Σε μία εποχή όπου όλες οι ενδείξεις είναι δυσοίωνες και τα προγνωστικά αποθαρρυντικά, ο κοινοτισμός επαναφέρει το όραμα για μια ανθρωπότητα που δεν θα πέσει στην παγίδα του αιμοσταγούς κανιβαλισμού και της αυτοκαταστροφής.

Ads

Ο κοινοτισμός και η άμεση δημοκρατία με την ομοσπονδιακή μορφή, αποτελεί σήμερα την ιδέα που μπορεί, όσο πιθανώς καμία άλλη, να εδαφικοποιήσει ταυτόχρονα σε τοπικό/γεωγραφικό αλλά και οικουμενικό/φαντασιακό επίπεδο την έννοια του κοινωνικού αυτοκαθορισμού. Αυτό άλλωστε έχει αποδειχτεί, τα τελευταία χρόνια, από το ζαπατιστικό κίνημα στο Μεξικό, από τις αμεσοδημοκρατικές κοινότητες αγώνα στην Ελλάδα, από το κίνημα Οccupy στις ΗΠΑ, από το πείραμα του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού στις κουρδικές περιοχές[1].

Στη σύγχρονη συγκυρία, είναι σκοπός μας αυτή την ιδέα να τη θέσουμε σε άμεση λειτουργία και στον ελλαδικό χώρο μέσα από τη διαμόρφωση και προώθηση μιας συγκεκριμένης στρατηγικής πρότασης.

Ο κοινοτισμός ξεκινά από την απαρχή της ανθρώπινης ιστορίας. Μαζί με την αντίληψη για τη «μάνα θεά φύση», κυριάρχησε και η αντίληψη στους ανθρώπους για τη «μάνα κοινότητα». Για τη μόνη –σε δύσκολες συνθήκες- δυνατότητα επιβίωσης του ατόμου. «Οι άνθρωποι αποφάσισαν από πολύ νωρίς να συμβιώνουν σε Κομμούνες και στη συνέχεια σε κοινωνίες για να μετριάσουν τα μειονεκτήματα και τις αδυναμίες τους και να αντιμετωπίσουν τις αντίξοες συνθήκες της ζωής τους. Γι’ αυτό ένωσαν τη λογικής τους, τις δυνάμεις της φαντασίας και του σώματός τους, τη νοημοσύνη, την εξυπνάδα, τις γνώσεις τις ικανότητες και τις δεξιότητές τους, δηλαδή ένωσαν την ανθρωποσύνη τους, με το συνειδητό στόχο τόσο της διασφάλισης της επιβίωσή τους, όσο και την εξασφάλιση μιας καλύτερης ζωής» Μέσα από τη κοινή συμβίωση στην ομάδα, στη κοινότητα ανθρώπων, που χρησιμοποιεί τα αγαθά της φύσης και μεταποιώντας τα κάνει συλλογικά αγαθά με κοινή χρήση και κοινοκτημοσύνη. Στη βάση αυτών των δύο βασικών αντιλήψεων για τις δύο «μαμάδες» ενηλικιώθηκε ο άνθρωπος σαν όν και είδος, περνώντας από τις πρωτόγονες εξισωτικές κοινωνίες στις πιο σύνθετες, στις οποίες υπήρξαν διαφοροποιήσεις, λόγω της ανισοκατανομής της εξουσίας.

Ads

Ο Κοινοτισμός ως πολιτειακό σύστημα[2] εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην ιστορία στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία και μπορεί σήμερα να υλοποιηθεί ανά δήμο, ανά περιφέρεια, ανά γεωγραφική επικράτεια και κοινότητα επικρατειών, με καθολική λήψη αποφάσεων από τους πολίτες μέσα από θεσμούς που έχουν δημιουργηθεί από τους ίδιους ως ενεργά πρόσωπα (κοινοτικές δομές σε όλα τα επίπεδα της καθημερινότητας των πολιτών –από τις οικονομικές, έως τις πολιτιστικές ή πολιτικές δραστηριότητες-αλλά και κοινοτικές αρχές, συμβούλια και συνελεύσεις), στην εκδοχή εφαρμοσμένης άμεσης δημοκρατίας
Στα νεότερα χρόνια ο κοινοτισμός εκφράσθηκε σαν κομμουνιταριανισμός (βάζοντας το θέμα της σχέσης της συλλογικότητας με την ατομική ταυτότητα) και σαν ελευθεριακός κοινοτισμός (νεωτερική πολιτική έννοια διαμορφωμένη κύρια από τον Μάρεϋ Μπούκτσιν [3]).

Ο σύγχρονος ελληνικός κοινοτισμός μπορεί να γίνει πάλι επίκαιρος ως πολιτειακό πρόταγμα για τη σύγχρονη εποχή, έχοντας τα βασικά στοιχεία του κλασικού κοινοτισμού, εμπλουτισμένα στις νέες κοινωνικές, οικονομικές και γεωπολιτικές συνθήκες και λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου.

Το κοινοτικό πνεύμα στη χώρα μας επανακάμπτει σε συνθήκες συνολικής κρίσης για την ελληνική κοινωνία. Επαναφέρει τα πλεονεκτήματα του «συνυπάρχειν», «συμβιώνειν», «συμπράτειν» και «συναποφασίζειν». Γιατί και σήμερα ακόμα, όπου έχει επικρατήσει η άποψη ότι ο άνθρωπος είναι ένα κατεξοχήν «εγωιστικό ον»(έχει το «εγωιστικό γονίδιο»[4]), αποδείχνεται με μοντέρνα πειράματα της εξελικτικής ανθρωπολογίας ότι ο άνθρωπος μπορεί να μη γεννιέται εγωιστής, αλλά να φτιάχνεται. Απλά μαθαίνει από πολύ νωρίς και καθημερινά να γίνεται μονοδιάστατος homo oeconomicus.[5]

Ο σημερινός κυρίαρχος ανθρωπολογικός τύπος είναι πράγματι ανταγωνιστικός και εγωιστής και ταιριάζει στο ανταγωνιστικό καπιταλιστικό σύστημα της αγοράς, που τον έχει διαμορφώσει. Όμως έτσι φθάσαμε στη συνολική κρίση αξιών που βιώνουμε σήμερα. Γι αυτό ο κοινοτισμός επανέρχεται και τα «κοινά»- ως αγαθά και αντικείμενο πολιτικής διεκδίκησης- είναι μέρος της εναλλακτικής απάντησης προς την «δυστοπία» του καπιταλισμού και εμφανίζεται συνδεδεμένος με την υπό διαμόρφωση πρόταση της Αποανάπτυξης-Τοπικοποίησης στο πολιτισμικό πεδίο, με την κοινωνική-αλληλέγγυα-συνεργατική οικονομία στο οικονομικό, στο δε πολιτικό πεδίο με τους θεσμούς της άμεσης δημοκρατίας.  Για να διαμορφωθεί ακριβώς η πρόταση της μετακαπιταλιστικής ευτοπίας, είναι απαραίτητο να μελετήσουμε με ποια μορφή εμφανιζόταν και υποχωρούσε κάθε φορά το πνεύμα του κοινοτισμού στο παρελθόν, ώστε να φροντίσουμε να επικρατήσει αυτή τη φορά, σαν το κατάλληλο εμπλουτισμένο με καινούργια στοιχεία εκείνο πνεύμα, που θα διέπει τη μελλοντική ατομική και κοινωνική εξέλιξη.  

Πραγματικά, η απομυθοποίηση του καπιταλισμού και της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, μπορεί να μας πείσει πιο εύκολα πια, ότι η εκχώρηση της αντιπροσώπευσης και η διαμεσολάβηση από τους επαγγελματίες πολιτικούς των κομμάτων, δεν είναι ο καλύτερος τρόπος διακυβέρνησης. Ότι θα πρέπει να αναλάβουμε οι ίδιοι τη διαμόρφωση των συνθηκών της ζωής μας, προχωρώντας σε δομές αυτοοργάνωσης και αυτοκυβέρνησης.

​Ένα κοινωνικό κίνημα, που θα ξεκινήσει από την «άμυνα», από τα συνθήματα των «πλατειών»: δεν «πληρώνουμε τα χρέη τους», «δε πουλάμε τα κοινωνικά και δημόσια αγαθά μας, ούτε το περιβάλλον μας», «δε χρειαζόμαστε τα λεφτά τους» κ.λπ., θα πρέπει να προχωρήσει επιθετικά στη δημιουργία εναλλακτικών μορφών ατομικής και κοινωνικής ύπαρξης. Να διαμορφώσει και να βάλει σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα από τα κάτω, για τους «από κάτω», που θα δίνει λύσεις στην καθημερινότητά τους, αποτινάζοντας από πάνω τους το καθεστώς της αποικίας χρέους, στο οποίο βρίσκεται η χώρα, αλλά θα αλλάζει και την κυρίαρχη ατομική και κοινωνική συνείδηση του ατομικισμού που έχει διαμορφώσει τον κυρίαρχο σημερινό ανθρωπολογικό τύπο  της ελληνικής κοινωνίας, ανεξάρτητα της ταξικής του προέλευσης.

 Ένα τέτοιο κίνημα μπορεί να γίνει κάποια στιγμή πλειοψηφικό στην κοινωνία, και να την οδηγήσει σε ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο» για μετάβαση σε μια μετακαπιταλιστική οργάνωσή της, αν αρνηθεί τη θέση της χώρας στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού μοντέλου ανάπτυξης και της ευρωζώνης και δε συμμορφωθεί με τα μέτρα που θα προωθήσουν οι επόμενες κυβερνήσεις, για να εξαναγκασθούν να κάνουν στάση πληρωμών τόκων και χρεολυσίων και να στραφούν στη στήριξη των συλλογικών αγαθών και μισθών ικανών να ικανοποιούν τις βιοτικές ανάγκες του πληθυσμού.

Αν διαμορφώσει συνθήκες ενδογενούς και τοπικής παραγωγής και διανομής, ώστε σημαντικές κοινωνικές κατηγορίες να βελτιώσουν τα εισοδήματά τους μέσα από την προώθηση ομάδων παραγωγών, συνεταιρισμών παραγωγών-καταναλωτών για απευθείας διακίνηση τροφίμων και άλλων χρηστικών προϊόντων χωρίς μεσάζοντες, συνεταιριστικών μικρών μαγαζιών, δικτύων διανομής και τοπικών συστημάτων ανταλλαγών με δικό τους νόμισμα κ.λ.π.
Όσες κοινωνικές και πολιτικές οργανώσεις  θα θέλουν να βοηθήσουν σε αυτό, θα χρειασθεί να  ρίξουν το βάρος τους, όχι στις εκλογές, αλλά στην αυτοοργάνωση των πολιτών με:

Στήριξη όσο γίνεται περισσότερο στους τοπικούς πόρους κάθε περιοχής
Τοπική ποιοτική παραγωγή για τις ανάγκες κυρίως της αλυσίδας: πολίτης, κοινότητα, δήμος-περιφέρεια και επικράτεια και όχι οπωσδήποτε με κριτήριο το συγκριτικό πλεονέκτημα στη παγκόσμια αγορά
Δίκτυα Ανταλλαγών-Τοπικά Νομίσματα- Tοπική αγορά των μικρών αποστάσεων
Μεγαλύτερη δυνατότητα συμμετοχής σε θεσμούς αυτοδιαχείρισης μικρής κλίμακας. Πιο εύκολος ο έλεγχος από την τοπική κοινωνία

Θα χρειασθεί να στηριχθούμε στις κοινότητες κάθε είδους- αστικές ή της υπαίθρου, αλλά και επαγγελματικές, κοινωνικής ή συνεργατικής οικονομίας, τις κοινότητες ενδιαφερόντων ή του διαδικτύου(π.χ. κοινότητες «κοινής χρήσης» κατοικιών, αυτοκινήτων κ.λπ) -σαν κύτταρα της νέας κοινωνίας που θα επιδιώξουμε.

Εφαλτήρας για την οικονομία μπορεί να γίνει ο αγροδιατροφικός τομέαςο τομέας ένδυσης-υπόδησης, ο ενεργειακός τομέας με αιχμή στις ΑΠΕ και τις ήπιες τεχνολογίες καθώς και ο τομέας του ήπιου οικοτουρισμού για δημιουργία επιπλέον τοπικού εισοδήματος
Εφαλτήρας για τη διαμόρφωση αντίστοιχης πολιτικής οι τοπικές  κινήσεις πολιτών που παρεμβαίνοντας στις τοπικές κοινωνίες και συμμετέχοντας στις τοπικές εκλογές θα απαιτήσουν «συμμετοχικούς προϋπολογισμούς» στους δήμους.

Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα είναι σημαντικός:

• Τ.Α. θέτει πόρους στη διάθεση συλλογικών δομών εργασίας, με τη μορφή κοινωνικών επιχειρήσεων (συνδυασμός αμειβόμενης εργασίας για ανέργους – εξειδικευμένης από υπαλλήλους του δήμου -εθελοντικής εργασίας από εθελοντές που μαζί με τους υπαλλήλους παίζουν το ρόλο του “εμψυχωτή”)
• Δημιουργεί χώρους παραγωγής και αυτοπαραγωγής (π.χ. εργαστηρίων επαναχρησιμοποίησης ηλεκτρικών – ηλεκτρονικών ειδών, επίπλων, ρούχων, κομποστοποίησης -λιπασματοποίησης οργανικών αποβλήτων, δημοτικών λαχανόκηπων, μεταποιητηρίων γεωργικών προϊόντων κ.λπ.) 
• Χώρους απασχόλησης παιδιών ,ανταλλαγής ειδών από «δεύτερο χέρι», γραφείων «συνταξιδιωτών» κ.λπ
• οργάνωση γραφείων-συνεργείων από άνεργους αρχιτέκτονες-οικοδόμους για κατασκευή-μετατροπή κτιρίων σε βιοκλιματικά, συνεργείων  για τη δημιουργία «πράσινων στεγών» και «ηλιακών στεγών»
• Ειδική περίπτωση: αυτοδιαχειριζόμενα συνεργεία και όχι ιδιώτες εργολάβοι να αναλαμβάνουν συγκεκριμένες εργασίες του δήμου 

Η συνολική μας πρόταση:

Να διαμορφωθεί «από τα κάτω» και από τους έλληνες «από κάτω» ένα απαραίτητο ρεαλιστικό και ελκυστικό πρόγραμμα για τη μετάβαση σε μια κοινωνία δημοκρατικής αυτονομίας που θα στηριχθεί:
•       στην οικονομία των βιοτικών αναγκών όσον αφορά στο περιεχόμενο,
•       στον συνεργατισμό-συνεταιρισμό όσον αφορά στις σχέσεις παραγωγής,
•       στη συλλογική-κοινοτική-δημοτική ιδιοκτησία όσον αφορά στα μέσα παραγωγής,
•       στην εγγύτητα και τις μικρές αποστάσεις όσον αφορά στο μικρότερο δυνατό οικολογικό αποτύπωμα,
•       στην άμεση δημοκρατία των συνελεύσεων και των ανακλητών εκπροσώπων, όσο αφορά στις διαδικασίες αποφάσεων, πολιτικής θέσμισης και διακυβέρνησης

Τα πρώτα βήματα για μια άμεση συμβουλιακή κοινωνική οικολογική δημοκρατία θα πρέπει να γίνουν με βάση την περιφέρεια και την χωρική ενότητα:

  1. Καταρχήν από ενδιαφερόμενους ενεργούς πολίτες που έχουν γνώση του διακυβεύματος δημιουργούνται σε κάθε περιφέρεια και όπου είναι δυνατό σε κάθε δήμο Συμβούλια ενδογενούς Παραγωγικής Ανασυγκρότητσης
  2. Αυτά τα συμβούλια παρεμβαίνοντας στις τοπικές κοινωνίες προσπαθούν να συγκαλέσουν συνελεύσεις πολιτών για την παραγωγική ανασυκρότηση. Από αυτές τις συνελεύσεις κάθε δήμου εκλέγονται:  Συμβούλιο Αγροδιατροφικού Τομέα (ΣΑΤ), το οποίο με βάση τις διατροφικές ανάγκες που θα έχουν προταθεί στις συνελεύσεις, θα ολοκληρώσει και ένα πρόγραμμα για τις αγροδιατροφικές οικονομικές δραστηριότητες στα πλαίσια του κάθε δήμου και στη συνέχεια της περιφέρειας,  Συμβούλιο Δημοτικού Τομέα Οικονομίας (ΣΔΤΟ), για τη στήριξη του ιδιαίτερου οικονομικού ρόλου του δήμου που θα αφορά σε όλους τους πολίτες
  3. Το ίδιο θα χρειασθεί να γίνει και για κάθε άλλον τομέα της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας-στηριγμένης στη συνεργατική και συνεταιριστική οργάνωσή της- στους δήμους και τις περιφέρειες, όπως για την υγεία, την χειραφετητική παιδεία-εκπαίδευση, τη δικαιοσύνη, τη βιοτεχνική- βιομηχανική παραγωγή, τον ενεργειακό εφοδιασμό, το περιβάλλον και την οικολογική ισορροπία, την αυτοάμυνα κ.λπ.

Ένα τέτοιο Σύστημα Συμβουλίων (ΣΣ), εξελισσόμενο από βαθμίδα σε βαθμίδα, θα αποτελέσει τον πολιτικό κορμό για τη μετάβαση σε μια κοινωνία Δημοκρατικής Αυτονομίας και θα πρέπει να ενεργοποιήσει και να εμπλέξει όσο γίνεται μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στις διεργασίες του, ώστε το πρόγραμμα μετάβασης που θα αναπτύξει να είναι όσο γίνεται πιο αντιπροσωπευτικό.

Μια τέτοια δομή θα μπορούσε να εκφράσει την άμεση συμβουλιακή κοινωνική και οικολογική δημοκρατία στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, έως ότου αυτή η δομή λειτουργώντας για μεγάλο διάστημα σαν δυαδική εξουσία προς το κεντρικό κράτος, μπορέσει να ολοκληρώσει τη διαμόρφωση ενός νέου Κοινωνικού Συμβολαίου και σε μια Συνταγματική Συνέλευση διακυρυχθεί η Δημοκρατική Συνομοσπονδιακή Κοινοπολιτεία σαν νέας μορφής κοινωνική οργάνωση σε επίπεδο ελληνικής επικράτειας. Μια τέτοια κατεύθυνση προτείνουμε να προωθηθεί και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε απορρίπτοντας την σημερινή Ευρώπη των Κρατών -Τραπεζιτών να καταλήξουμε στην δημοκρατική Ευρώπη των ομοσπονδιοποιημένων περιφερειών.  

Γιώργος κολέμπας

 
[1] Βλέπε βιβλίο μας: Ο Σύγχρονος Κοινοτισμός, οι εκδόσεις των συναδέλφων, Αθήνα 2015 (https://www.topikopoiisi.eu/902rhothetarhoalpha/503)

[2] Ο κοινοτισμός αναπτύχθηκε στις πόλεις-κράτη της ελληνικής κλασσικής εποχής και με τον ερχομό της ελληνιστικής περιόδου και των ρωμαϊκών χρόνων έχασε σε μεγάλο βαθμό την πρότερη δημοκρατική διάσταση που είχε από τον 5ο π.Χ. αιώνα μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα. Μέχρι την μέση και ύστερη βυζαντινή περίοδο ο αμεσοδημοκρατικός κοινοτικός τρόπος οργάνωσης λειτουργεί μόνο στην πολύ μικρή κλίμακα, ενώ στη μέση και μεγάλη κλίμακα διακυβέρνησης κυριαρχεί μια δεσποτικού τύπου αυτοκρατορική εξουσία. Την περίοδο της τουρκοκρατίας ο κοινοτικός τρόπος αρχίζει να ακμάζει πάλι μέσα από τις οργανωμένες κοινότητες σε πολλές περιοχές φθάνοντας στο απόγειο τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και την αντικοινωνική ανάπτυξη του φιλελεύθερου καπιταλισμού, ο κοινοτισμός επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο και τα προτάγματά του προσφέρουν λύση σε ζωτικά ζητήματα ταυτότητας, οργάνωσης πολιτιστικών και πολιτικών κοινοτήτων αλλά και επικαιροποιούν επιτακτικά ζητήματα ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων με τη διαμόρφωση της πολιτικής από το σύνολο της κοινωνίας. (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82)

[3] Μάρεϋ Μπούκτσιν https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CF%81%CE%B5%CF%8B_%CE%9C%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CF%84%CF%83%CE%B9%CE%BD

[4] Πράγμα που προωθεί κύρια η γενετική μηχανική θεωρώντας ότι ο γενετικός κώδικας και τα γονίδια καθορίζουν και το «είναι» του ανθρώπου, αποδίδοντας σε διαφορετικά γονίδια τα διάφορα χαρακτηριστικά του.[5] Wir werden nicht als Egoisten geboren(Δεν γεννιόμαστε εγωιστές) στο βιβλίο της Silke Helfrich und Heinrich-Böll- Stiftung Commons σελ. 39-44