μεταφρασμένα στα ελληνικά.

Στην πρώτη και τη δεύτερη ανάκριση(29 και 31 Δεκεμβρίου του 1937), ο Σοβιετικός ανακριτής προσπαθεί να θεμελιώσει την κατηγορία του αντεπαναστατικού στοιχείου και τις υποψίες των αρχών ότι η απόδραση ήταν πλαστή. Οι ερωτήσεις επαναλαμβάνονται στις ανακρίσεις μήπως και ο ανακρινόμενος πέφτει σε αντιφάσεις.

Ένα μικρό απόσπασμα από τα ντοκουμέντα:

«Ερώτηση: Ποια χρονιά φτάσατε στην ΕΣΣΔ;
Απάντηση: Ήρθα στην ΕΣΣΔ από την Ελλάδα τον Ιούνιο του 1932.

Ερώτηση: Με ποιον τρόπο και με ποια έγγραφα ήρθατε στην ΕΣΣΔ;
Απάντηση: Έχω φτάσει παράνομα ως πολιτικός μετανάστης χωρίς έγγραφα.

Ερώτηση: Ποιος σας έστειλε στη Σοβιετική Ένωση ως πολιτικό μετανάστη;
Απάντηση: Με έστειλε στην ΕΣΣΔ το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.

Ερώτηση: Ποιος σας βοήθησε προσωπικά στην αναχώρησή σας για την ΕΣΣΔ;
Απάντηση: Στην αναχώρησή μου για την ΕΣΣΔ με βοήθησαν ο Ζαχαριάδης και η Στέλλα, το επώνυμο της οποίας δεν γνωρίζω.

«Ερώτηση: Κάτω από ποιες συνθήκες έγινε η απόδρασή σας από τη φυλακή στην Ελλάδα;
Απάντηση: Δραπέτευσα γκρεμίζοντας τον εξωτερικό τοίχο από το προαύλιο της φυλακής.

Ερώτηση: Πώς καταφέρατε να το κάνετε αυτό;
Απάντηση: Μια μέρα, μετά από τον προαυλισμό δεν επέστρεψα στο κελί μου, έμεινα στο ντους, και όταν σκοτείνιασε, ξεκίνησα να σπάω τον τοίχο. Συνέχισα αυτή τη δουλειά και την επόμενη νύχτα, κατά την οποία τελείωσα την εργασία που είχα αρχίσει, και με αυτό τον τρόπο βγήκα από τη φυλακή.

Ερώτηση: Τι εργαλεία είχατε για να περάσατε μέσα από τον τοίχο;
Απάντηση: Είχα ένα μεγάλο καρφί και μισό μέτρο σωλήνα νερού. Αυτά τα δύο αντικείμενα με βοήθησαν να περάσω μέσα από τον τοίχο.

Ερώτηση: Πού βρήκατε αυτά τα αντικείμενα;
Απάντηση: Το καρφί και τον σωλήνα τα βρήκα στην αυλή της φυλακής.

Ερώτηση: Υπήρχαν φρουροί στην αυλή;
Απάντηση: Ναι, υπήρχαν.

Ερώτηση: Γνώριζαν οι φρουροί ότι ετοιμαζόσασταν να αποδράσετε;
Απάντηση: Όχι, δεν το γνώριζαν».

«Ερώτηση: Λέτε απροκάλυπτα ψέματα. Η απόδραση οργανώθηκε από την ίδια την αστυνομία. Σας συνιστούμε να κάνετε μια ειλικρινή κατάθεση σχετικά με αυτό το θέμα.
Απάντηση: Λέω την αλήθεια.

«Ερώτηση:.. Οι συγγενείς και οι γονείς σας δεν υπέστησαν διώξεις από την αστυνομία, επειδή η απόδρασή σας από τη φυλακή οργανώθηκε από την ίδια την αστυνομία.
Απάντηση: Η αστυνομία δεν είχε καμία σχέση με την απόδρασή μου από τη φυλακή.

Σε αυτό το καφκικό περιβάλλον, διεξάγεται ένα μήνα μετά η τρίτη ανάκριση. Ο  Μπεζεντάκος, κρατούμενος φυσικά, ομολογεί ότι είναι πράκτορας του φασισμού!

«Ερώτηση: Συλληφθήκατε για αντεπαναστατική, κατασκοπευτική και υπονο- μευτική δουλειά στην επικράτεια της ΕΣΣΔ. Παραδέχεστε την ενοχή σας σε αυτά;
Απάντηση: Ναι, παραδέχομαι την ενοχή μου στο ότι είμαι πράκτορας της ελληνικής αστυνομίας· με εντολή της ήρθα στην ΕΣΣΔ, για να αναπτύξω αντεπαναστατική, κατασκοπευτική, υπονομευτική και άλλη ανατρεπτική δράση».

«Ερώτηση: Από ποιον και πότε στρατολογηθήκατε για κατασκοπευτική και υπονομευτική δράση στην επικράτεια της ΕΣΣΔ;
Απάντηση: Για κατασκοπευτική και υπονομευτική δράση στρατολογήθηκα από τον διοικητή της αστυνομίας του Πειραιά (Ελλάδα) Γιαννόπουλο, τον Ιανουάριο – Φεβρουάριο του 1932.

« Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος, ο άνθρωπος που τραγουδήθηκε όσο κανείς άλλος στην Ελλάδα, ως ένα σύμβολο κατά των διώξεων του φασιστικού τύπου καθεστώτος, έμελλε να καταδικαστεί ως «φασίστας» στην πρώην Σοβιετική Ένωση, όπου και φυγαδεύτηκε», σχολιάζει ο συγγραφέας Νίκος Παπαδάτος  « Δυνάμει της από 27ης Φεβρουαρίου 1938 απόφαση της Επιτροπής του Λαϊκού Επιτρόπου Εσωτερικών Υποθέσεων και του Εισαγγελέα της ΕΣΣΔ, ο Μιχάλης Μπεζεντάκος εκτελέστηκε διά τυφεκισμού στις 11 Απριλίου 1938 ».

Ο συγγραφέας έχει καταφέρει να βρει το σκεπτικό και την απόφαση της καταδίκης, που θα αναιρεθεί το 1958 στα πλαίσια της αποκατάστασης των θυμάτων του Στάλιν,  από τον Νικίτα Χρουτσόφ, τον διάδοχο του στη ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης και του ΚΚ. Αλλά όπως ήδη σημειώθηκε, το βιβλίο αναφέρεται και στις διώξεις κι άλλων Ελλήνων αγωνιστών, παραθέτοντας ανέκδοτα ντοκουμέντα. Οπότε θα επανέλθω στο θέμα.

Οι στίχοι από το γνωστό τραγούδι για την απόδραση του Μιχάλη Μπεζεντάκου από τις φυλακές Συγγρού το 1932:

Οι αστοί τρομάξανε
και κάστρα φτιάξανε
να χτίσουν τα παιδιά
των εργατών

Μα αυτοί με μια γροθιά
σπάζουνε τα δεσμά
τα καστρα καταργούνε
των αστών

Και μες στο καρναβάλι
οι αστοί την πάθαν παλι
ο Μπεζεντάκος μας
άφησε γεια,
Παντού τρεξίματα
τηλεγραφήματα
πάλι ραπίσματα
απ’ την εργατιά

Τον πήγανε κλεισμένο
διπλόμανταλωμένο
να τον δικάσουνε
σε θάνατο

Μα αυτός τρυπάει τον τοίχο
χωρίς κανέναν ήχο
και βρίσκουν κούτσουρο
στο θάλαμο

Στ’ άχυρα ψάχνουνε
ψύλλους για να βρούνε
ζητούν τον ένατο
απ’ τους οχτώ

Μ’ αυτοί είναι μακριά
εβίβα βρε παιδιά
ζήτω το Κόμμα μας
το εργατικό