Με το θέμα των Πνευματικών και Συγγενικών δικαιωμάτων στον χώρο της μουσικής να κυριαρχεί, με το πόρισμα για την ΑΕΠΙ, την ανώνυμη εταιρεία που τα διαχειρίζεται,  να έχει πέσει ως κεραυνός, ( όχι όμως εν αιθρία)  και την προσπάθεια της κυβέρνησης να εγκαθιδρύσει διαφάνεια και να   αποδώσει δικαιοσύνη σε όλο αυτό  το  ζοφερό  τοπίο της αυθαιρεσίας, καιρός είναι να συζητήσουμε και το θέμα των Συγγραφικών Δικαιωμάτων και μάλιστα εκείνων που αποφέρουν άμεσα αρκετό χρήμα, όπως είναι τα δικαιώματα των θεατρικών συγγραφέων.

Ads

Η καταβολή συγγραφικών Δικαιωμάτων είναι σχετικά πρόσφατη κατάκτηση των συγγραφέων. Στην αρχαία εποχή, ο δραματουργός αμείβονταν  άπαξ και στη συνέχεια το έργο του ήταν κοινό κτήμα. 

Αργότερα, και μάλιστα στην ελισαβετιανή εποχή όπου το θέατρο αποτέλεσε πεδίο  και επιχειρηματικής  δραστηριότητας μπήκαν κάποιοι κατ αρχήν κανόνες. Δύο ήταν οι τρόποι που αντιμετωπίζονταν το θέμα των Συγγραφικών Δικαιωμάτων. Ή κάποιος επιχειρηματίας αγόραζε εξ ολοκλήρου τα δικαιώματα των έργων  τα οποία αποτελούσαν το ρεπερτόριο των θεατρικών του δραστηριοτήτων, είτε  τμηματικά, εφόσον ο συγγραφέας – ηθοποιός κάποιων εξ αυτών, ήταν μέλος του θιάσου. Με αυτόν τον τρόπο εργάζονταν ο Σαίξπηρ πριν  γίνει ο ίδιος θιασάρχης και  θεατρικός επιχειρηματίας. 

Όσο τα έργα παρέμειναν σε χειρόγραφο, κανείς άλλος δεν μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει. Πολλοί συγγραφείς κρατούσαν σε αυτή την μορφή τα έργα τους, με συνέπεια να χαθούν πολλά εξ αυτών. Αν όμως στη συνέχεια υπήρχαν σε τυπωμένη μορφή, ο καθένας μπορούσε να τα ανεβάσει, πληρώνοντας ένα μικρό αντίτιμο.

Ads

Με την τυπογραφία όμως,  οι συγγραφείς  εξασφάλιζαν   και  μια θέση στην αιωνιότητα, εφ όσον φυσικά την άξιζαν. Αυτός που συστηματοποίησε την τυπογραφική έκδοση των θεατρικών έργων ήταν ο Μπεν Τζόνσον, τυπώνοντας τις «Μάσκες» του. Στην πρωτοποριακή για την εποχή δραστηριότητα του αυτή, οφείλουμε και τα -τυπωμένα- άπαντα του Σαίξπηρ. Κατά τον 19ο αι. η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων  όσον αφορά τη δραματουργία στην Αγγλία μπαίνει σε κάποιους κανόνες, ενώ στις Η.Π.Α.  για πρώτη φορά υπάρχει νομοσχέδιο για τα πνευματικά δικαιώματα των θεατρικών έργων, το 1856!

Στη χώρα μας,  το τοπίο είναι θολό. Τα δικαιώματα των ελλήνων θεατρικών συγγραφέων, διαχειρίζεται το ιστορικό σωματείο των Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, Μουσικών, Μεταφραστών. Ιδρύθηκε το 1894 από σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής και συγκέντρωσε στις τάξεις του μέχρι σήμερα ότι παραγωγικό και σημαντικό διαθέτει ο τόπος. Σύμφωνα με τον νόμο 988/1943 είναι ο αποκλειστικός φορέας των δικαιωμάτων των μελών της από τις θεατρικές παραστάσεις, αλλά και από κάθε είδους χρήση του πνευματικού τους έργου.

Εκεί που τα πράγματα αρχίζουν   να γίνονται θολά και ανεξέλεγκτα,  είναι στα δικαιώματα των ξένων θεατρικών  συγγραφέων και μάλιστα στην δυνατότητα που έχει κάποιος να τους ανεβάσει. Υπάρχει εδώ η ΣΟΠΕ,  μια συνδεδεμένη με την ΑΕΠΙ  «Εταιρεία  Προστασίας Συγγραφικού Δικαιώματος»,   που ιδρύθηκε το 1954 και η οποία χορηγεί άδειες εκτέλεσης θεατρικών, μουσικοδραματικών και λογοτεχνικών έργων. Δυστυχώς ουδείς μπορεί να ελέγξει το  αν πράγματι έχει συμβόλαιο να πρακτορεύει κάποιον συγγραφέα, το  οικονομικό τίμημα που απαιτεί ο συγγραφέας για την παρουσίαση του έργου του, το αν είναι πράγματι διαθέσιμο το έργο ή όχι.

Ζητώντας λοιπόν κάποιος ένα έργο του Χ συγγραφέα, συνήθως πληροφορείται πως το ίδιο έργο έχουν ζητήσει πριν από αυτόν άλλοι τρείς ή πέντε  ή δέκα δημιουργοί. Θα πρέπει λοιπόν να ερωτηθούν αυτοί, από την ΣΟΠΕ εννοείται, αν επιμένουν. Ποιοι είναι αυτοί;  Δεν ανακοινώνεται.   Αφού (και αν) παρακαμφθεί το εμπόδιο αυτό αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις της εταιρείας πάντα,  με  τον συγγραφέα ή τον ατζέντη του για το οικονομικό τίμημα και τυχόν άλλους όρους. Πότε γίνονται αυτές; Πως; Τι συζητείται;  Επτασφράγιστο μυστικό της εταιρείας. Και ο χρόνος περνά συνήθως χωρίς έγκαιρη  απάντηση. Η παράσταση αρχίζει να ετοιμάζεται.

Πρόβες, κατασκευή σκηνικών έξοδα παραγωγής. Μπορεί λοιπόν λίγο  πριν από την πρεμιέρα να ανακοινωθεί ότι δεν υπάρχει άδεια για το ανέβασμα. Ή, τελευταία στιγμή, να ανακοινωθεί ένα τίμημα  παράλογα μεγάλο.  Εφ όσον έχουν γίνει ήδη έξοδα, έχουν δεσμευθεί ερμηνευτές και θεατρική αίθουσα, συνήθως γίνεται αποδεκτή η πρόταση της Εταιρείας χωρίς να γνωρίζει ο θεατρικός επιχειρηματίας, ο σκηνοθέτης, οι συντελεστές,  οι ηθοποιοί πως διαμορφώθηκαν οι όροι, πίσω από τις κλειστές πόρτες των γραφείων της Εταιρείας  και από ποιους ακριβώς διαμορφώθηκαν. Συμβαίνουν όμως και άλλα τραγελαφικά πράγματα. Μπορεί να έχει πάρει κάποιος από την ΣΟΠΕ τα αποκλειστικά δικαιώματα ενός έργου πληρώνοντας το αιτούμενο ποσό και να δει το έργο αυτό να ανεβαίνει και από άλλον θίασο, που είχε τον δίαυλο να πάρει  τα δικαιώματα κατ ευθείαν από τον  ξένο συγγραφέα! 

Το δικαιικό μας σύστημα και οι νόμοι επιτρέπουν την ύπαρξη και λειτουργία τέτοιων εταιρειών. Σεβαστή   η πραγματικότητα την οποία βιώνουμε. Ένα πράγμα δεν μπορεί να είναι ανεκτό. Η πλήρης αδιαφάνεια και η παντελής απαξίωση όσων ζητούν την άδεια ανεβάσματος και πληρώνουν γι αυτήν. Θα πρέπει με απόλυτη διαφάνεια να ανακοινώνονται και  να υπάρχουν στο διαδίκτυο  όλες οι διαπραγματεύσεις. Έχει να φοβηθεί κανείς τίποτα;  Αν διεκδικούν το έργο ο Α, ο Β και ο Γ,  υπάρχει πρόβλημα αν ο  ξένος  συγγραφέας προτιμά τον Β; Κατά τη γνώμη μου όχι.

Υπάρχει πρόβλημα να ανακοινωθεί πως ο συγγραφέας ζητά 1000 ή  10.000 ευρώ ως αμοιβή  και ότι η ΣΟΠΕ θα  αποζημιωθεί με ένα συγκεκριμένο  ποσό για την διαμεσολάβησή της;  Αφού ούτως ή άλλως θα κοπούν τιμολόγια, αποδείξεις και θα πληρωθούν οι φόροι, κατά την γνώμη μου όχι ξανά.  Διαφάνεια λοιπόν και δικαιοσύνη και όσον αφορά τα θεατρικά Συγγραφικά Δικαιώματα. Διαφάνεια παντού!

* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής στην Περιφέρεια Αττικής.

(Δημοσιεύθηκε στην Αυγή στις 4/3/2017).