«Η καθιέρωση του Γοργοποτάμου, σαράντα χρόνια μετά, ως επετειακού  συμβόλου συναδέλφωσης των αντάρτικων δυνάμεων και συνεργασίας τους, παγιώνει την ιδέα της Εθνικής Αντίστασης και τη ριζώνει ως έκφραση της συλλογικής συνείδησης» (Μανώλης Γλέζος)[1].

Πριν 75 χρόνια, τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου 1942, η καρδιά της Ρούμελης πήρε φωτιά. Τα παλικάρια του Άρη και του Ζέρβα, επιχείρησαν, χωρίς φόβο, ένα εγχείρημα που δεν θα τολμούσαν ούτε πανίσχυροι στρατοί να διανοηθούν: την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Και στέφθηκαν με επιτυχία! Με μία μεθοδικά σχεδιασμένη από τον Άρη Βελουχιώτη επιχείρηση της Ενωμένης Εθνικής Αντίστασης[2], του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, με την καθοριστική συμμετοχή Άγγλων κομάντος ειδικών στις ανατινάξεις, ανατινάχθηκε η μείζονος στρατηγικής σημασίας και άριστα φυλασσόμενη γέφυρα και η Ελλάδα κόπηκε στη μέση, οδικώς και, κυρίως, σιδηροδρομικώς.

Ας δούμε πώς περιγράφει ο έχων το γενικό πρόσταγμα Ναπολέων Ζέρβας την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου[3]: «Έξαφνα μια λάμψις απίστευτος, υπερφυσική, εφώτισε όλον τον τόπον και μετέτρεψε δια μια αλησμόνητον στιγμήν την νύκτα εις εκτυφλωτικήν ημέραν. Αμέσως μετά ήλθεν ο κρότος και ο κραδασμός της γης. Ήτο κάτι τρομακτικόν. Η Οίτη συνεκλονίσθη. Είχα την εντύπωσιν, ότι το θεόρατο βουνό κατρακυλούσε ολόκληρον επάνω μας». Η στάση του Άρη απέναντι στους «γενναιόδωρους» Άγγλους, μετά το συγκλονιστικό αυτό επίτευγμα, αξιοθαύμαστη: όπως σημειώνει ο Ανδρέας Κέδρος, «όταν ο Μάγιερς του δηλώνει πως σκοπεύει να τον προτείνει, όπως και τον Ζέρβα, για μια ανώτερη στρατιωτική διάκριση, ο Άρης απαντά πως θα προτιμούσε πολύ περισσότερο να του στείλουν “άρβυλα για τους αντάρτες του”»[4].

Αναμφίβολα, πρόκειται για μία αντιστασιακή πράξη παράτολμη, ένα κατόρθωμα μεγαλειώδες, ένα γεγονός ιστορικό!  Θα πρέπει δε να σημειώσουμε την σπουδαία συμβολή του Δήμου Καραλίβανου, του επονομαζόμενου «Φτεροδήμου», αντάρτη του ΕΛΑΣ, που βοήθησε τους Βρετανούς σαμποτέρ (οι οποίοι στις 30.9.1942 έπεσαν με αλεξίπτωτο και από ένα παιχνίδι της μοίρας δεν τους περίμενε κανείς) και στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της Μάχης για την ανατίναξη της γέφυρας διακρίθηκε για τον ηρωισμό του[5]. Σημαντική βέβαια ήταν η συμβολή όλων όσων συμμετείχαν στη σπουδαία αυτή αντιστασιακή πράξη και πρέπει να τους αποδίδονται οι δέουσες τιμές.

Το τίμημα του ιστορικού αυτού επιτεύγματος ήταν βαρύ: δεκατέσσερις πατριώτες που κρατούνταν στις φυλακές της Λαμίας εκτελέστηκαν από τους Ιταλούς δυο μέρες μετά: οι επτά σε ένα από τα βάθρα της γέφυρας του Γοργοποτάμου και οι άλλοι επτά στα Καστελλιανά Παρνασσίδας, απ’ όπου κατάγονταν. Από το χωριό αυτό εκτελέστηκαν στη συνέχεια ακόμη δέκα κάτοικοι.

Αναμφισβήτητα ο Γοργοπόταμος αποτελεί ορόσημο του αγώνα εναντίον των κατακτητών: πρώτον, διότι έπληξε καίρια τον Άξονα –  τόσο το γόητρό του όσο και την επιχειρησιακή του δυνατότητα στη Βόρεια Αφρική, σε μια κρίσιμη στιγμή για τη στρατιά του Ρόμμελ, καθώς είχε προηγηθεί η ήττα της στο Ελ Αλαμέιν στις 23 Οκτωβρίου 1942. Δεύτερον, διότι σηματοδότησε «το ξύπνημα της ένοπλης Αντίστασης»[6], γεμίζοντας με ενθουσιασμό και αυτοπεποίθηση τους αντάρτες αλλά και ολόκληρο τον ελληνικό λαό. Δεν είναι τυχαίο ότι με τον Γοργοπόταμο οι πάντες αφυπνίζονται και η υπόθεση της Αντίστασης λαμβάνει παλλαϊκό χαρακτήρα. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Ιταλός στρατηγός Πιες σε έκθεσή του στις 24 Φεβρουαρίου 1943, τρεις μήνες μετά τον Γοργοπόταμο: «Η κατάσταση στην Ελλάδα συνεχώς χειροτερεύει. Η εχθρική προπαγάνδα… αναπτύσσεται με μεγάλη ένταση, παίρνοντας έναν εξαιρετικά βίαιο τόνο και προσφερόμενη με όλους τους δυνατούς τρόπους, από τις ατέλειωτες ραδιοφωνικές μεταδόσεις ώς τα συνθήματα στους τοίχους, από τη διασπορά των πιο υποβολιμιαίων διαδόσεων ως την κυκλοφορία αντι-αξονικών προκηρύξεων και φέιγ-βολάν, κομμουνιστικών και εθνικιστικών, που προτρέπουν το λαό σε εξέγερση… Έντονη προπαγάνδα εξακολουθεί να γεμίζει τους τοίχους ενάντια στην πολιτική επιστράτευση, ενάντια στις συλλήψεις ομήρων που κάνουν οι αρχές κατοχής, ενάντια στον Άξονα γενικά, και ενάντια στην ίδια την ελληνική κυβέρνηση, που κατηγορείται για υπερβολική ευπείθεια στον κατακτητή και θεωρείται η κύρια υπεύθυνη για την κατάσταση επισιτισμού στη χώρα».[7] Τρίτον, διότι βασίστηκε στην άριστη συνεργασία των δύο κύριων αντιστασιακών οργανώσεων και έδειξε τι μπορεί να πετύχει ο ελληνισμός όταν υπάρχει ενότητα και ομοψυχία. Τέταρτον, διότι, σε μία εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία, έστειλε σε όλο τον κόσμο ισχυρό μήνυμα ότι ο Άξονας δεν είναι αήττητος, ότι η Αντίσταση των λαών και ο αγώνας των Συμμάχων θα συντρίψει τον φασισμό.

Η Εθνική Αντίσταση αναζωογόνησε την ελληνική κοινωνία σε μία από τις πιο κρίσιμες περιόδους της ιστορίας της. Όπως ο Μανώλης Γλέζος σημειώνει, η Εθνική Αντίσταση ήταν καθολική ως προς το γεωγραφικό χώρο, το χρόνο, τη συμμετοχή («όλες οι ηλικίες, και τα δύο φύλα, όλα τα κοινωνικά στρώματα»), τον πολιτικό χώρο, τις μορφές του αγώνα. Είχε δε χαρακτήρα κυρίαρχα «εθνικοαπελευθερωτικό» αλλά και παράλληλα «εθνικοανεξαρτησιακό, δημοκρατικό – αντιφασιστικό και κοινωνικό», με βάση τις αρχές της «αυτοδιάθεσης και μη εξάρτησης» και της λαϊκής κυριαρχίας[8]. Η Αντίσταση του λαού, στην αρχή αυθόρμητη, μετά οργανωμένη, έδωσε δυναμικό παρών από την πρώτη μέρα της Κατοχής: στις 2 Μαϊου 1941, ο μαθητής του Βαρβακείου Μάθιος Πόταγας έδωσε τη ζωή του έξω από τη Βυτίνα, στην πρώτη, ίσως αντιστασιακή πράξη με κορυφαίο συμβολισμό, ενώ δεκάδες ομάδες και αντιστασιακές οργανώσεις δημιουργήθηκαν μέσα σε λίγους μήνες σε όλη την ελληνική επικράτεια. Κατά την πρώτη περίοδο της Κατοχής, η Εθνική Αντίσταση, συγκρότησε δίκτυα αλληλεγγύης και σίτισης και απέτρεψε τον αφανισμό του λαού από την πείνα. Στη συνέχεια με τις  ειρηνικές αλλά συχνά πνιγμένες στο αίμα διαδηλώσεις στα μεγάλα αστικά κέντρα, την έκδοση και διανομή εκατοντάδων αντιστασιακών εντύπων, τα συνθήματα στους τοίχους, τα σαμποτάζ και το ένοπλο αντάρτικο στα βουνά οργάνωσε και κλιμάκωσε την γενναίο και με αυταπάρνηση αγώνα του λαού ενάντια στους βάρβαρους κατακτητές. Στον αγώνα αυτόν πρωταγωνίστησε η νεολαία μας, η οποία είχε οργανωθεί μαζικά στην Αντίσταση και, κυρίως, στην ΕΠΟΝ.

Στο ενεργητικό των Ελλήνων κορυφαίες αντιστασιακές πράξεις αρχής γενομένης από τον πάνδημο συναγερμό της Μάχης της Κρήτης, που αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο αλλά και την εναρκτήρια πράξη της ευρωπαϊκής λαϊκής Αντίστασης˙ στη συνέχεια η αποτροπή της προσέλκυσης εθελοντών που θα πολεμούσαν εναντίον των Σοβιετικών, με την ανατίναξη της ναζιστικής ΕΣΠΟ από την ΠΕΑΝ, η πρώτη απεργία δημοσίων υπαλλήλων στην Ευρώπη, η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης (που έσωσε από τα κάτεργα του Χίτλερ τη νεολαία μας), η αποτροπή της επέκτασης της βουλγαρικής ζώνης κατοχής στην κεντρική Μακεδονία και άλλες, ηρωικές πράξεις που έκαναν αίσθηση σε όλη την Ευρώπη. Αλλά και η Ελεύθερη Ελλάδα, η Ελλάδα του ΕΑΜ, σε μια έκταση αντίστοιχη με αυτή της σημερινής Ελβετίας, με τους πρωτοποριακούς θεσμούς λαϊκής εξουσίας, λαϊκής αυτοδιοίκησης, οικονομικής συνεταιριστικής οργάνωσης, λαϊκής δικαιοσύνης[9].

Η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου με το νόμο 1285/1982 απέδωσε δικαιοσύνη σε όσους πολέμησαν τον Άξονα κι έκλεισε οριστικά το κεφάλαιο του Εμφύλιου και του Εθνικού Διχασμού αλλά και το κεφάλαιο της λήθης και της παραχάραξης της Ιστορίας. Δικαίως, η επέτειος του Γοργοποτάμου καθιερώθηκε ως ημέρα της (Ενωμένης) Εθνικής Αντίστασης.

Σήμερα έχουμε ανάγκη από ένα κίνημα που θα αναλάβει να φέρει σε πέρας αυτό που δεν κατάφερε ή δεν θέλησε να πετύχει η πολιτική ηγεσία του τόπου: την απελευθέρωση της χώρας από τα δεσμά των μνημονίων. Ένα κίνημα εθνικής ανεξαρτησίας, δημοκρατίας και κοινωνικής δικαιοσύνης˙ ένα κίνημα αντίστασης, δημιουργίας και κοινωνικής λύτρωσης. Ένα κίνημα ενωτικό και δημοκρατικό, που θα υπερβεί τους φόβους και τις αντιστάσεις των επιλησμόνων, των αναθεωρητών της Ιστορίας, των εξαρτημένων και υποταγμένων στον ξένο παράγοντα και θα δώσει πίσω στο λαό μας την υπερηφάνεια και το χαμόγελο που του έκλεψαν. Ένα κίνημα λαϊκό, από τα κάτω, για την υπεράσπιση της Ιστορίας μας, τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών, την προάσπιση της δημοκρατίας και την απόκρουση του φασισμού.

Τηρουμένων των ιστορικών αναλογιών, έχουμε σήμερα ανάγκη από έναν νέο Γοργοπόταμο, έναν ενωτικό, ειρηνικό και δημοκρατικό ξεσηκωμό, που θα συμβολίσει την αποφασιστικότητα του λαού να πάρει το μέλλον στα χέρια του, να απελευθερωθεί από τα δεσμά του για να προχωρήσει, μαζί με τους άλλους λαούς της Ευρώπης, σε ένα δρόμο ανηφορικό αλλά ελπιδοφόρο! Για μια Ελλάδα λεύτερη, νέα, κοινωνικά δίκαιη, για μια Ελλάδα με ανεξαρτησία και πραγματική δημοκρατία.

Περισσότερο παρά ποτέ, έχουμε σήμερα ανάγκη από έναν παλλαϊκό δημοκρατικό συναγερμό για Δικαιοσύνη και Αποζημίωση, Δικαιοσύνη και Επανόρθωση! Για την έμπρακτη αναγνώριση της Αντίστασης και της Θυσίας του μαρτυρικού και ηρωικού λαού μας.  

[1] Γλέζος Μ. Εθνική Αντίσταση 1940-1945. Τόμος Α’. Εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 2006, σελ. 679.

[2] Σύμφωνα με όσα υποστήριξε ο Δημήτρης Δημητρίου, ο θρυλικός «Καπετάν Νικηφόρος» του ΕΛΑΣ (Κέδρος Α. Η ελληνική Αντίσταση 1940-44. Τόμος Α’. Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα2004, σελ. 187).

[3] Γρηγοριάδης Σ.Ν. Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, Τόμος Α’: Κατοχή – Δεκεμβριανά 1941-1945. Εκδόσεις POLARIS, Αθήνα 2009.

[4] Κέδρος Α., ό.π., σελ. 196.

[5] Χατζηβασιλείου Α. (επιμ.: Ράλλη Ν.). Από ληστής, καπετάνιος στον ΕΛΑΣ. Εφημερίδα των Συντακτών, 25.11.2016˙ Γρηγοριάδης, ο.π.

[6] Κέδρος Α.,  ό.π., σελ. 199.

[7] Μαζάουερ Μ. Στην Ελλάδα του Χίτλερ – Η εμπειρία της Κατοχής.  Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1994, σελ. 142-143.

[8] Γλέζος Μ., ό.π., σελ. 313-409.

[9] Σκαλιδάκης Γ. Η Ελεύθερη Ελλάδα – Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής (1943-1944). Εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα 2014.