Στις αρχές Μαρτίου του 2015 ένα ερώτημα αποτελούμενο από τέσσερις μόνο λέξεις απασχολούσε τα ΜΜΕ παγκοσμίως: Πού είναι ο Πούτιν; Ο Βλαντίμιρ Πούτιν είχε μέρες να εμφανιστεί δημόσια. Μάλιστα είχε ακυρώσει και ένα προγραμματισμένο σύντομο ταξίδι στο Καζακστάν. Όμως συνέβη και κάτι πολύ πιο ασυνήθιστο: 

Ο Ρώσος πρόεδρος δεν παρευρέθηκε ούτε καν στην ετήσια εορτή της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας,* που λάμβανε χώρα εκείνη την εβδομάδα στη Μόσχα. Η σχετική δημόσια συζήτηση κατέληγε σε μία μόνο εξήγηση: Όταν ο πρόεδρος, ο οποίος πριν από δεκαετίες είχε ξεκινήσει την επαγγελματική του ζωή ως πράκτορας της Υπηρεσίας Πληροφοριών Εξωτερικού,** δεν εμφανιζόταν σε μια τέτοια οικογενειακή γιορτή, ήταν ολοφάνερο πως δεν μπορεί παρά να είχε συμβεί κάτι ασυνήθιστο. Το ερώτημα ήταν: Τι;

Αρχικά κυκλοφόρησε ένα αθώο σενάριο: Ο άνθρωπος, έλεγε ο κόσμος, έχει κρυολόγημα ή γρίπη, η οποία ήταν σε έξαρση εκείνη την εποχή στη Μόσχα. Όταν όμως ο Ντμίτρι Πεσκόφ, ο υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου του προέδρου, άρχισε να βγάζει σε εικοσιτετράωρη βάση ανακοινώσεις που έλεγαν ότι λόγω της ουκρανικής κρίσης ο πρόεδρος είχε απλώς πάρα πολλά σημαντικά πράγματα να κάνει και δεν μπορούσε να εμφανίζεται διαρκώς στην τηλεόραση, οι φήμες οργίασαν. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν εμφανιζόταν στην τηλεόραση τη στιγμή που το Κρεμλίνο δεν έχανε ευκαιρία να πλέκει καθημερινά το εγκώμιο του πρώτου πολίτη της χώρας;

Κι όταν πια ο Πεσκόφ πρόσθεσε πως η χειραψία του Πούτιν ήταν, όπως πάντα, τόσο δυνατή ώστε κινδύνευες να σου σπάσει τα δάχτυλα, τίποτα πια δεν μπορούσε να αποκλειστεί. Το συγκεκριμένο σχήμα λόγου ήταν γνωστό από τα χρόνια του Γέλτσιν και χρησιμοποιούνταν κάθε φορά που ο τότε πρόεδρος είτε ήταν πολύ άρρωστος είτε τα επίπεδα αλκοόλ στο αίμα του ήταν τόσο υψηλά, ώστε δεν ήταν σε θέση να σταθεί όρθιος σε δημόσια εμφάνιση. Ένα σχήμα λόγου από τα παλιά, που δεν προμήνυε τίποτα καλό.

Τι είχε συμβεί; Μήπως ο Πούτιν είχε υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο; Μήπως είχε γίνει πραξικόπημα από τον στενό του περίγυρο; Μήπως τον κρατούσαν φυλακισμένο κάπου στο υπόγειο του Κρεμλίνου; Ή μήπως επρόκειτο απλώς για ένα πανούργο τέχνασμα με στόχο τον αντιπερισπασμό από τα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα;

Ένας πρώην προεδρικός σύμβουλος έγραψε στο μπλογκ του πως υπέρμαχοι της σκληρής γραμμής είχαν ρίξει τον πρόεδρο, ότι του είχαν επιβάλει κατ’ οίκον περιορισμό και ότι υποκινητής ήταν η ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Λίαν συντόμως, σύμφωνα πάντα με τον πρώην σύμβουλο, θα έβγαινε ανακοίνωση στην τηλεόραση – το Kreml speak στα καλύτερά του – που θα έλεγε πως ο Πούτιν έκανε ένα διάλειμμα για ξεκούραση, που το είχε κερδίσει επάξια μετά τα στραπάτσα της περασμένης χρονιάς. Σαφής ένδειξη, σκέφτηκαν μερικοί, ότι οι μάχες για τη διαδοχή προφανώς δεν είχαν αναδείξει ακόμα νικητή.

Ως και ο εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου ρωτήθηκε από δημοσιογράφους εάν η Ουάσινγκτον ήξερε πού βρισκόταν ο Πούτιν και εάν ο Μπαράκ Ομπάμα είχε ενημερωθεί για την εξαφάνισή του, ούτως ώστε να αποτρέπονταν απρόβλεπτες αντιδράσεις. Ο εκπρόσωπος Τύπου ωστόσο, εμφανώς εκνευρισμένος, δεν έδωσε ικανοποιητική απάντηση. Είχε ήδη πολλή δουλειά με τον Αμερικανό πρόεδρο, είπε, δεν μπορούσε να είναι ενήμερος για το πού βρισκόταν την κάθε στιγμή και ο Ρώσος πρόεδρος. Ας ρωτούσαν τις αρμόδιες ρωσικές αρχές.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είτε αυτά λέγονται facebook, twitter ή όπως αλλιώς, οι θεωρίες συνωμοσίας οργίαζαν όσο περνούσαν οι ώρες. Υπήρχαν και ορισμένες εικασίες που ήταν εξαιρετικά απλές: Η Neue Zürcher Zeitung έγραψε ότι η νέα σύντροφος ή σύζυγος του Πούτιν είχε γεννήσει στην Ελβετία και ότι για τον λόγο αυτό ο άνθρωπος είχε πάρει μερικές μέρες άδεια.

Η αναστάτωση που βιώσαμε την άνοιξη του 2015 είναι χαρακτηριστική όταν πρόκειται για τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Δεν περνά μέρα που να μην διαβάσουμε στις εφημερίδες για τον Ρώσο πρόεδρο, και κατά κανόνα δεν πρόκειται για κάτι θετικό. Αν κατ’ εξαίρεση αυτό που του καταλογίζεται δεν είναι ιδιαίτερα κακό, σίγουρα πάντως θα κατηγορηθεί ότι υπερεκτίμησε για άλλη μια φορά τον εαυτό του ή ότι συμπεριφέρθηκε ανάρμοστα – ένας πολιτικός άνδρας που προφανώς δεν κατάλαβε τα σημεία των καιρών, αλλά ο οποίος είναι με κάποιον τρόπο τόσο σημαντικός, ώστε δεν μπορείς να αποφύγεις να αναφερθείς σ’ αυτόν. Τόσο σημαντικός που ακόμα και οι πολιτικοί μας είναι αναγκασμένοι να τον συναντούν σφίγγοντας τα δόντια. Δεν υπάρχει άλλος πολιτικός ξένης χώρας που να μνημονεύεται τόσο πολύ όσο ο Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς Πούτιν. Κι όμως, ό,τι γράφεται γι’ αυτόν δεν διαφέρει από τα όσα λέγονταν άλλοτε για την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση. Ως επί το πλείστον πρόκειται για συμπεράσματα βασισμένα στην καφεμαντεία. Κρεμλινολόγοι που επινοούν κάθε μέρα νέες θεωρίες, χωρίς οι ίδιοι να έχουν πρόσβαση στα κέντρα εξουσίας. Πράγμα που, ομολογουμένως, δεν είναι και απλό.

Για την ξαφνική εξαφάνισή του τον Μάρτιο του 2015 ο Πούτιν έδωσε μια κοινότοπη εξήγηση. «Είχα βαρύ κρυολόγημα και πυρετό. Γι’ αυτό αποσύρθηκα για μερικές μέρες», ήταν η απάντησή του μερικές εβδομάδες αργότερα σε μια συζήτηση, όταν ρωτήθηκε για την απροσδόκητη απουσία του. «Είναι προφανές ότι είχα υποτιμήσει το ενδιαφέρον που υπάρχει για το πρόσωπό μου», ειρωνεύτηκε κατόπιν εμφανώς χαρούμενος.

«Από όλες τις εικασίες για το τι είχα απογίνει, περισσότερο μου άρεσε εκείνη με την Ελβετία και το νέο μου βλαστάρι – δεν είναι και άσχημα για έναν άνδρα στην ηλικία μου». Ο Πούτιν έχει επίγνωση του ενδιαφέροντος που υπάρχει για το άτομό του. Και του αρέσει να το χρησιμοποιεί. Πάει καιρός τώρα που έχει ξεγράψει οριστικά την πιθανότητα η εικόνα που έχουν για κείνον στο εξωτερικό να αλλάξει όσο θα είναι εν ζωή.

Ο Πούτιν δεν συγκαταλέγεται μόνο στη Γερμανία στην κατηγορία εκείνη των ξένων πολιτικών που μπαίνουν στο στόχαστρο των δημοσιογράφων περισσότερο κι απ’ ό,τι το ντόπιο πολιτικό προσωπικό «πρώτης γραμμής». Στη Δύση οι πάντες τον υποπτεύονται ότι μόνο κακά έχει κατά νου. Εδώ και χρόνια έχει μπει στο στόχαστρο των γερμανικών κυρίαρχων ΜΜΕ, τα οποία ωστόσο ενίοτε σημειώνουν ότι ο διάδοχος ή οι διάδοχοί του πιθανώς να είναι χειρότεροι. Κοντολογίς, υπονοούν ότι από εκείνη τη γωνιά του πλανήτη δύσκολα μπορεί να περιμένει κανείς κάτι καλό. Συνήθως ξεχνούν ασφαλώς ότι ο Πούτιν έχει εκλεγεί επανειλημμένως από την πλειοψηφία των Ρώσων. Κι όποτε δεν το ξεχνούν, συχνά αναφέρονται σε αυτό με την υποσημείωση πως τα αποτελέσματα των εκλογών στη Ρωσία είναι κατά κανόνα νοθευμένα. Οι δημοσκοπήσεις στη Ρωσία αποτυπώνουν μια άλλη εικόνα: Στην πατρίδα του η δημοτικότητα του Πούτιν ανέρχεται αυτή τη στιγμή σε ποσοστό ρεκόρ, που ξεπερνά το 80%.
Με άλλα λόγια, στη Γερμανία ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν είναι απλώς αντικείμενο δυσφήμισης. Εδώ και μια δεκαετία αποτελεί επίσης μέρος της δημόσιας συζήτησης. Ένα σταθερό μέγεθος, αμφιλεγόμενο και αναντικατάστατο ως επιφάνεια στην οποία προβάλλονται όλα τα δεινά του κόσμου. Ένας παλιός γνώριμος που πια δεν μπορείς να τον φανταστείς να απουσιάζει από τη ζωή σου, κι ας απαιτούν κάποιοι διαρκώς την παραίτησή του.

Η αντιπαράθεση γύρω από την Ουκρανία συνέβαλε ώστε ο Βλαντίμιρ Πούτιν να καταστεί σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό η ενσάρκωση του Κακού. Η σύγκρουση στην Ουκρανία συνιστά εξαρχής μια στερεότυπη αφήγηση για το Καλό και το Κακό, για τον ηρωικό αγώνα της δημοκρατικής διεθνούς κοινότητας ενάντια στις σκοτεινές μηχανορραφίες ενός Ρώσου δυνάστη. Είναι η συνέχεια μιας αντίληψης της οποίας το δημοφιλές copyright διεκδικεί επάξια ο Ρόναλντ Ρίγκαν από τότε που, ως πρόεδρος των ΗΠΑ, στιγμάτισε για πρώτη φορά ενώπιον μιας συγκέντρωσης φονταμενταλιστών Ευαγγελιστών τη Σοβιετική Ένωση ως «evil empire», ως «Αυτοκρατορία του Κακού», πράγμα που βρήκε αποδοχή από το κοινό.

Μετά την κατάρριψη του μαλαισιανού επιβατικού αεροσκάφους MH17 πάνω από την ανατολική Ουκρανία, πολλά μίντια παρουσίαζαν τον Βλαντίμιρ Πούτιν ως τον μοναδικό κληρονόμο της σκοτεινής εκείνης εποχής, ο οποίος έπρεπε να πολεμηθεί. Ύπουλος, μα δυστυχώς και πονηρός και έξυπνος συγχρόνως. Ένας άνθρωπος που δεν λέει να πάψει να προκαλεί κακό, μολονότι η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες και συνομιλεί μαζί του. Και έχει συνομιλήσει πολλές φορές μαζί του. Θαρρείς και η σύγκρουση μπορεί να λυθεί με λογοθεραπεία και όχι με χειροπιαστά ανταλλάγματα στη βάση πολιτικών συμφερόντων. Η δυτική ειδησεογραφία τον παρουσιάζει ως κάποιον που αποκλειστικός του στόχος είναι η ανοικοδόμηση της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης – σε βάρος της Βαλτικής και της Πολωνίας. Βέβαια για όσους το ισχυρίζονται αυτό δεν έχει καμιά σημασία ότι ένα τέτοιο σενάριο είναι απίθανο, καθώς τα κράτη αυτά είναι από καιρό μέλη του ΝΑΤΟ και κάθε παρόμοια προσπάθεια θα προκαλούσε, βάσει της σύμβασης με το ΝΑΤΟ, αμέσως τον επόμενο παγκόσμιο πόλεμο.

Εν τω μεταξύ η υστερία έχει κάπως κοπάσει. Η Ουκρανία δυσκολεύεται να δημιουργήσει έστω και κατ’ ελάχιστον τις δημοκρατικές εκείνες συνθήκες που για την υλοποίησή τους πολλοί άνθρωποι έστησαν οδοφράγματα και πολλοί άλλοι δολοφονήθηκαν. Και οι επιστήμονες ερίζουν όλο και περισσότερο για το αν ευσταθεί η παθιασμένη θέση της Δύσης που υμνεί την Ευρωπαϊκή Ένωση ως μια ένωση ελευθερίας σε αντίθεση με το αποικιακό κράτος της Ρωσίας, που ως καταρρέουσα αυτοκρατορία απλώς αρνείται να αποδεχτεί την αποδέσμευση της Ουκρανίας.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Χούμπερτ Ζάιπελ «Πούτιν – Η εξουσία εκ των έσω» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.

Παραπομπές

* ФСБ (προφέρεται Εφ Ες Μπε) = Федеральная служба безопасности, η κύρια υπηρεσία ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας· ασχολείται κυρίως με τις εσωτερικές υποθέσεις. (Σ.τ.Μ.)

** СВР (προφέρεται Ες Βε Ερ) = Слу́жба вне́шней разве́дки, η υπηρεσία πληροφοριών της Ρωσικής Ομοσπονδίας για το εξωτερικό. (Σ.τ.Μ.)