Ζούμε σε έναν κόσμο όλο και περισσότερο αβέβαιο, απρόβλεπτο και ρευστό. Η διάρκεια αυτής της κατάστασης με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, που ουσιαστικά έχει ξεκινήσει από το 2008, δίνει την εντύπωση πως μάλλον δεν μπορούμε να μιλάμε για μια περίοδο κρίσης ή συνθήκη εξαίρεσης, αλλά για μια νέα πραγματικότητα που θα μας συνοδεύει για πολλά χρόνια.

Η επιτάχυνση της τεχνολογικής αλλαγής έχει δώσει τη δυνατότητα σε άτομα και οργανισμούς να είναι πολύ πιο παραγωγικοί, αυξάνοντας όμως την απόσταση που τους χωρίζει από όσους μειονεκτούν σε δεξιότητες και υποδομές.  Τα εθνικά σύνορα, σε μεγάλο βαθμό, διαβρώνονται μιας και οι εμπορικές ροές, οι πολιτιστικές επαφές, και οι μετακινήσεις πληθυσμών πολλαπλασιάζονται. Γεγονός που σε πολλές περιπτώσεις εμπλουτίζει και ενδυναμώνει το κοινωνικό κεφάλαιο ορισμένων περιοχών, ενώ σε άλλες προκαλεί ακραία φοβικές αντιδράσεις ως απόρροια του συνδυασμού οικονομικής δυσπραγίας και αμφισβήτησης των παραδοσιακών αντιλήψεων. Η πανδημία ήρθε να επιταχύνει τις κυοφορούμενες αλλαγές, αλλά και να πολλαπλασιάσει την αβεβαιότητα και την ανησυχία για το μέλλον.

Έχοντας σκοπό τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής στη νέα πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί, κρίσιμης σημασίας θεωρείται η αντιμετώπιση προκλήσεων, όπως, των οικονομικών ανισοτήτων, της δημόσιας υγείας, της κλιματικής κρίσης, της δημογραφικής αλλαγής, και ζητημάτων που σχετίζονται με τη χρήση των προσωπικών δεδομένων στη σύγχρονη ψηφιακή πραγματικότητα.

Η διαχείριση της ρευστής κατάστασης που αναφέραμε, απαιτεί τη δημιουργία περισσότερο ανθεκτικών οικονομιών και κοινωνιών. Η ευρεία συμπερίληψη στις διεργασίες λήψης πολιτικών αποφάσεων, και η μετάβαση από τη βραχυπρόθεσμη σκέψη στο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, μπορούν να καταστήσουν τις κοινωνίες πιο συνεκτικές, βιώσιμες και δίκαιες. 

Η υιοθέτηση πιο ανοιχτών και συμπεριληπτικών διαδικασιών, συμβάλλει στο να αποκτήσουν οι υπεύθυνοι σχεδιασμού πολιτικής πολύτιμες γνώσεις σχετικά με τον τρόπο σκέψης του κοινωνικού συνόλου. Δίνουν την ευκαιρία για επίγνωση των πραγματικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν ακόμη και οι αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες, και ευνοούν τη χάραξη ολιστικών στρατηγικών.

Έχοντας διαπιστώσει τις παραπάνω ανάγκες εδώ και χρόνια, κράτη, διεθνείς οργανισμοί, και πολλοί τομείς της βιομηχανίας, έχουν ενσωματώσει στην λειτουργία τους μεθόδους Προοπτικής Διερεύνησης (Foresight)[1]. Ανάμεσα στους στόχους της, βρίσκονται η προώθηση της συνεργασίας και της δικτύωσης της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας, ο προσανατολισμός του σχεδιασμού πολιτικής, και ο εντοπισμός ερευνητικών και επενδυτικών ευκαιριών.

Μέσω της αξιοποίησης των πρακτικών της Προοπτικής Διερεύνησης από φορείς του δημόσιου τομέα, επιτυγχάνεται η ικανότητα εκτίμησης της σημασίας των παγκόσμιων τάσεων, πραγματοποιείται υψηλής ποιότητας έρευνα για το μέλλον, και υλοποιείται μια στροφή προς ένα αναθεωρημένο και αναβαθμισμένο θεσμικό πλαίσιο χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων.

Παράλληλα, η υιοθέτηση τεχνικών Προοπτικής Διερεύνησης έχει ως αποτέλεσμα την βελτίωση της κριτικής σκέψης της συμμετέχουσας κοινότητας, και τη μετατόπιση των στάσεων απέναντι στην έννοια του μέλλοντος. Αυξάνει τα επίπεδα κοινωνικής συνοχής και ενισχύει τις προσπάθειες κοινωνικής χειραφέτησης.

Τα σημερινά αδιέξοδα σε όλες τις πτυχές του κοινωνικού γίγνεσθαι, απαιτούν την απόρριψη των ξεπερασμένων και αναποτελεσματικών πρακτικών σχεδιασμού πολιτικής. Η υιοθέτηση μεθοδολογιών που θα αφορούν τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες του μέλλοντος, δεν μπορεί να περιμένει.

[1] Προοπτική Διερεύνηση είναι η συμμετοχική μέθοδος σχεδιασμού πολιτικής που μελετά τις παγκόσμιες τάσεις και ερευνά τις μελλοντικές εξελίξεις, συμβάλλοντας στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση κοινωνικά δίκαιων και βιώσιμων πολιτικών.

* Ο Άκης Καλαμαράς είναι Υπ. Διδάκτωρ Προοπτικής Διερεύνησης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας