Αυτό τον καιρό βρίσκεται σε εξέλιξη η υπόθεση Novartis, ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα των τελευταίων δεκαετιών στην Ελλάδα. Στην υπόθεση εμπλέκονται πολιτικοί που διετέλεσαν υπουργοί Υγείας σε προηγούμενες κυβερνήσεις, εμμέσως πρώην πρωθυπουργοί και δημόσιοι υπάλληλοι. Η υπόθεση έχει στοιχίσει στο Ελληνικό Δημόσιο δισεκατομμύρια ευρώ και έχει συμβάλει στην κατάρρευση του συστήματος υγείας, καθώς και στην υπερχρέωση της χώρας.

Οι έρευνες για την υπόθεση έχουν προχωρήσει χάρη σε δύο μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, όπως αποκαλούμε στην Ελλάδα τους whistleblowers. Είναι άνθρωποι που διακινδυνεύουν την καριέρα τους, την οικογενειακή τους ηρεμία και συχνά την ελευθερία και τη ζωή τους για να αποκαλύψουν παράνομες πρακτικές της εξουσίας και φαινόμενα διαφθοράς, βάζοντας σε προτεραιότητα το δημόσιο συμφέρον.

Σε γενικές γραμμές, υπάρχουν τρεις κατηγορίες whistleblowers. Αυτοί που σώζουν ζωές, αυτοί που αγωνίζονται για την ελευθερία και τον σεβασμό του πολίτη και αυτοί που αποκαλύπτουν την κλεπτοκρατία. Στη πρώτη ανήκουν αυτοί που στους πολέμους των τελευταίων δεκαετιών είχαν το θάρρος να πουν ότι, παραδείγματος χάριν, για την εισβολή στο Ιράκ το 2003 χρησιμοποιήθηκαν ψεύτικα στοιχεία. Ή ακόμη ότι τα στρατεύματα κατοχής στο Ιράκ δολοφονούν αθώους πολίτες. Η αντίδραση των Αρχών είναι αμείλικτη. Η στρατιώτης Μάνινγκ, που εφοδίασε τα WikiLeaks με βίντεο για τις βιαιότητες του αμερικανικού στρατού στο Ιράκ, καταδικάστηκε σε 35 χρόνια φυλάκιση…

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν πολίτες όπως ο ιδρυτής των WikiLeaks, Τζούλιαν Ασάνζ, και ο Έντουαρντ Σνόουντεν, που αποκάλυψε το οργουελικό σύστημα παρακολούθησης του πλανήτη από την Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας των ΗΠΑ. Ο πρώτος εδώ και πέντε χρόνια έχει καταφύγει στην πρεσβεία του Εκουαδόρ στο Λονδίνο. Ο δεύτερος είναι ο υπ’ αριθμόν ένα καταζητούμενος στον κόσμο.

Στην τρίτη κατηγορία εντάσσονται αυτοί που αποκάλυψαν τις παράνομες πρακτικές μεγάλων τραπεζών, επιχειρήσεων και ιδιωτών που φοροδιαφεύγουν στους φορολογικούς παραδείσους, βοηθούν οικονομικούς εγκληματίες ή κάνουν ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Από τη λίστα Φαλτσιανί – Λαγκάρντ και το σκάνδαλο των LuxLeaks ως τα Panama Papers, όλες οι πρόσφατες συγκλονιστικές αποκαλύψεις οφείλονται σε γενναίους whistleblowers.

Ακόμη όμως και στην προηγμένη Ευρώπη η μεταχείριση τους είναι παρόμοια: η τιμωρία των δύο πληροφοριοδοτών του σκανδάλου LuxLeaks, που αποκάλυψαν ότι το Λουξεμβούργο αποτελούσε φορολογικό παράδεισο στην καρδιά της ΕΕ, καθώς και η δίκη του δημοσιογράφου που δημοσίευσε τις συγκεκριμένες διαρροές είναι δικαστικές αποφάσεις σκανδαλώδεις.

Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ωριμάσει η ιδέα για ένα νέο νομικό καθεστώς που να προφυλάσσει τους whistleblowers και να διευκολύνει άλλους να βγουν στο προσκήνιο. Το ίδιο επιτακτική είναι η ανάγκη ειδικής νομοθεσίας στην Ελλάδα, όπου η προστασία των δημοσίων υπαλλήλων – υποψήφιων whistleblowers είναι εξαιρετικά ανεπαρκής, ενώ δεν παρέχεται καμία για τους ιδιωτικούς υπαλλήλους, όπως της Novartis. Με την προϋπόθεση ότι οι καταγγελίες τους αφορούν στο δημόσιο συμφέρον και την εθνική οικονομία, ότι θα αποδειχτούν σωστές και δεν θα αποκρύψουν τίποτα, οι whistleblowers θα πρέπει όχι μόνο να προστατεύονται, αλλά και να ανταμείβονται με ένα ποσοστό, όταν το Δημόσιο εισπράξει από την ανακάλυψη οικονομικών εγκλημάτων.

Μόνο έτσι μπορούν να αντιμετωπιστούν οι οικονομικές και πολιτικές πιέσεις που ασκούνται, όπως στο σκάνδαλο Novartis. Δεν μπορεί, επιτέλους, αυτοί που λένε την αλήθεια να καταδιώκονται, ενώ αυτοί που κλέβουν να μένουν ατιμώρητοι.

* Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο FORUM του ένθετου ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ που κυκλοφορεί με την εφημερίδα «Νέα Σελίδα», 16/07/2017