Τι γράφετε, και τι καταγράφετε, συνήθως πάνω στη χλόη; Τι κρατά το γρασίδι ως θύμηση; Συνήθως την υπόθεση Λαμπράκη, με την κρατικά διατεταγμένη δολοφονία του, την θυμόμαστε 22 Μάη, την ημέρα που το παρακρατικό τρίκυκλο έφερνε στην επιφάνεια την κατάλυση μια τάξης που δεν ήταν, έτσι κι αλλιώς, ποτέ παρούσα.

Κι όμως, μερικές από τις πιο εμβληματικές, «κρυφές» στιγμές της νεοελληνικής ιστορίας, σύμφωνα με τις μαρτυρίες που είχαμε πάρει από παρόντες όπως η Καίτη Τσαρουχά ή ο Αλέκος Περτσινίδης, για κείνες της θρυλικές πολιτιστικές εκδηλώσεις στις οποίες δεν έπεφτε καρφίτσα 10-15 χρόνια πριν, συνέβησαν από τις 22 έως και της 27 Μαρτίου 1963, στοιχειώνοντας υπόγεια, το ελληνικό πολιτικό μα και πολιτιστιό (κάτι που αφέθηκε κυριολεκτικά στην άκρη) φαντασιακό.

Όπως γράψαμε κάποτε, «ο Απρίλης του ’63 έβρισκε την Ελλάδα να υποδέχεται ράθυµη µια ακόµη άνοιξη µε ηλιόλουστες ταινίες στο σινεµά και τραγωδίες στα ξερονήσια. Η ελληνική πολιτική σκηνή, µέσα σε µια οικονοµία που κάλπαζε παγκόσµια, έφτιαχνε µέσω του σχεδίου Μάρσαλ και µιας αστικής τάξη κοµπραδόρικης βιοµήχανους αλλά όχι βιοµηχανία. Και η ελληνική αριστερά, κυνηγηµένη έντονα κι άρα ανίκανη να δει πληγές που είχαν κακοφορµίσει στο εσωτερικό της, ετοιµαζόταν την ίδια ώρα να σηκώσει µε γενναίο ανάστηµα που ξεπερνούσε τις αδυναµίες της, την πρόκληση ενός κινήµατος που θα συµβάδιζε µε τις µεγαλύτερες αξίες της ανθρωπότητας, του κινήµατος Ειρήνης. «Μια λαµπρή απόδειξη… πως η χειµαζώµενη αυτή χώρα, η έκθετη στην ασέβεια και στην καταδροµή, η καταπατηµένη από τα ίδια της τα σαπρόφυτα, διατηρεί ανέπαφη τις µεγάλες της ρίζες… Μόνο που οι Μαραθωνοµάχοι αυτοί είναι λεηλατηµένοι από κάθε πανοπλία κι από κάθε µέσο…» θα γράψει ο Νικηφόρος Βρεττάκος µεταγράφοντας το ιστορικά πρόσκαιρο πολιτικό διακύβευµα της συγκυρίας σε αιώνιο αίτηµα της λογοτεχνίας. Αλλά το πολιτικό διακύβευµα του κινήµατος Ειρήνης σε έναν διπολικό κόσµο, όπως εκφραζόταν σε µια χώρα µεταβατική ανάµεσα σε Ανατολή και Δύση η οποία είχε πρόσφατα περάσει από εµφύλιο, έφερνε (µπορεί άτσαλα µα πάντως συναρπαστικά) στην επιφάνεια έναν βαθύτατο διάλογο που αφορούσε την συλλογική µας αυτοεικόνα, αποκτώντας πιθανόν δυναµικές και διαστάσεις διαφορετικές σε ένταση από ό,τι σε χώρες µε πιο ξεκάθαρη, σε σχέση µε την συγκεκριµένη γεωπολιτική και πολιτισµική παράµετρο, ταυτότητα.

Τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1963 η εκτελεστική εξουσία είχε αµφισβητηθεί µε ιδιαίτερη τραχύτητα, ιδιαίτερα µετά την περίοδο που είχε ακολουθήσει την εµβληµατική πορεία του Όλντερµάστον. Η πορεία ειρήνης Μαραθώνας-Αθήνα, που απαντήθηκε µε απίστευτη αστυνοµική καταστολή στα όρια των σωµατικών και ψυχολογικών βασανισµών σε Έλληνες και ξένους κυρίως της Αγγλικής επιτροπής του ιδρύµατος Μπ. Ράσσελ, είχε απαντηθεί µε το σώµα ενός αλύγιστου Λαµπράκη να σπάει τον αστυνοµικό κλοιό και να αναδύεται κυριολεκτικά κρατώντας το πανό του Όλντερµάστον από την κορυφή του τύµβου του Μαραθώνα. Ως απάντηση προστέθηκε και το περίφηµο χαστούκι Ιρλανδέζας παντρεµένης µε τον Αµπατιέλλο Μπ. Αµπατιέλλου στην βασίλισσα Φρειδερίκη στο Λονδίνο λίγες ηµέρες µετά. Ενώ η ίδια η Αθήνα ζούσε στους ρυθµούς της ενδόξου επισκέψεως Ντε Γκολ, πιθανότατα στρατηγική κίνηση του φίλου του Κωνσταντίνου Καραµανλή για να εξευρωπαϊσει το προφίλ µιας εξαιρετικά αυταρχικής Ελλάδας, στην Θεσσαλονίκη που ήθελε να τονώσει το προφίλ ως ένα κέντρο της ελληνικής περιφέρειας µέσα από την επίσκεψη ενός σηµαντικού και δη ξένου προσώπου, η επίσκεψη θεωρήθηκε σταθµός και πρόβα τζενεράλε για την ετοιµότητα προσφοράς της παρακρατικής οργάνωσης Καρφίτσα. Αλλά παράλληλα η πόλη θεωρήθηκε τόσο από το Ίδρυµα Μπ. Ράσσελ κι το Κίνηµα Ειρήνης όσο και από την ΕΔΑ πως έπρεπε να λάβει γνώση των τελευταίων δραµατικών γεγονότων και η περίφηµη συγκέντρωση της 22ας Μαίου από το Κίνηµα Ειρηνης ανακοινώθηκε.

Τα ίδια τα γεγονότα της ιστορικής βραδιάς, οι προπηλακισµοί, η ανενόχλητη και υποβοηθούµενη οχλοκρατία από την Αστυνοµική Διεύθυνση Θεσσαλονίκης της εποχής όπως στοιχειοθετήθηκαν εκ των υστέρων απ’ την επίσηµη Εισαγγελική έρευνα, οι δολοφονικές επιθέσεις στον Τσαρουχά (που ολοκληρώθηκε µε την δολοφονία του ως χρωστούµενο λίγα χρόνια µετά) και στον Λαµπράκη που ετελεύτησε έπειτα από 3 ηµέρες, αλλά και οι αντίθετες απόψεις για “ένα τυχαίο περιστατικό που προσπάθησε να εκμεταλλευτεί η αντιπολίτευση” έχουν κριθεί από την ίδια την ελληνική δικαιοσύνη (παρόλο που ουσιαστικά δεν ετιµώρησε ποτέ βαθµοφόρους τους οποίους η κοινή συνείδηση και η ίδια έκρινε ενόχους) κι έχουν περάσει στην ιστορία. Αυτό που µένει και αξίζει µελλοντικά να αναδειχθεί όσον αφορά την παράµετρο της τοπικής και όχι µόνο ιστορίας, είναι ο ρόλος που έπαιξαν οι 100ώρες του Μάη, τα 3 µερόνυχτα που η νεολαία κυρίως της πόλης ξαγρυπνούσε στα γρασίδια του ΑΧΕΠΑ, πολιτισµικά στην απελευθέρωση κυρίως των κοριτσιών. Η Καίτη Τσαρουχά, κόρη του δολοφονηθέντα βουλευτή της ΕΔΑ Γιώργη Τσαρουχά, θυµάται (σε προσωπική συνέντευξη που της πήραµε στη διάρκεια της έρευνας γι’ αυτό το άρθρο στις 9 Μαίου του 2014) πως ήταν η πρώτη φορά που κορίτσια ξενυχτούσαν µαζικά όλο το βράδυ σε δηµόσιο χώρο στο πλάι αγοριών, προξενώντας τις ειρωνείες συντηρητικών κύκλων µε σχετική ανάρτηση στον ελληνικό Βορρά, όσο και προξενώντας πολιτικά την ίδρυση της Δηµοκρατικής Νεολαίας Λαµπράκη». 

Εκείνη λοιπόν η μυθική εβδομάδα 22 με 27 Μαή του 1963 στα γρασίδια του ΑΧΕΠΑ μέσα στο ΑΠΘ ζύμωσε βαθύτερα το πολιτικό και ιδεολογικό με το έμφυλο, και το έμφυλο με το πολιτικό, ξεπερνώντας βαθύτερα το κομματικό, κι αποτελώντας αυτό που σωστά έχει ονομαστεί ως πολιτιστικό συμβάν. Πολιτιστικό «γεγονός» με άλλα λόγια, που όπως η πολιτική και η τέχνη του μετανεωτερικού πολιτισμού έχουν απολέσει την λαϊκότητα υπερ του λαϊκισμού, συχνότερα υπηρετώντας κι όχι αντιπροτείνοντας, περισσότερο περιγράφοντας και όχι κρίνοντας, επικερδέστερα νομινομοποιώντας και όχι αμφισβητώντας, όπως οι πιο μεστές λειτουργίες της έχουν αντικατασταθεί ευκρινέστερα από ποτέ από έναν και στο παρελθόν παρόντα πολιτιστικό λαϊκισμό δλδ, αξίζει να την αξιολογήσουμε κάποτε, και να την τιμήσουμε, είτε με ένα συνέδριο, είτε με μια πλακέτα. Το χρωστά η γενιά μας και όχι μόνο. Και προφανώς, (όχι ως ωραιοποίηση ή ως τέρμα αλλά ως εφαλτήριο νέων κρίσεων του εαυτού μας και νέων αγώνων), και με τα δυο… Η εκπαίδευση σήμερα είναι, στο μεγαλύτερο μέρος, μνημειωδώς αναποτελεσματική. 

«Συνήθως δίνουμε στους νέους κομμένα λουλούδια, όταν θα έπρεπε να τους μάθουμε να καλλιεργούν τα δικά τους φυτά |έγραψε ο Gardner. Ακόμη κι αν δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει, αρκετά από τα φυτά που φύτρωσαν από τους νέους και τις νέες σε κείνο το γρασίδι του ΑΧΕΠΑ τα έχουμε μυρίσει, εχθροί και φίλοι, στην πολιτική και κοινωνική μας ζωή…