Οι διεθνείς οικονομολόγοι φοβούνται: το επόμενο διεθνές οικονομικό κραχ  θα μπορούσε να ξεκινήσει από την Κίνα.

1. Συνέδριο του Λαού – κρίση του «κομμουνισμού» της Κίνας.

Το 2016 ξεκίνησε πολύ άσχημα για την δεύτερη οικονομία του κόσμου: Δύο φορές ήδη κατάρρευσαν οι κινεζικές αγορές μετοχών από τις αρχές Ιανουαρίου. Οι επιχειρηματίες και επενδυτές μεταφέρουν μεγάλο όγκο των κεφαλαίων τους στο εξωτερικό. Ταυτόχρονα υπάρχουν πολλές αναφορές για πλεονάζουσα παραγωγή, φθίνοντες ρυθμούς ανάπτυξης, μαζικές απολύσεις και για μια τρομαρκτική ρύπανση που επιβαρύνει πλέον το σύνολο της χώρας.

Οικονομολόγοι από όλο τον κόσμο φοβούνται, δεδομένων των παραπάνω  σκοτεινών προοπτικών, ότι η επόμενη παγκόσμια Μεγάλη Κρίση θα μπορούσε να έχει αφετηρία την Κίνα. Για αυτές τις προβλέψεις μπορεί να ακούσει κανείς πολύ λίγα στα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης, αλλά και στα διεθνή, μηδέ εξαιρουμένων των ελληνικών.
Στα ψιλά έχει περάσει επίσης η σύνοδος του Κοινοβουλίου στο Πεκίνο, όπου συναντήθηκαν την περασμένη βδομάδα, 2.987 σύνεδροι (περισσότεροι από 70% ανήκουν στο Κομμουνιστικό Κόμμα, οι υπόλοιποι από το μπλοκ των συνεργαζομένων με αυτό κομμάτων). Έπρεπε να συμφωνήσουν και να υπογράψουν το 13ο πενταετές πλάνο, το οποίο καθορίζει την κατεύθυνση της πολιτικής και οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας, τα επόμενα χρόνια.

Για πολλά χρόνια, η Λαϊκή Δημοκρατία υπηρέτησε τον ρόλο του πάγκου εργασίας και της αλυσίδας βιομηχανικής παραγωγής για τον υπόλοιπο κόσμο. Το σύνολο της οικονομίας ήταν προσανατολισμένο προς τις εξαγωγές. Είδη ένδυσης, αντικείμενα καθημερινής χρήσης και απλά ηλεκτρονικά προϊόντα παρήχθησαν φθηνά και σε μεγάλες ποσότητες στα κινεζικά εργοστάσια και πουλήθηκαν στην παγκόσμια αγορά. Το μοντέλο αυτό κατάφερε μέχρι τώρα την οικονομική άνοδο της Κίνας. Η ηγεσία επένδυσε πολλά χρήματα σε αυτοκινητόδρομους, καινούργιες πόλεις, αεροδρόμια, σε ακόμη περισσότερα εργοστάσια.

Μέχρι ενός ορισμένου σημείου, αυτό ήταν οικονομικά βιώσιμο. Η ανάπτυξη όμως αυτού του είδους, απειλείται τώρα με επιβράδυνση. Η Κίνα απλά «υπεραναπτύχθηκε» σε ορισμένους τομείς και περιοχές. Αυτό δεν ήταν μόνο επιβλαβές σε μεγάλο βαθμό για το περιβάλλον. Σε κλάδους όπως του χάλυβα ή τσιμέντου δημιουργήθηκαν γιγαντιαίες δυνατότητες που υπερβαίνουν τις ανάγκες της χώρας – και τώρα παράγουν και πωλούν με φθηνές τιμές ντάμπινγκ στον υπόλοιπο κόσμο. Μόνο στην γύρω από το Πεκίνο επαρχία Hebei παράγεται κατά περιόδους χάλυβας περισσότερος από ότι παράγεται στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική μαζί. Αυτή η τούρμπο-μεγέθυνση έκανε άνω-κάτω τον κοινωνικό ιστό παντού στην Κίνα.

Το Πεκίνο έχει ξεπεράσει τη Νέα Υόρκη και τώρα είναι η πόλη με τους περισσότερους δισεκατομμυριούχους του κόσμου. Από την άλλη, πάνω από 70 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν ακόμα με λιγότερο από 1 ευρώ την ημέρα – και, συνεπώς, σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας. Αυτή η αντίθεση κρύβει έναν τεράστιο κοινωνικό δυναμίτη σε μια χώρα που εξακολουθεί να θεωρεί επίσημα τον εαυτό της ως “κομμουνιστική”.
Μέχρι τώρα, το αυταρχικό καθεστώς νομιμοποιούνταν με την υψηλή οικονομική ανάπτυξη που προωθούσε. Η μεγάλη του αποτυχία είναι όμως ότι άφησε το μπουμ να τρέξει πάρα πολύ καιρό. Τώρα είναι αναγκασμένο να κάνει μια  επώδυνη διόρθωση: πριν το συνέδριο, ο υπουργός Εργασίας ανακοίνωσε ότι στις βιομηχανίες άνθρακα και χάλυβα κατά τα επόμενα χρόνια, θα χαθούν 1,8 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Αμέσως μετά κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο ρεαλιστικότερος αριθμός σε αυτούς τους τομείς είναι γύρω στις 5 εκατομμύρια χαμένες θέσεις.

Αλλά από κάθε θέση εργασίας στη βιομηχανία σιδήρου και χάλυβα κρέμονται 30 επιπλέον θέσεις εργασίας σε άλλους τομείς, δηλαδή επίκειται ίσως μια μείωση των θέσεων εργασίας  της τάξης των 150 εκατομ., πράγμα που θα οδηγήσει σε κοινωνική αποδιάρθρωση. Από το 2015 ο αριθμός των απεργιών και των κοινωνικών διαμαρτυριών -σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια – εκτοξεύθηκε σημαντικά. Τα ακριβή αριθμητικά στοιχεία κρύβονται  βέβαια επιμελώς από το καθεστώς.

Κάποιοι στο εσωτερικό της ηγεσίας έχουν αναγνωρίσει τα προβλήματα. Γνωρίζουν ότι μια χώρα όπως η Κίνα δεν θα μπορεί να ξεπεράσει τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την ένταξή της στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, αν δεν αυξηθούν οι χαμηλοί μισθοί των πολλών εργαζομένων της, ώστε να έχουν χρήματα να δαπανήσουν για να αυξηθεί η εγχώρια κατανάλωση των προϊόντων της υπερπαραγωγής της.
Ο πρωθυπουργός Li Keqiang και ο Πρόεδρο Xi είχαν υποσχεθεί- κατά την ανάληψη των καθηκόντων τους το  2012/2013- ότι η μεσαία τάξη θα συνεχίσει να αναπτύσσεται και ότι θα διπλασιασθεί το εισόδημα όλων των Κινέζων μέχρι το 2020 . Επισήμως βέβαια, συνεχίζεται να διατυπώνεται η προτεραιότητα  αυτού του στόχου.

Αλλά μια μετάβαση από την προσανατολισμένη στις εξαγωγές και χαμηλού κόστους βαριά βιομηχανία, στην κατανάλωση, στις υπηρεσίες και στην υψηλή τεχνολογία δεν μπορεί να γίνει ομαλά. Θα πρέπει όχι μόνο οι διευθυντές των επιχειρήσεων να αλλάξουν τα πλάνα τους και να επανεκπαιδευτούν οι εργαζόμενοι.  Ο συνολικός τρόπος σκέψης πρέπει να αλλάξει, συμπεριλαμβανομένης της σχέσης μεταξύ κράτους και οικονομίας. Ακριβώς σε αυτές τις εξελίξεις αντιδρούν πολλές δυνάμεις -και στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος- οι οποίες έχουν επωφεληθεί από το προηγούμενο οικονομικό μοντέλο και έχουν θησαυρίσει.
Οι πρόσφατες ανακοινώσεις για απολύσεις δεν έχει φέρει ακόμη τους εργαζόμενους στους δρόμους. Ακόμα υπερτερεί ίσως η βεβαιότητα ότι «ο θείος Xi” θα πετύχει τις διαρθρωτικές αλλαγές. Και ότι η ηγεσία εξακολουθεί να έχει τα τεράστια οικονομικά μέσα που απαιτούνται για να βάλει μπροστά τη διαδικασία αυτών των αλλαγών με αύξηση των επενδύσεων στην εκπαίδευση και στις αειφόρες βιομηχανίες.
Αλλά τι θα συμβεί, αν εκατομμύρια Κινέζων χάσουν τα προς το ζην και δεν μπορούν να αναπνέουν πλέον τον αέρα στις υπερμεγέθεις πόλεις; Θα υπάρξει η απειλή μιας μαζικής εξέγερσης, ή η απειλή της κατάρρευσης του κινητήρα της παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής οικονομίας;

2. Οι ειδικοί προβλέπουν το τέλος της παγκοσμιοποίησης!
 
Οι πολιτικές κρίσεις και η ψηφιοποίηση επιβραδύνουν την παγκόσμια ανταλλαγή αγαθών. Οι ειδικοί αναμένουν μια νέα εποχή για την παγκόσμια οικονομία. Η παλιά παγκοσμιοποίηση υποχωρεί μετά από μια μεγάλη έκρηξη – και παίρνει ένα νέο πρόσωπο.

Οι Μαορί, οι ιθαγενείς της Νέας Ζηλανδίας, διαμαρτυρήθηκαν σε όλη τη χώρα-μαζί με άλλους διαδηλωτές-χορεύοντας τον παραδοσιακό τους χορό Hakas- με τον οποίο υποδέχονται  τους τρομαγμένους επισκέπτες τους- ενάντια στη μεγαλύτερη στον κόσμο διεθνή συμφωνία, την εταιρική σχέση των χωρών του Ειρηνικού (TPP). Δώδεκα κυβερνήσεις υπέγραψαν τις συμβάσεις, οι οποίες επιδιώκουν τη δημιουργία μιας ζώνης εμπορίου στον Ειρηνικό.

Σχεδόν 19.000 κοντέινερ μπορεί το τεράστιο πλοίο CSCL Ινδικός Ωκεανός να μεταφέρει μέσω των θαλασσών της υφηλίου. Έως 16 μέτρα βυθίζονται τα αμπάρια του κάτω από την επιφάνεια του νερού. Καθώς πλησίασε το λιμάνι του Αμβούργου, από όπου εξάγει κυρίως η Γερμανία, το κινέζικο Σούπερ φορτηγό κόλλησε στην πλωτή  διαδρομή του Έλβα στο λιμάνι( foto).

Με αυτές τις δύο εικόνες απεικονίζει  εφημερίδα του Βερολίνου  το φαινόμενο που απασχολεί με αυξανόμενη ένταση τα μυαλά των εμπειρογνωμόνων: η Παγκοσμιοποίηση φαίνεται να βρίσκεται σε αδιέξοδο. Έχει χάσει σε πολιτική υποστήριξη καθώς και σε οικονομική ισχύ και δυναμισμό. Κάτι πολύ βασικό αλλάζει στην παγκόσμια οικονομία, τόσο που ο Thomas Straubhaar, ο επί πολλά χρόνια πρόεδρος του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών του Αμβούργου, μιλάει για ένα “σημείο καμπής”. “Υπάρχει μια σημαντική επιβράδυνση της παγκοσμιοποίησης», λέει ο Stefan Biel Meier, ο επικεφαλής οικονομολόγος της DZ Bank.

Εθνικισμός και προστατευτισμός;

Σημαντική ένδειξη για αυτό είναι η μείωση της δυναμικής του παγκόσμιου εμπορίου. Για δεκαετίες, άνθιζε η διακίνηση των εμπορευμάτων σε όλο τον κόσμο. Ειδικά από τότε που η Κίνα με το τεράστιο αποθεματικό φθηνού εργατικού δυναμικού μπήκε στην παγκόσμια αγορά στα μέσα της δεκαετίας του 1980, οι ανταλλαγές αυξήθηκαν γρήγορα. Με παγκόσμιο προσανατολισμό στην αλυσίδα προστιθέμενης αξίας, οι εταιρείες π.χ. των αυτοκινήτων εξασφάλιζαν ακόμη και την τελευταία βίδα για τα αυτοκίνητά τους από το εργοστάσιο που παρήγαγε φθηνότερα. Ο πλανήτης μίκρυνε, διότι οι μεταφορές δεν κόστιζαν σχεδόν τίποτα και το Διαδίκτυο συνέδεε  μεταξύ τους  και τις πιο απομακρυσμένες περιοχές. Αλλά τα τελευταία χρόνια, το παγκόσμιο εμπόριο αναπτύσσεται με πιο αργούς ρυθμούς, τελικά υστερεί ακόμα περισσότερο από την παγκόσμια οικονομία στο σύνολό της. Αν συνέχιζε να αναπτύσσεται σύμφωνα με το αρχικό μοντέλο, τότε το 2014 ο όγκος του θα έπρεπε να είχε αυξηθεί κατά 20%, πράγμα που δεν έγινε.

Η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), από τις αρχές του 2015 αναρωτιούνται με αγωνία: «Ποιες δυνάμεις προκαλούν την επιβράδυνση του παγκόσμιου εμπορίου»; Και η απάντησή τους: η χαμηλή ανάπτυξη της οικονομίας παίζει κάποιο ρόλο, αλλά δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως την έκταση της επιβράδυνσης. Φυσικά και με την οικονομική κρίση που ξέσπασε, οι πλούσιες οικονομίες κατέρρευσαν. Οι εύποροί τους καταναλωτές, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις όμως, εξακολουθούν να αγοράζουν ακόμα  τα περισσότερα από τα δύο τρίτα του συνόλου των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών. Μόλις οι Ηνωμένες Πολιτείες και πολύ λιγότερο η Ευρώπη, άρχισαν να ανακάμπτουν από την κρίση, βρέθηκαν όμως σε δυσκολίες οι αναδυόμενες οικονομίες, ειδικά η Κίνα και η Βραζιλία. Όλα αυτά απλά φρενάρουν. Από πίσω όμως, πρέπει να κρύβεται κάτι πολύ περισσότερο, όταν μια ισχυρή δύναμη όπως η παγκοσμιοποίηση, χάνει τόσο πολύ σε ρυθμό. Η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ  θεωρούν ως τη βασική αιτία τα πολιτικά προβλήματα, τον αυξανόμενο εθνικισμό ή προστατευτισμό.

Πιο κοντινή προς τον καταναλωτή- πελάτη παραγωγή

Για δεκαετίες, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου(ΠΟΕ) δεν κατορθώνει να πετύχει μια παγκόσμια εμπορική συμφωνία. Σε πολλές χώρες, οι άνθρωποι απορρίπτουν περαιτέρω ανοίγματα των αγορών, επειδή η υπαρκτή παγκοσμιοποίηση δεν έχει ικανοποιήσει τις προσδοκίες τους. Έτσι, οι κυβερνήσεις προσπαθούν να άρουν τους περιορισμούς και τα εμπόδια για την κερδοφορία των επιχειρήσεων, τουλάχιστον με τις περιφερειακές συμφωνίες, όπως με την TTP ή την Ευρωατλαντική συνθήκη ΤΤΙΡ. Αλλά η δυναμική της απελευθέρωσης έχει χάσει την αρχική ώθηση. Και οι πολλές πολιτικές και στρατιωτικές συγκρούσεις δεν έχουν καθόλου βελτιώσει τις προοπτικές.

Πόλεμοι, τρομοκρατικές επιθέσεις και κρίσεις εμποδίζουν επιχειρήσεις και επενδυτές. Αλλά το ίδιο πιθανόν να κάνουν και οι οικονομικές αλλαγές. Ένα νέο πρότυπο στο παγκόσμιο εμπόριο, παρατηρούν να εξελίσσεται, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Στη μελέτη τους, υποδεικνύουν μετατοπίσεις, κυρίως στον τομέα των εξαγωγών και των εισαγωγών μεταξύ των «γιγάντων» ΗΠΑ και Κίνας. Οι αλυσίδες παραγωγής αξίας παίρνουν ένα διαφορετικό σχήμα, επειδή και στη Λαϊκή Δημοκρατία οι μισθοί αυξάνονται και ως εκ τούτου και τα έξοδα. Η αναδυόμενη χώρα αλλάζει το επιχειρηματικό μοντέλο της, απομακρύνεται από τις επενδύσεις και τη μαζική παραγωγή και στρέφεται στην υψηλότερης προστιθέμενης αξίας βιομηχανική παραγωγή. Πολλά κομμάτια των προϊόντων που οι Κινέζοι επί μακρόν ήταν αναγκασμένοι να εισάγουν από το εξωτερικό, τώρα τα παράγουν οι ίδιοι. Εν τω μεταξύ, οι ασχολούμενες με τις εξαγωγές κινέζικες επιχειρήσεις, εισάγουν λιγότερα αναγκαία ενδιάμεσα προϊόντα για την παραγωγή τους, από ό, τι έκαναν στη δεκαετία του 1990. Και έτσι συρρικνώνεται το παζάρι με το «πήγαινε-έλα» πολλών επιμέρους συστατικών των προϊόντων, από χώρα σε χώρα[1].

Επιπλέον, μια δεύτερη ισχυρή δύναμη, η ψηφιοποίηση, παίζει ανασταλτικό ρόλο σε αυτό το «πήγαινε –έλα» των εμπορευμάτων-που αυτό που έκανε, ήταν να αυξάνει το ΑΕΠ κάθε χώρας και το οικολογικό αποτύπωμά της-  όπως τονίζει ο οικονομολόγος Straubhaar . “Η παγκοσμιοποίηση των κοντέινερς, των πλοίων και των λιμανιών, γίνεται όλο και λιγότερο σημαντική,” είναι η διάγνωσή του. “ Δεν έχει κανένα νόημα να παράγει κανείς συνέχεια στάνταρ αγαθά, με κεντρικό τρόπο και μετά να τα φορτώνει σε καράβια για να τα διακινήσει σε όλο τον κόσμο. «Στο μέλλον θα παράγεται πάλι περισσότερο σε τοπικό επίπεδο, πιο κοντά στον καταναλωτή-πελάτη. Οικονομία της εγγύτητας[2] δεν λέγεται αυτό;

 Ένα παράδειγμα είναι ο 3διάστατος εκτυπωτής που μπορεί σε μια εντελώς διαφορετική διάσταση να παράγει προϊόντα οπουδήποτε στον κόσμο. Το πώς αυτές οι τεχνολογικές καινοτομίες θα μετατοπίσουν τα βάρη στην παγκόσμια οικονομία, δεν είναι ακόμα προβλέψιμο. Ωστόσο, είναι σαφές ότι με την αυξανόμενη ψηφιοποίηση-αλλά και το πέρασμα σε επανατοπικοποιημένες κοινωνίες της ισοκατανομής και του μικρότερου οικολογικού αποτυπώματος– θα ξεπερασθεί  η παλιά, γνωστή μας παγκοσμιοποίηση. Όταν ένα κλικ του ποντικιού είναι αρκετό για να στείλεις τις γνώσεις και τις δεξιότητες πέρα από τα σύνορα, το κλασικό εμπόριο αγαθών γίνεται όλο και λιγότερο σημαντικό. Με τις νέες τεχνολογίες και τα ομότιμα δίκτυα παραγωγής αξίας και η παγκοσμιοποίηση αλλάζει το χαρακτήρα της. Παίρνει ένα νέο πρόσωπο, το πρόσωπο της νέας οικουμενικότητας!

[1] Για να πουληθεί π.χ. ένα παντελόνι τζιν στο Λονδίνο, τα συστατικά του που έραψαν στο τέλος τα παιδιά και οι γυναίκες στο Μπαγκλαντές, έχουν ταξιδέψει 19.000 χιλιόμετρα πάνω στη γη.

[2] Εδώ και χρόνια, κάνοντας κριτική στην παγκοσμιοποίηση, μιλάμε για τοπικοποίηση της οικονομίας και της κοινωνίας (https://www.topikopoiisi.eu/)