[…] Αυτό που προβάλλετο ως ένα κακό όνειρο, γίνεται όλο και περισσότερο πραγματικότητα. Γίνεται τόσο πολύ δε ορατό και έντονο, ώστε εγώ τουλάχιστον, μιλώ για έναν καλπάζοντα εκφασισμό ως μέλλον της Ευρώπης. […] Φόβος για Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν υπάρχει, δυστυχώς. Δεδομένου ότι δεν είναι αναγκαίος ένας τέτοιος πόλεμος. Αρκεί, αυτό το μακελειό που γίνεται της εντοπιότητας, αρκεί ο ξεριζωμός των εντοπιοτήτων, αρκεί η εξαφάνιση, το ξερίζωμα ανθρώπων. Αρκεί, γιατί; Γιατί ακριβώς αυτό ενισχύει τον εκφασισμό. Ένας πόλεμος θα έλυνε τις διαφορές. Αυτή τη στιγμή ένας πόλεμος θα μπορούσε να μας γυρίσει πίσω για να ρωτήσουμε «Τελικά, τι είναι δημοκρατία;». Αλλά ένας πόλεμος δεν θα γίνει, για να μην γυρίσουμε πίσω και ρωτήσουμε «Τι είναι δημοκρατία;». Ο καθηγητής φιλοσοφίας – συγγραφέας Στέφανος Ροζάνης, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη στα πλαίσια της ακτιβιστικής Έρευνας για την Κρίση.

Κρ.Π.: Σε σχέση με τα αποτελέσματα των εκλογών της Γαλλίας, τον πόλεμο της τρομοκρατίας των Τζιχαντιστών, και με φόντο την παγκόσμια οικονομική και προσφυγική κρίση, τι σκέφτεστε;
 
Στ.Ρ.: Αυτό το οποίο φοβάμαι περισσότερο απ’ όλα, είναι η «αρνητική ουτοπία» την οποία βλέπαμε να έρχεται από παλιά. Την είχε εκφράσει ο Χάξλεϋ, την είχε εκφράσει ο Ζαμιάτιν, την είχε εκφράσει ο Όργουελ.  Αυτή την «αρνητική ουτοπία» ενός καλπάζοντος εκφασισμού, ο οποίος χτυπάει την καρδιά του ανθρωπισμού. Και η καρδιά του ανθρωπισμού είναι η Ευρώπη.

Από το 1935 ο Χούσερλ, αυτός ο σπουδαίος φαινομενολόγος φιλόσοφος, είχε προβλέψει μέσα σε μια διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, την κρίση του ευρωπαϊκού ανθρωπισμού, ξεχωρίζοντας την Ευρώπη ως την κατεξοχήν περιοχή μέσα στην οποία έχει αναπτυχθεί ένα ανθρωπιστικό ιδεώδες το οποίο και κρατούσε τις αξιακές κλίμακες του ανθρώπου και της δημοκρατίας του.

Από το ’35 λοιπόν ο Χούσερλ είχε κατά κάποιον τρόπο προφητεύσει ένα μέλλον, το οποίο εμείς το ονομάζαμε στην εποχή μας «αρνητική ουτοπία», αλλά δυστυχέστατα σήμερα τείνει να εκπληρωθεί και να γίνει μια θλιβερή πραγματικότητα για την μοναδική περιοχή ανθρωπισμού του κόσμου, που είναι η Ευρώπη, και η οποία πράγματι ανέπτυξε μέσω της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης αλλά και μέσω της δικής της πορείας έκτοτε, τις αξίες του ανθρωπισμού έναντι οποιασδήποτε επιβολής μοναρχικών, ολοκληρωτικών και φασιστικών ιδεών.

Αυτήν τη στιγμή έχουμε μία αντιστροφή αυτού του κλίματος. Αυτό που προβάλλετο ως ένα κακό όνειρο, γίνεται όλο και περισσότερο πραγματικότητα. Γίνεται τόσο πολύ δε ορατό και έντονο, ώστε εγώ τουλάχιστον, μιλώ για έναν καλπάζοντα εκφασισμό ως μέλλον της Ευρώπης.

Κι αυτός ο καλπάζων φασισμός δεν είναι φαινόμενο Αποκάλυψης, δηλαδή δεν πέφτει από τον ουρανό. Είναι ένα αποτέλεσμα μιας διαδικασίας η οποία έχει ξεκινήσει μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο:

Από την κοινωνία του θεάματος την οποία μας είχε αναλύσει κατ’ αρχάς ο Γκυ Ντεμπόρ και στη συνέχεια όλοι οι μεγάλοι επίγονοί του. Από τη Σχολή της Φρανκφούρτης που είχε δει τον φασισμό όχι απλώς ως μια ιστορική φάση της ανθρωπότητας αλλά τον είχε δει στη διάρκειά του. Από το «μάθημα» του πειράματος ολοκληρωτικής κυριαρχίας, όπως το ονόμαζε η Χάνα Άρεντ, μέχρι τη σημερινή κατάσταση μέσα στην οποία η Ευρώπη δεν μπορεί να ζήσει, χωρίς να υποστηρίζει αυτό που την εκφασίζει.

Δηλαδή, η Ευρώπη μετέχει ενός πειράματος ολικής κυριαρχίας, με σκοπό -λυπάμαι που το λέω έτσι- και με ευρύτερο στόχο τον εκφασισμό της.

Σήμερα η Ευρώπη δεν μπορεί να υποστηρίξει ούτε καν τις αρχές του Ζαν Ζακ Ρουσσώ που ήταν αίμα απ’ το αίμα και σάρκα απ’ τη σάρκα της.

Αυτή τη στιγμή ό,τι ακριβώς συμβαίνει, είτε αυτό το ονομάσουμε φαινόμενο των τζιχαντιστών ή όπως αλλιώς να το ονομάσουμε, πιστεύω ότι δεν είναι τίποτα άλλο, παρά ένα δημιούργημα μιας παγκοσμιοποιημένης και γραφειοκρατικοποιημένης Ευρώπης.

Θα μου πείτε, κλείνω τους δρόμους όλους προς την ελπίδα; Δεν τους κλείνω. Γιατί αν δεν υπάρχει ελπίδα, δεν υπάρχει άνθρωπος. Εκείνο όμως που μπορώ να υποστηρίξω είναι ότι, εάν δεν υπάρξει ένας δεύτερος Διαφωτισμός, που θα συγκρατήσει τον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό από το να αλώνει την ανθρώπινη συνείδηση, τότε πράγματι ο άνθρωπος δεν έχει ελπίδα, δεν έχει μέλλον.

Κρ.Π.: Όταν λέτε ελπίδα, τι εννοείται; Θυμάμαι για παράδειγμα ότι ο Καστοριάδης έλεγε πως ο Χρυσός Αιώνας της αρχαιότητας υπήρξε γιατί οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν ελπίδα – με την έννοια της μετά θάνατον ζωής.

Στ.Ρ.: Δεν εννοώ αυτό, εννοώ την ανθρώπινη ελπίδα, αυτό που ο ‘Ερνστ Μπλοχ  ονόμαζε αρχή της ελπίδας. Αυτή η αρχή της ελπίδας δεν έχει μεταφυσικά θεμέλια, έχει θεμέλια καθαρά ανθρώπινα. Ο άνθρωπος είναι άνθρωπος, από τη στιγμή που διατηρεί την ελπίδα να είναι άνθρωπος.

Δεν υπάρχει εδώ μια μεταφυσική ελπίδα. Υπάρχει μια καθαρή, ανθρώπινη ελπίδα στο βαθμό που το ανθρώπινο υποκείμενο θέλει να είναι υποκείμενο και ελπίζει να είναι ανθρώπινο υποκείμενο.

Κρ.Π.: Βλέποντας πώς χειρίζονται τα κράτη τα αποτελέσματα της κρίσης, την προσφυγική κρίση και γενικά την οικονομική κρίση που είναι το σύμπτωμα της παγκόσμιας πολιτιστικής δομικής κρίσης, δηλαδή του τρόπου που ζούμε, πού νομίζετε ότι βαδίζουμε; Υπάρχει φόβος για Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο;

Στ.Ρ.: Φόβος για Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν υπάρχει, δυστυχώς. Δεδομένου ότι δεν είναι αναγκαίος ένας τέτοιος πόλεμος. Αρκεί, αυτό το μακελειό που γίνεται της εντοπιότητας, αρκεί ο ξεριζωμός των εντοπιοτήτων, αρκεί η εξαφάνιση, το ξερίζωμα ανθρώπων. Αρκεί, γιατί; Γιατί ακριβώς αυτό ενισχύει τον εκφασισμό. Ένας πόλεμος θα έλυνε τις διαφορές.

Αυτή τη στιγμή ένας πόλεμος θα μπορούσε να μας γυρίσει πίσω για να ρωτήσουμε «Τελικά, τι είναι δημοκρατία;». Αλλά ένας πόλεμος δεν θα γίνει, για να μην γυρίσουμε πίσω και ρωτήσουμε «Τι είναι δημοκρατία;»

Έτσι λοιπόν θα έχουμε αυτούς τους εντόπιους σπαραγμούς διαρκώς, προκειμένου να επιτευχθεί το μεγάλο «όραμα» του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού του καπιταλισμού του τζόγου και του νομαδικού κεφαλαίου, για έναν πλήρη εκφασισμό του ανθρώπου, μια υποταγή του ανθρώπου, μέσα στη μετρησιμότητά του ως οικονομικού ανώνυμου αριθμού.

Κρ.Π.: Δηλαδή, σαν τα αποτελέσματα του πολέμου να υλοποιούνται ήδη, χωρίς να χρειάζεται η επίσημη κήρυξή του;

Στ.Ρ.: Μα, ναι, υλοποιούνται! Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαμε μια πορεία, η οποία πορεία ήταν μια προϊούσα κατάσταση προκειμένου να επιτευχθεί αυτό που επιτυγχάνεται τώρα! Δεν τους χρειάζεται ένας άλλος πόλεμος! Καθόλου, κιόλας.

Χρειάζεται ακριβώς αυτή η κατάσταση της εξοντώσεως της ανθρώπινης υποκειμενικότητας, της γραφειοκρατικοποιήσεως της κοινωνίας, του τρόμου και του φόβου, έτσι ώστε η κοινωνία να γίνει ένα μόρφωμα φοβικό το οποίο υποτάσσεται στη γραφειοκρατία.

Κρ.Π.: Αυτό που λέγατε στην Έρευνα για την Κρίση, ότι «Κινδυνεύει η κοινωνία στο σύνολό της!»;

Στ.Ρ.: Μα, ναι! Η κοι-νω-νία κινδυνεύει!

Κρ.Π.: Από τότε που το λέγατε, τώρα πια δεν κινδυνεύει απλώς;

Στ.Ρ.: Έτσι είναι, σήμερα δεν κινδυνεύει απλώς. Αλλά αφήνω ένα περιθώριο σ’ αυτό που λέγεται κινηματικότητα, σε αυτό που λέγεται αυτοδιαχείριση, σε αυτό που λέγεται αυτοοργάνωση. Αυτά όμως δεν γίνονται από την κοινωνία.

Όπως πολλές φορές λέγαμε σε ένα σύνθημα από παλιά: «Δουλεύουμε για την κοινωνία, αλλά όχι με την κοινωνία». Γιατί η κοινωνία είναι πλέον, πλήρως εξουθενωμένη, πλήρως υποταγμένη μέσα στη γραφειοκρατικοποίησή της, και μέσα στην έμφοβη κατάστασή της να είναι κοινωνία!

Κρ.Π.: Οπότε την ελπίδα την βλέπετε μέσα από κινήματα;

Στ.Ρ.: Μόνο μέσα από κινήματα! Και όσοι μείναμε ακόμα παλαιοί στον κόσμο, πιστεύω πως σε αυτή την κατεύθυνση μπορούμε να ελπίζουμε. Έτσι, με την ελπίδα του Μπλοχ ή με την προοπτική του Χέρμπερτ Μαρκούζε.

—
O Στέφανος Ροζάνης  γεννήθηκε στην Κάρυστο της Εύβοιας το 1942. Σπούδασε Μαθηματικά και Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Φιλοσοφία στο Καθολικό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας. Ανήκει στην εκδοτική ομάδα του περιοδικού “Σημειώσεις”. Δίδαξε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου και στο Πανεπιστήμιο της Νέας Σορβόννης και επί 10 χρόνια στο Τμήμα Μέσων Επικοινωνίας και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου. Επίσης δίδαξε φιλοσοφία στη Δραματική Σχολή του Κρατικού Θεάτρου Β. Ελλάδος. Είναι συγγραφέας δοκιμιακών έργων, φιλοσοφικών μονογραφιών και ποιητικών συλλογών. Ανάμεσα στα πιο πρόσφατα δοκιμιακά του έργα περιλαμβάνονται: “Ο Μεσσιανισμός και η ηθική φιλοσοφία του Εμμανουέλ Λεβινάς”, “Η ερμηνευτική ως πράξη και θεώρηση”, “Ερμηνευτικές αναγνώσεις”, “Θείος Έρως”, “Σολωμικά”, “Διανοούμενοι και νεωτερικότητα”,”Διαλέξεις για τον ρομαντισμό”,”Εκδοχές της πόλης”, “Ομοίωμα δημοκρατίας” κ. ά.

Διαβάστε επίσης:

• «Όταν σε οδηγεί η ουτοπία, γίνεσαι ο εαυτός σου»
• Στέφανος Ροζάνης: Κινδυνεύει η κοινωνία στο σύνολό της!
• Στ. Ροζάνης: Ζούμε το δράμα της κατάρρευσης του Ευρωπαϊκού πνεύματος
• Les Echos: Η Ευρώπη στα πρόθυρα της δικτατορίας.
• Γιάννης Μακριδάκης, φωνή βοώντος εν τη ερήμω…