Ας υποθέσουμε ότι έχουμε ένα δάσος με λαγούς και μερικούς κυνηγούς (πρόκειται απλώς για ένα παράδειγμα αφού μισώ τους κυνηγούς και λατρεύω τους λαγούς αλλά όχι για γεύμα). Αν οι κυνηγοί επιδιώξουν ο καθένας για τον εαυτό του τη μεγιστοποίηση του κέρδους τους, δηλαδή όσα περισσότερα θηράματα είναι δυνατόν να σκοτώσουν, αυτό συνεπάγεται ότι σε λίγες ημέρες, εβδομάδες ή μήνες, όλοι οι λαγοί θα εξαφανιστούν για πάντα. Η πανίδα θα έχει καταστραφεί και οι κυνηγοί θα πρέπει να αλλάξουν δουλειά (αφού οι λαγοί δεν μπορούν). Αν τώρα οι ίδιοι θηρευτές επέλεγαν να κυνηγούν λίγους λαγούς κάθε μέρα, τότε αυτοί θα υπήρχαν για πάντα καθώς θα αναπαράγονταν κάθε χρόνο αν βέβαια κάποιοι καλοί συνάνθρωποι μας δεν έκαιγαν το δάσος. Σε αυτήν την περίπτωση ούτε η πανίδα θα υφίστατο ζημιά ούτε οι κυνηγοί θα αναγκάζονταν να αναζητήσουν εργασία. 

Ads

Αν η τιμή του κάθε λαγού ήταν έστω δέκα ευρώ αυτό σημαίνει ότι ο κυνηγός θα συνέχιζε να κυνηγάει μέχρις ότου το κόστος ευκαιρίας (δηλαδή αυτό που χάνει ο κυνηγός κυνηγώντας) υπερκαλύψει το κέρδος του. Αν δηλαδή ο κυνηγός μπορούσε να εισπράξει είκοσι ευρώ την ώρα δουλεύοντας ως κούριερ αλλά την ίδια ώρα έπιανε δύο λαγούς ή περισσότερους  το συμφέρον του θα ήταν να συνεχίζει να κυνηγάει. 

Το κέρδος όμως από το κυνήγι δεν είναι σταθερό, όλοι το ξέρουν αυτό. Η φήμη ότι το δάσος έχει λαγούς θα προσελκύσει και κυνηγούς από άλλες περιοχές. Επίσης, το κυνήγι δεν είναι το ίδιο αποδοτικό όταν κυνηγάς αδιάκοπα, καθώς και τα θηράματα λιγοστεύουν όσο περνάει ο χρόνος και οι ανταγωνιστές σου έχουν γίνει περισσότεροι. Αυτό σημαίνει ότι εκεί που σε μία ώρα έπιανες δύο λαγούς τώρα θα χρειαστεί να δουλέψεις διπλάσιες ώρες για να βγάλεις τα είκοσι ευρώ που θα έπαιρνες για μια ώρα εργασίας ως κούριερ. Εάν δούλευες οκτώ ώρες την ημέρα τώρα θα χρειάζεται να κυνηγήσεις δεκαέξι ώρες για να έχεις το ίδιο εισόδημα. Και μπορεί το πρώτο διάστημα να υπάρχουν πολλοί λαγοί για όλους και η παραγωγικότητα να είναι μεγάλη, η εντατικοποίηση όμως του κυνηγιού και η αύξηση των κυνηγών πολύ σύντομα θα αυξήσει δυσανάλογα την προσπάθεια και τον χρόνο που απαιτείται για το ίδιο αποτέλεσμα και εν τέλει θα εξαφανίσει τα θηράματα. 

Αν οι ίδιοι κυνηγοί κάθονταν να πιούν μερικές μπύρες στο δάσος και συζητούσαν την κατάσταση, θα έβλεπαν ότι ένας υγιής συνεταιρισμός μεταξύ τους θα μπορούσε να τους ωφελήσει όλους. Win win situation.  Θα μπορούσαν π.χ με μια ώρα κυνηγιού την ημέρα ο καθένας, να έχουν το αποτέλεσμα που θέλουν, πχ  εκατό λαγούς τους οποίους θα μοιράζονταν δίκαια, και αυτό θα εξακολουθούσε να συμβαίνει εις τους αιώνας των αιώνων, εξασφαλίζοντας τους τροφή ή εισόδημα, επιτρέποντας παράλληλα και στο οικοσύστημα να παραμείνει αναλλοίωτο. Επειδή όμως είμαστε παρτάκηδες και μπολιασμένοι με την ιδέα της ελεύθερης αγοράς και του ιδιωτικού κέρδους, αυτό που θα κάνουμε είναι να δουλεύουμε περισσότερες ώρες με μικρότερο συνολικό αποτέλεσμα τελικά από τους εκατό λαγούς,  οδηγώντας σε σύντομο χρόνο και με μαθηματική ακρίβεια, και τους λαγούς και το κέρδος μας σε εξαφάνιση. 

Ads

Να σημειωθεί ότι αναφέρθηκα σε έναν υγιή συνεταιρισμό, ο οποίος θα υπόκειται σε έλεγχο και θα έχει γίνει πλήρως κατανοητός ως προς το νόημα και την επιδίωξη του στα μέλη του,  καθώς δεν αποκλείονται τα φαινόμενα κάποιοι να πιστέψουν ότι το αποτέλεσμα θα έρθει από τους υπόλοιπους, και τελικά να μην κυνηγήσουν για να συνεισφέρουν, αλλά να αράξουν και να πιούν τις μπύρες που λέγαμε μόνοι τους οπότε και o στόχος να μην επιτευχθεί. (moral hazard). 

Ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα τώρα. Ας πούμε ότι δουλεύετε σε μια τράπεζα στην οποία για κάθε δάνειο που χορηγείται από αυτήν θα αμείβεστε με ένα bonus. Λειτουργώντας ωφελιμιστικά, με στόχο το ατομικό σας κέρδος, αυτό που σας ενδιαφέρει είναι η ποσότητα των δανείων που θα χορηγήσετε και όχι η ποιότητα. Δε θα αμειφθείτε για τα καλά δάνεια, δε θα σας ζητήσει κανείς τον λόγο που κάποιο δάνειο έσκασε. Ποιος νοιάζεται εξάλλου για το μετά; Ποιος νοιάστηκε για τους λαγούς; 

Όμως,  χωρίς να θέλω να σας σοκάρω, δεν είστε μόνος σας σε αυτόν τον κόσμο. Ούτε είστε το μόνο στέλεχος, ούτε το ίδρυμα που δουλεύετε είναι το μοναδικό στη χώρα. Και επιπρόσθετα, δεν ανακαλύψατε και την πυρίτιδα, όλοι το ίδιο σκέφτηκαν. Τι θα κάνετε λοιπόν; Η απάντηση είναι νομίζω προφανής. Θα βγείτε και θα δώσετε δάνεια. Και εσείς και οι υπόλοιποι ανταγωνιστές σας. Όσα περισσότερα μπορείτε. Λογικά, θα ξεκινήσετε πρώτα από τον αφρό, αυτούς που θέλουν και μπορούν να λάβουν και να αποπληρώσουν. Μετά όμως; Τα δάνεια πρέπει να συνεχίσουν να χορηγούνται για να λαμβάνετε και εσείς το bonus σας και να αυξάνονται και τα κέρδη της επιχείρησης που εργάζεστε. Όσο όμως ανταγωνισμός αυξάνεται από τα άλλα στελέχη και τα ιδρύματα τους και ο αφρός έχει πια μπουκώσει θα πρέπει να δώσετε  και στην κουτσή Μαρία. Ακόμα και στην κουτσή και άνεργη Μαρία όπως στην Αμερική με τα δάνεια NINJA (No income no job applicants). Κανείς δε βλέπει τη συνολική εικόνα, κανείς δε βλέπει τη φούσκα που μεγαλώνει, η και αν τη βλέπει δεν τον αφορά τίποτα άλλο από το προσωπικό του κέρδος. Μέχρι να στραβώσει το πράγμα και να μη μπορεί ούτε η κουτσή άνεργη Μαρία αλλά ούτε ο αφρός να επιστρέψει όσα δανείστηκε σε μια αλόγιστη πιστωτική ευδαιμονία. Μέχρι τα υπερκέρδη να μετατραπούν σε ζημιές που θα πληρωθούν από το κοινωνικό σύνολο γιατί στα κέρδη φάγαμε εμείς, αλλά τις ζημιές θα τις καταπιούμε αμάσητες όλοι μαζί. 

Και εδώ δεν υπάρχουν λαγοί να εξαφανιστούν αλλά θέσεις εργασίας. Εδώ δεν υπάρχει οικοσύστημα να καταστραφεί αλλά ο κοινωνικός ιστός.