Θυμάμαι ακόμα πως η λεξη “παραγγελιά” απέκτησε για πἀντα μια άλλη χροιά το 1980, όταν ειδα την ταινία για το Νίκο Κοεμτζή. Αν και εξ αρχής πήγα περισσότερο για να δω την Κατερίνα Γώγου να απαγγέλει και όχι την παραγγελιά του Νίκου. Η ποίησή της ηταν ευαγγέλιο για μένα, και για άλλους εφήβους, εκείνη την εποχή. Η Γώγου απαγγέλει στην ταινία παίζοντας τον εαυτό της στο ρόλο του χορού, σε μια τολμηρή σκηνοθεσία που τοποθετεέ την υπόθεση του Νίκου Κοεμτζή στο πλαίσιο αρχαίας τραγωδίας. Ο Νίκος, το “κτήνος” των ΜΜΕ, ειναι εδώ ο τραγικός ήρωας. Η Κατερίνα ήταν βέβαια ενα αληθινό πρόσωπο στην ταινία, ο αληθινός Νίκος όμως ήταν φυλακή. Έμαθα, πολύ αργότερα, οτι πέθανε στο δρόμο, και αναρωτήθηκα βέβαια που ήταν τότε όλοι εκείνοι που τον έβλεπαν σαν ήρωα, που τον έκαναν τραγούδια και ταινία, που έβγαλαν και λιγα λεφτουδάκια εκμεταλλευόμενοι την μαρτυρία του. 

 
Από μικροεγκληματίας έγινε ο Νίκος Κοεμτζής δολοφόνος, και όχι δολοφόνος οποιουδήποτε αλλά εκείνων που έχουν στην κατοχή τους το κρατικό μονοπώλιο της βίας. Η συμβολικά πιο βαριά δολοφονία που μπορεί να κάνει κανείς είναι η δολοφονία των “οργάνων της τάξης”, γι’αυτό και επιφέρει και τις πιο βαρειές ποινές. Τα όργανα της τάξης ήταν όμως εκείνη την εποχή, τα όργανα της χούντας. Έτσι έγινε ο Νικος λαϊκός ήρωας με την έννοια του μάρτυρα. Έγινε σύμβολο της κοινωνικής αδικίας, της πολιτικής καταπίεσης αλλά και της αυθόρμητης, ατομικής, εξέγερσης ενάντια στην κοινωνική αδικία που έτρεφε το χουντικό κράτος και παρακράτος. Η πράξη του έγινε κατανοητή συμβολικά σαν η ύστατη πράξη αποκατάστασης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. 
 
Η πορεία ζωής του Νίκου δεν ήταν μοναδική, αντίθετα πολλοί βρέθηκαν εκεί και πριν και μετά. Η τροχιά του όμως συνέπεσε με την τροχιά ενός καθεστώτος που έστησε το σκηνικό για την πράξη του. Η χούντα, οι τραμπούκοι, οι ρουφιάνοι, το παρακράτος, η βία – κοινωνική, πολιτικη, πολιτισμικη αποτέλεσαν το σκηνικό μέσα στο οποίο εκττελέστηκε η μοιραία παραγγελιά. 
 
Έπραξε ο Νίκος αυτό που θα μπορούσαν να έχουν πράξει πάρα πολλοί άλλοι. Που θα ήθελαν να πράξουν. Αν ήταν πιο τολμηροί ή πιό παρορμητικοί. Ή αν τόφερνε η ώρα. Έκανε εκείνο που έβλεπαν στα όνειρα ή στους εφιάλτες τους, στις φαντασιώσεις εκδίκησης και δικαίωσης, που έσφιγγαν τα δόντια, έβριζαν, καταριόνταν, και δεν το έκαναν. Γιατί, ευτυχώς, η απόσταση ανάμεσα σε σκέψη και πράξη ειναι συνήθως αρκετά μεγάλη. Αλλά εκείνη ακριβώς τη νύχτα, σ’εκείνο το κέντρο, με το μαγικό όνομα Νεράϊδα, συναντήθηκαν οι τροχιές κάποιων ανθρώπων σ’ένα μοιραίο χορό με συνοδεία μαχαιριού. Ο Νίκος, σαν ήρωας αρχαίας τραγωδίας, κινούμενος σε μια τροχιά προκαθορισμένη απο γεγονότα που συνέβησαν αλλού και αποφάσεις που λήφθηκαν από άλλους, εκτελεί τον μοιραίο του ρόλο. Και γίνεται, χωρίς ποτέ να το εχει σχεδιάσει ο ίδιος, μάρτυρας της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης στον τόπο. 
 
Σαρανταένα χρόνια αργότερα, δολοφονεί ο Ιλία Καρέλι τον βασανιστή Τσιρώνη, πιθανόν βασανιστή του ίδιου και προφανώς βασανιστή πολλών άλλων. ΄’Ενα βασανιστή που εκτιμάται πολύ από τους βασανιστές συναδελφους του (φανταζόμαστε τα κριτηρια εκτίμησης), που ενεργεί συστηματικά και ατιμώρητα ποιός ξερει εδώ και πόσον καιρο, σακατεύοντας σωματικά και ψυχικά άγνωστο αριθμό ανθρώπων. 
Με την πράξη του αυτή, και το μαρτυριό του που ακολουθεί, γίνεται ο ίδιος ο Ιλία ζωντανή μαρτυρία του γεγονότος οτι στις ελληνικές φυλακές εργάζονται βασανιστές και διαπράττονται βασανισμοί. Συστηματικά και ατιμώρητα. 
 
Το καθεστώς βίας και ατιμωρησίας στις ελληνικες δυνάμεις καταστολής, πέρα από το ότι είναι καταγραμμενο στο πετσί πολλών ανθρώπων, επισημαίνεται και σε πρόσφατη αναφορά της Διεθνούς Αμνηστίας. Μία αναφορά που αλλού θα έριχνε κυβέρνηση, αλλά που στην Ελλάδα δεν φαίνεται να κάνει εντυπώσεις. Η πραγματικότητα ομως που περιγράφεται, και που είναι ουσιαστικά μόνο η κορυφή του παγόβουνου, έχει επιπτώσεις.. 
 
Δεν ξέρω πολλά για τον Ιλία. Από ότι διάβασα ήταν εξ αρχής ένας μικροεγκληματίας. Η πορεία της ζωής του είναι σίγουρα αντιπροσωπευτικἠ για πολλούς, όπως ήταν και η πορεία ζωής του Νίκου. Μόνο που αυτή τη φορά ειναι η πορεία ενός μικροεγκληματία μετανάστη μέσα σε μία βίαια ρατσιστική κοινωνία όπου οργιάζει το παρακράτος και όπου η μπόχα της βαρβαρότητας είναι πλέον η στάνταρ οσμή της κοινωνίας. Όπου το παρακράτος κα οι τραμπούκοι του κάθονται στα έδρανα της βουλής, μασκαρεμένοι με κοστούμια πολιτικών, στολές αστυνομικών, όπου οι ένστολοι τραμπούκοι ενεργούν ως δικαστές και εκτελεστές. Και όπου το “κράτος” δεν ειναι πια παρά ενας σχεδόν διάφανος μπερντές ενός θεάτρου τερατωδών σκιών.
 
“Μα ήταν εγκληματίας! κτήνος!” ωρύονται ο κύριος και η κυρία τάδε, έλληνες υπήκοοι και ψηφοφόροι, εκείνοι που ψηφίζουν τους εγκληματίες και τα κτήνη και τους κάνουν βουλευτές δημοτικούς συμβούλους και αντιπροσώπους τους, εκείνοι που συντηρούν φυλακές με εγκληματίες και κτήνη ως “σωφρονιοστικούς υπαλλήλους”. 
 
Δολοφόνησε ένα βασανιστή ο Ιλία, και προφανώς και έναν από εκείνους που συνέβαλαν στην απάνθρωπα μακρόχρονη φυλάκισή του. Ούτε και γι’αυτό δεν είναι μοναδικἠ περίπτωση ο Ιλία. Χιλιάδες καταδικασμένοι κρατούνται με απάνθρωπα μακρόχρονες ποινές φυλάκισης στην Ελλάδα, σε απάνθρωπες συνθήκες. Πέρα από αυτό, έχουμε και τους κρατούμενους μετανάστες χωρίς χαρτιά, που δεν έχουν καν διαπράξει κάποιο έγκλημα. Στοιβαγμένοι ασφυκτικά, υποσιτιζόμενοι, άρρωστοι, ψυχικά τραυματισμένοι, ανήλικοι, ένοχοι και αθώοι. Και σύμφωνα με τις πάμπολλες μαρτυρίες και την αυτοκτονία-μαρτυρία του Ιλία Καρέλι, υπό καθεστώς άγριων βασανισμών. Και δεν χρειάζεται πολλή εμβάθυνση στην αρθρογραφία για να καταλάβει κανείς, εάν θέλει να καταλάβει, ότι ο Ιλία δεν ήταν φυλακισμένος τόσα πολλά χρόνια απλά γιατι διέπραξε κάποια εγκλήματα αλλα γιατί ήταν αλβανός. Για τον ίδιο λόγο, βρίσκονται στις ελληνικές φυλακές χιλιάδες άνθρωποι, με ποινές κα για διαστήματα που καθορίστηκαν από την εθνοτική καταγωγή τους. Και όσον αφορά έλληνες κρατούμενους, με ποινές και για διαστήματα που καθορίστηκαν από την κοινωνική τους θέση στον λεγόμενο πάτο της κοινωνίας. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα η υπόθεση των οροθετικών. Δεν αρνούμαι οτι οι εγκληματιες πρέπει να αντιμετωπίζονται απο την πολιτεία. Εγώ όμως δεν βλέπω καμμία πολιτεία στην Ελλάδα. Από τη γωνιά μου της βόρειας Ευρώπης, βλέπω έλληνες εγκληματίες να κάθονται στα έδρανα της βουλής, να κουβεντιάζουν με πολιτικούς, με την ηγεσία της χώρας, να έχουν δημόσιο λόγο και ύφος, να χρηματοδοτούνται από επιχειρήσεις, να έχουν τα πιο χοντρά “μέσα”, να κάθονται στους καναπεδες και στα στούντιο των ΜΜΕ, να δίνουν συνεντεύξεις, να διαδίδουν τις εγκληματικές τους προθέσεις σαν να ήταν πολιτικές απόψεις, να αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα στην Ευρώπη, να κάνουν ανενδοίαστα τους ναζιστικούς χαιρετισμούς τους, που συμβολίζουν αποτρόπαια εγκλήματα ενάντια στην ανθρωπότητα, να εκπαιδεύουν παιδάκια σε ναζί, να τρομοκρατούν και να οργιάζουν. Και να παραμένουν ατιμώρητοι. Βλέπω ένα κοινοβούλιο που συζητάει αν θα έχουν οι έλληνες εγκληματίες ασυλία και βλέπω μετανάστες στις φυλακές που τους κάνουν φάλαγγα τα κτήνη ελληνικής ιθαγένειας που παίρνουν μισθό από το ελληνικό κράτος. Βλεπω και ενα φυλακισμένο μετανάστη, που προβαίνει σε κείνη την ύστατη πράξη αποκατάσταης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Και βλέπω και τα κτήνη που επειδή δεν κατάφεραν να τσακίσουν την αξιοπρέπειά του, βάλθηκαν να τσακισουν το κορμί του.
 
Ο μάρτυρας ειναι εκείνος που σηκώνει τα βάρη και τις αμαρτίες των συνανθρώπων του. Ο μάρτυρας ειναι σύμβολο, κάνει πράξη εκείνο που δεν κάνουν οι πολλοί, σηκώνει το σταυρό η το μαχαίρι, παίρνουν τα όνειρα εκδίκηση, παίρνουν οι εφιάλτες εκδίκηση. Ο μάρτυρας είναι το αντίστοιχο του αποδιοπομπαίου τράγου, η ηρωική του εκδοχή. Σαν αλεξικέραυνο απορροφάει την βία και την κτηνωδία που κατευθύνεται προς τους συνανθρώπους του και τις παίρνει μαζί του. Στον παράδεισο ή στην κόλαση, ανάλογα ποιόν ρωτάς. Ο μάρτυρας είναι ένας τραγικός ήρωας, ένας συνηθισμένος φτωχοδιάβολος, και για τούτο αντιπροσωπευτικός, που η πορεία ζωής του συμπίπτει με την τροχιά καποιων μοιραίων ανθρώπων σε ενα χορό που παραγγέλθηκε από άλλους, κάπου αλλού, εκεί που λαμβάνονται οι σημαντικές αποφάσεις για την πορεία μιάς κοινωνίας. 
 
Ίσως τελικά να δικαστούν τα κτήνη που εκδικήθηκαν την ανθρωπότητα πάνω στο κορμί του Ιλία Καρέλι, οι αξιότιμοι συνάδελφοι του αξιότιμου οκογενειάρχη και επαγγελματία βασανιστή που δολοφόνησε ο Ιλία. Τι ποινές θα εκτίσουν; θα είναι άραγε τόσο μακρόχρονες οπως εκείνη του Ιλία και των άλλων μεταναστών; Και τι θα γινει με όλα τα άλλα κτήνη που παίρνουν μισθό από το ελληνικό κράτος για να τσακίζουν σώματα και ψυχές;
 
Ο Νίκος Κοεμτζής έγινε τραγούδι, έγινε ποίηση, έγινε ταινία. Αν ήμουν ποιήτρια, θα έγραφα ένα ποίημα για τον Ιλία Καρέλι. Αν ήμουν μουσικός θα έφτιαχνα ενα τραγούδι, αν ήμουν ζωγράφος θα έφτιαχνα μια εικόνα με τον Ιλία συγχωρημένο να κοιταζει από τον παράδεισό του, χαμογελώντας γαλήνια και κάπως περιπαιχτικά τους βασανιστές και δολοφόνους του. Γιατί τα κατάφερε ο Ιλία. Έκανε το σώμα του κραυγή και άφησε την ματωμένη μαρτυρία του στην ελληνική κοινωνία. Άφησε πίσω του κάτι χρήσιμο για το κοινό καλό. Η μαρτυρία του αυτή ελπίζω να γίνει εργαλείο στον αγώνα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλαδα. Άφεση αμαρτιών λοιπόν για τα προηγουμένα παραπτώματα, και τιμή και σεβασμός στον Ιλία Καρέλι – για το μαρτύριο και για την Μαρτυρία του. 
 
*Η Εύα Αυγερινού έχει γεννηθεί στην Αθήνα και ζει στη Σουηδία από το 1990. Ανάμεσα σε άλλα έχει σπουδάσει κοινωνική ανθρωπολογία,  πολιτισμικές σπουδές, λαϊκή παιδαγωγική και παιδαγωγική ηγεσία. Εργάζεται από το 1999 στο χώρο της σουηδικής λαϊκής μόρφωσης και από το 2005 διευθύνει λαϊκά πανεπιστήμια. Παράλληλα με τη δουλειά της είναι ακτιβίστρια στο χώρο της δημοκρατίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.