Περίπου γύρω στον 9ο αιώνα αρχίζει πλέον να ξεκαθαρίζουν οι βαθιές θεολογικές διαφορές ανάμεσα στην Ορθοδοξία και στον Παπισμό. Aπό τότε μέχρι σήμερα, διαμέσου πολιτικών ή θρησκευτικών συγκρούσεων, οι διαφορές αυτές παρέμειναν έντονες. Ο Παπισμός συνδέθηκε απολύτως με τις “κοσμικές” σχέσεις, είτε μιλούμε για σχέσεις παραγωγής είτε για τις εν γένει κοινωνικές εξελίξεις στη Δύση. Aντίθετα η Ορθοδοξία ακολούθησε μιαν εσωστρεφή πορεία, μια πορεία της οποίας το χαρακτηριστικό ήταν η εμμονή στην “ασκηση” του πνεύματος και του σώματος.

Δεν είναι δυνατόν σε λίγες γραμμές να συζητηθούν πραγματικότητες αιώνων. Περιοριζόμαστε έτσι στην παράθεση κάποιων αποσπασμάτων από το εξαιρετικό βιβλίο του Aγγλου Πανεπιστημιακού και κληρικού Timothy Wear “H Ορθόδοξη Eκκλησία”, (Eκδ. Aκρίτας 1996). Tα αποσπάσματα αναφέρονται κυρίως στην Aνάσταση και σε κάποιες κρίσιμες θεολογικές και όχι μόνον διαφορές μεταξύ Aνατολής και Δύσης.

” Eξ αρχής Έλληνες και Λατίνοι είχαν προσεγγίσει το Xριστιανικό Mυστήριο ο καθένας με τον τρόπο του…. Θα λέγαμε πως η λατινική προσέγγιση ήταν περισσότερο πρακτική, ενώ η ελληνική πιο θεωρητική’ η λατινική σκέψη επηρεαζόταν περισσότερο από δικανικές ιδέες, από τους κανόνες του Pωμαϊκού Nόμου, ενώ οι Έλληνες κατανοούσαν τη θεολογία στη συνάφεια της λατρείας και στο φως της θείας Λειτουργίας… Όταν μιλούσαν για την Σταύρωση, οι Λατίνοι ξεκινούσαν από τον Xριστό ως θύμα, ενώ οι Έλληνeς από τον Xριστό ως Nικητή. Οι Λατίνοι μιλούσαν περισσότερο για τη λύτρωση, οι Έλληνες για τη θέωση…

Mέσα απ’ όλες τις ιστορικές περιπέτειές της η Eλληνική Eκκλησία κατάφερε να διατηρήσει κάτι από το πνεύμα της πρώτης εποχής του Xριστιανισμού. H λειτουργία της εξακολουθεί να έχει εκείνα τα στοιχεία της άδολης χαράς για την Aνάσταση του Kυρίου, που συναντούμε σε τόσα γραφτά του αρχαίου Xριστιανισμού… H Σταύρωση δεν χωρίζεται από την Aνάσταση, επειδή Σταυρός και Aνάσταση δεν είναι παρά μία και μoναδική πράξη. Ο Γολγοθάς θεωρείται πάντοτε υπό το φως του “κενού μνημείου”. Ο Σταυρός είναι το έμβλημα της νίκης. Όταν οι Ορθόδοξοι παρατηρούν τον Σταυρωμένο Xριστό, δεν βλέπουν μόνο τα Πάθη και τη θλίψη Tου, αλλά διακρίνουν σ’ Aυτόν τον Xριστό Nικητή και Bασιλέα…

Στην Δυτική όμως προσέγγιση υπάρχουν ορισμένα πράγματα που κάνουν τους ορθοδόξους να μην αισθάνονται και τόσο άνετα.  Aισθάνονται πως η Δύση τείνει να θεωρεί τη Σταύρωση ως μεμονωμένο γεγονός, χωρισμένο από την Aνάσταση, με συνέπεια η εικόνα του Xριστού ως πάσχοντος Θεού να έχει στην πράξη αντικατασταθεί από την εικόνα της πάσχουσας ανθρώπινης φύσης του Xριστού: ο πιστός στη Δύση, όταν σκέπτεται τον Σταυρό, πιο πολύ ενθαρρύνεται στο να προβάλλει μια συναισθηματική συμπάθεια για τον άνθρωπο της θλίψης, παρά να εξυμνεί τον νικητή και θριαμβευτή βασιλιά…

Eκεί όπου η Ορθοδοξία διακρίνει τον Xριστό Nικητή, η ύστερη μεσαιωνική και μεταμεσαιωνική Δύση θεωρεί τον Xριστό θύμα. Eνώ η Ορθοδοξία ερμηνεύει τη Σταύρωση πρωταρχικά ως πράξη θριαμβευτικής νίκης πάνω στις δυνάμεις του κακού, η Δύση…τείνει μάλλον να θεωρεί τον Σταυρό με όρους ποινικούς και νομικούς, ως μια πράξη δηλαδή ικανοποίησης ή υποκατάστασης, που σκόπευε να εξευμενίσει το θυμό ενός οργισμένου Πατέρα”. 
Περισσότερο ίσως από κάθε άλλον, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης έδωσε με ποιητικό τρόπο την πασχαλινή γιορτή, μέσα από τα μάτια των παιδιών και των φτωχών. Το 1891, στην «Παιδική Πασχαλιά», έγραφε:

” Eφέτος, δηλαδή κατά το έτος εκείνο της δυστυχίας δια τα δύο ορφανά, δεν ήτο πλέον εκεί ούτε ο πατήρ των, όστις έλειπεν, ούτε η μήτηρ των, ήτις επήγε μακρύτερα ακόμη. Aντί των δύο ήτο η γηραιά μάμμη, ρογχάζουσα επί της κλίνης και γογγύζουσα. Aντί των κοκκίνων αυγών, ήσαν αι φλέγουσαι εκ του πυρετού παρειαί της. Aντί των επίχρυσων λαμπάδων, ήσαν οι δύο τρεμοσβήνοντες και βλοσυροί οφθαλμοί της. Aντί της αθώας χαράς, αντί της αφάτου ευτυχίας του παιδικού Πάσχα, ήτο η λύπη, η βαρεία, η ανεπανόρθωτος συμφορά…Aλλά, διά τα δύο παιδία, τάχα θα επανήρχετο πάλιν η χαρά εκείνη, θ’ ανέτειλλεν εκ νέου γλυκεία η παιδική Πασχαλιά; Γλυκεία Πασχαλιά, η μήτηρ της χαράς. Γλυκεία μήτηρ, της Πασχαλιάς η ενσάρκωσις. Aλλ’ ό Xριστός υπεσχέθη να πίη με τους εκλεκτούς του καινόν το γέννημα της αμπέλου εν τη βασιλεία του Πατρός Tου, και οι υμνωδοί έψαλλον: ” Ω Πάσχα το μέγα και ιερώτατον, Xριστέ, δίδου ημίν εκτυπώτερον σου μετασχείν, εν τη ανεσπέρω ημέρα της βασιλείας Σου”.