Κροκοδείλια δάκρυα χύνουν οι πολιτικοί της Ευρώπης για το πολύνεκρο ναυάγιο της Λαμπεντούζα. Οι τριακόσιοι περίπου νεκροί μετανάστες από την Αφρική που χάθηκαν στα νερά της Μεσογείου, συνιστούν τμήμα μιας διαρκούς τραγωδίας που εξελίσσεται εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες στα νότια, υγρά σύνορα της Ευρώπης. Παρά το μέγεθός της, αυτή η τραγωδία, δεν είναι κάτι το καινούργιο και ούτε πρόκειται να σταματήσει στο προσεχές μέλλον.

Ads

Αν και οι αρχηγοί των διάφορων πολιτικών ομάδων του Ευρωκοινοβουλίου δηλώνουν σωστά πως “τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. είναι ευρωπαϊκά σύνορα, όπως ευρωπαϊκή είναι και η ευθύνη για την τραγωδία στην Λαμπεντούζα” και προτείνουν μία ευρωπαϊκή Frontex να αναλάβει τη φύλαξη των μεσογειακών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την Κύπρο ως το Γιβραλτάρ, εντούτοις αυτό δεν πρόκειται να λύσει το πρόβλημα.

H Ευρώπη είναι γερασμένη δημογραφικά και, παρά την τρέχουσα οικονομική κρίση, είναι αρκετά πλούσια και ανεπτυγμένη οικονομικά, κυρίως ο βορράς της. Ο Νότος, η Αφρική αλλά και μεγάλο τμήμα της Ασίας, που αποτελούν τον αναπτυσσόμενο κόσμο, βρίσκονται ακόμη σε φάση δημογραφικής έκρηξης. Ιδού ο «τέλειος συνδυασμός», σύμφωνα μ’ ένα παλιότερο ειρωνικό σχόλιο του Economist. «Τέλειος», επειδή ο Νότος έχει πλεόνασμα από εργατικά χέρια, ενώ ο Βορράς έχει ανεπτυγμένη οικονομία και γηράσκοντες πληθυσμούς. «Ειρωνικό», επειδή η Ευρώπη δεν είναι «χωνευτήρι», όπως η Αμερική. Τα ευρωπαϊκά κράτη δεν είναι δημιουργήματα μεταναστών, όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία, για να μην έχουν δυσκολίες στην ενσωμάτωση των ξένων. Έχουν δομηθεί πάνω στο εθνικιστικό μοντέλο και δύσκολα μπορούν να αποδεχτούν, το διαφορετικό και την πολυπολιτισμικότητα. Το πρόβλημα της Ευρώπης είναι ότι ζητά φθηνή εργασία, όχι όμως ανθρώπους…

Από την άλλη η Μεσόγειος δεν αποτελεί κάποιο ανθεκτικό φράγμα. Τόσο το στενό του Γιβραλτάρ, όσο και το Αιγαίο αποτελούν τα κατεξοχήν περάσματα των μη νόμιμων μεταναστών προς τον «ευρωπαϊκό παράδεισο». Η Ελλάδα, εξ αιτίας της γεωγραφικής της θέσης, αποτελεί τα τελευταία χρόνια έναν πραγματικό κόμβο διέλευσης μεταναστών.  Για λίγους απ’ αυτούς η χώρα μας είναι προορισμός, ενώ για τους περισσότερους είναι ένα αναγκαίο πέρασμα για τη μετάβαση προς την καρδιά της Ευρώπης. Μόνο που συμβαίνει να εγκλωβίζονται εδώ, στην Ελλάδα της κρίσης και των εγχώριων νεοναζί με τα ξυρισμένα κεφάλια που δέρνουν και μαχαιρώνουν οποιονδήποτε έχει σκούρο δέρμα…

Τα «δουλεμπορικά» πλοία με τους εκατοντάδες εξαθλιωμένους πρόσφυγες-μετανάστες, που εμφανίζονται τελευταία τόσο συχνά στις ελληνικές και στις ιταλικές ακτές, αποτελούν μονάχα την κορυφή του παγόβουνου, ίσως την αρχή της επερχόμενης μεταναστευτικής πλημμυρίδας. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις θα επιχειρούν να διασχίσουν τα θαλάσσια σύνορα της νότια Ευρώπης τουλάχιστον ένα εκατομμύριο παράνομοι μετανάστες το χρόνο. Κάποιοι απ’ αυτούς θα επαναπροωθούνται, οι περισσότεροι όμως θα συνεχίζουν και θα παραμείνουν στην Ευρώπη, διαμορφώνοντας έτσι τη νέα της ταυτότητα.

Η διαδρομή των μη νόμιμων μεταναστών προς τον «απαγορευμένο παράδεισο» της Ευρώπης κρύβει πολλούς και θανάσιμους κινδύνους. Τα σαπιοκάραβα, που κινούνται σε άσχημες καιρικές συνθήκες στη θάλασσα προσπαθώντας να αποφύγουν τους ελέγχους και να αποβιβάσουν σε ερημικές ακτές το «φορτίο» τους, πολύ συχνά ναυαγούν. Την τελευταία δεκαετία η Μεσόγειος έγινε υγρός τάφος για δεκάδες χιλιάδες άτυχους επίδοξους μετανάστες. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που οι καπετάνιοι των δουλεμπορικών σκαφών εγκατέλειψαν αβοήθητους εκατοντάδες λαθρομετανάστες, όταν το πλοίο τους ναυαγούσε. Στις ακτές των νησιών του Αιγαίου ξεβράζονται συχνά πτώματα μη  νόμιμων μεταναστών, κυρίως γυναικών και παιδιών. Πολλοί παλεύουν για ώρες με τα κύματα για να μπορέσουν να βγουν σε κάποιο νησί, σε κάποια ακτή και αρκετοί δεν τα καταφέρνουν.

Το ταξίδι των επίδοξων μεταναστών προς την «Ιθάκη» τους είναι μια περιπέτεια, όχι με Λαιστρυγόνες, Κύκλωπες και την οργή του θυμωμένου Ποσειδώνα, αλλά με ναρκοπέδια, σαπιοκάραβα, καρότσες φορτηγών, αδίστακτους διακινητές και δουλεμπόρους, αυστηρούς και διεφθαρμένους αστυνομικούς, σκληρούς συνοριοφύλακες και στρατιώτες, γραφειοκρατικούς λαβύρινθους, απελάσεις, επαναπροωθήσεις και επανεισδοχές, χωρισμούς και επανενώσεις οικογενειών, μίζερα κέντρα υποδοχής που θυμίζουν στρατόπεδα συγκέντρωσης, άσχημες καιρικές συνθήκες, ταραγμένες θάλασσες και παγωμένα βουνά. Αυτή είναι και η τραγική ειρωνεία στην όλη ιστορία: ενώ εμείς ζούμε «περιμένοντας τους Βαρβάρους», εκείνοι βγαίνουν «στον πηγαιμό για την Ιθάκη» τους. Το πνεύμα του Οδυσσέα είναι μαζί τους. Αργά ή γρήγορα οι μετανάστες και οι «κολασμένοι της γης» θα καταφέρουν να φθάσουν στην «Ιθάκη» τους. Δεν έχουν άλλωστε και άλλη επιλογή.

Ούτε όμως και η Ευρώπη έχει άλλη επιλογή: η μετανάστευση είναι ιστορικά μια αναπόφευκτη διαδικασία. Βραχυπρόθεσμα αυτό έχει βέβαια και το κόστος του καθώς η εθνική και πολιτισμική διαφορετικότητα που δημιουργείται εξαιτίας της μετανάστευσης κλονίζουν προς στιγμήν την κοινωνική αλληλεγγύη και την εμπιστοσύνη στους άλλους και οδηγούν πολλούς ντόπιους να υιοθετούν πιο εγωϊστικές συμπεριφορές και να κλείνονται στους εαυτούς τους. Μακροπρόθεσμα όμως τα οφέλη της μετανάστευσης είναι πολύ περισσότερα από τα βραχυπρόθεσμα κόστη της.

Η μετανάστευση, δηλαδή το να εγκαταλείψει κανείς το σπίτι και την πατρίδα του για να ταξιδέψει κάτω από αβέβαιες συνθήκες αναζητώντας κάτι καλύτερο σε μια μακρινή άγνωστη χώρα με διαφορετική κουλτούρα, δεν είναι καθόλου μα καθόλου εύκολη υπόθεση. Ρωτήστε τους εκατοντάδες χιλιάδες των Ελλήνων μεταναστών που το επιχείρησαν. Είναι μια δύσκολη εμπειρία και μια σκληρή δοκιμασία. Η μετανάστευση απαιτεί έναν συνδυασμό τόλμης και απόγνωσης: και τα δύο αποτελούν συνταγές της επιτυχίας. Έτσι οι μετανάστες είναι «καταδικασμένοι» να πετύχουν, κυρίως οικονομικά. Και στην προσπάθεια τους αυτή βελτιώνουν και την οικονομική κατάσταση των χωρών που τους υποδέχονται. Αυτό είναι πολύ σημαντικό να το θυμόμαστε εμείς οι Έλληνες, ένας κατεξοχήν λαός μεταναστών.

Οι μετανάστες θεωρούνται σχεδόν πάντα ευλογία για τη χώρα που τους υποδέχεται -δείτε για παράδειγμα την οικονομική επιτυχία και τη μονίμως χαμηλή ανεργία των χωρών που παραδοσιακά δέχονται μετανάστες. Είναι πράγματι δώρο να δέχεται μια χώρα ανθρώπους σε παραγωγική ηλικία χωρίς να έχει ξοδέψει ούτε ένα Ευρώ για την ανατροφή και την εκπαίδευσή τους. Επιπλέον οι μετανάστες μεταφέρουν ιδέες, πρακτικές και πολιτιστικά στοιχεία που πλουτίζουν και δίνουν χρώμα στη χώρα υποδοχής τους. Με δυό λόγια οι μετανάστες βοηθούν στο άνοιγμα των οριζόντων μιας κοινωνίας. Αρκεί βέβαια η κοινωνία υποδοχής τους να είναι αρκετά ευέλικτη ώστε να τους ενσωματώσει με τις λιγότερο δυνατόν παρενέργειες. Είναι όμως η σημερινή Ευρώπη έτοιμη γι΄ αυτό; «Η Ευρώπη είναι ένα σπίτι για όλους. Έχουμε ξεχάσει όμως να φτιάξουμε πόρτες, οπότε ο κόσμος θα συνεχίσει να μπαίνει από τα παράθυρα», παραδέχθηκε ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ, συμπρόεδρος της Ομάδας των Πρασίνων.

Με άλλα λόγια χρειαζόμαστε μία σαφή ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική, με βάση τις νόμιμες μεταναστευτικές δυνατότητες στην Ευρώπη, αποφασίζοντας πόσους και ποιους μετανάστες θα μπορούμε να υποδεχόμαστε κάθε χρόνο, ώστε να αντισταθμίζουμε από τη μία το δημογραφικό έλλειμμα και τη γήρανση του πληθυσμού μας κι από την άλλη ικανοποιώντας τις ανάγκες σε εργατικά χέρια της πραγματικής οικονομίας. Το πρόβλημα όμως είναι πως στην Ευρώπη της κρίσης οι βόρειες πλεονασματικές χώρες αντιμετωπίζουν διπλή πίεση, τόσο από τους παράνομους μετανάστες των αναπτυσσόμενων χωρών, όσο κι από τους νόμιμους νεομετανάστες του μακροχρόνια υφεσιακού ευρωπαϊκού νότου. Πως θα αντιδράσουν άραγε; Θα ανοίξουν τα σύνορα τους παραδεχόμενες πως δεν μπορούν να είναι συρματόπλεκτες “νησίδες ευημερίας” μέσα σ’ έναν ωκεανό από βάσανα ή μήπως θα επιχειρήσουν μια ξενοφοβική κλειστοφοβική αναδίπλωση; Για να μη συμβεί το δεύτερο απαιτείται στην Ευρώπη να δημιουργηθεί ένα νέο Εμείς, μια νέα ευρωπαϊκή ταυτότητα, που θα επιτρέψει στη γηραιά ήπειρο να συνεχίσει να διαδραματίζει έναν ενεργό και δημιουργικό ρόλο σ’ έναν νέο κόσμο, όπου η ισχύς μετατοπίζεται τεκτονικά προς την Ασία. Αν δεν το κάνει θα πρέπει να αρκεστεί στο ρόλο ενός μίζερου και περιθωριακού “ακρωτηρίου” της Ευρασίας.

* Ο Γιώργος Στάμκος ([email protected]) είναι συγγραφέας και δημιουργός του περιοδικού Ζενίθ (www.zenithmag.wordpress.com)