Είναι γεγονός ότι στην Ελλάδα πολλοί λίγοι είναι εκείνοι που πιστευούν ότι τα «μάρμαρα» του Παρθενώνα, τα γνωστά και ως «Ελγίνεια» πρέπει να παραμείνουν στο Βρετανικό Μουσείο και να μην επιστρέψουν στην Ελλάδα. Θεωρώ σχεδόν προσβλητικό να αποκαλεί κανείς «Ελγίνεια» τα μάρμαρα του Παρθενώνα – να έχουν δηλαδή ως «επωνυμία» το όνομα του Λόρδου Έλγιν που τα «αγόρασε» από τους Οθωμανούς και τα μετέφερε στην Αγγλία με τεράστιο κόστος (τόσο ώστε αναγκάστηκε τελικά να τα μεταπωλήσει στο Αγγλικό κράτος σε τιμή πολυ χαμηλότερη από ότι χρειαζόταν για να καλύψει τα έξοδά του) λες και ειναι το διακριτικό σημα κατατεθεν τους.

Από τότε που η Μελίνα Μερκούρη ξεκίνησε τον αγώνα για την επιστροφή των μαρμάρων μέχρι σήμερα πολλά πράγματα έχουν αλλάξει με βασικότερο όλων την ολοκλήρωση του Μουσείου της Ακρόπολης, ενός μικρού θαύματος στο κέντρο της Αθήνας, ενός Μουσείου που είναι και σύγχρονο και ιδιάιτερα υψηλής αισθητικής, ενός Μουσείου επιπλέον που έχει όχι μόνο τις απαιτούμενες υποδομές και προδιαγραφές – σε αυτή τη φάση σίγουρα πιο κατάλληλες από ότι το Βρετανικό Μουσείο – αλλά και το «πολιτιστικό δικαίωμα» να τοποθετήσει στα εμφανή κενά των εκθεμάτων τα κομμάτια εκείνα που λείπουν και αφήνουν λειψό ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της ανθρωπότητας.

Είναι γνωστό ότι ο Παρθενώνας δεν είχε πάντα αυτή τη φήμη – τουλάχιστον για τους μη Ελληνες – αντίθετα μάλιστα από πολλούς, ακόμα και τους Βικτωριανούς διευθυντές του Βρετανικού Μουσείου, ο Παρθενώνας και τα άλλα μνημεία της Ακρόπολης εθεωρούντο υποδεέστερα άλλων αρχαιοτήτων και η αξία της αγοράς τους αμφίβολη. Αυτού του είδους η προσέγγιση, σήμερα που ο Παρθενώνας είναι φορτισμένος με όλων των ειδών τις ιστορικές και πολιτιστικές αναφορές και αποτελεί ένα αδιάσπαστο υπαρκτό παγκόσμιομνημείο,σύμβολο της Δημοκρατίας αρχαίας και νεότερης αλλά και σύμβολο του αρχαιο-ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού, ακούγεται και ανιστόρητη και ντροπιαστική για εκείνους που την εξέφρασαν. Η δε άρνηση των Βρετανών από τότε που η Μελίνα πρωτοέθεσε σοβαρά και με σθένος το αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων μέχρι σήμερα, όσο κι αν προβάλλουν τα γνωστά επιχειρήματα περί μνήμειων του πολιτισμού που ανήκουν σε ολόκληρη την ανθρωπότητα ανεξαρτήτως του που είναι στεγασμένα, είναι βασισμένη σε αποικιοκρατικές αντιλήψεις και υπερφίαλο αίσθημα ανωτερότητας προς όλους τους λαούς των οποίων τα ιστορικά μνημεία ελεηλάτησαν και μετέφεραν πίσω στα μουσεία τους κατά την διάρκεια της Αυτοκρατορίας στην οποία «ο ήλιος δεν έδυε ποτέ».  Δεν είδα εγώ κανένα τούβλο από το κάστρο του βασιλιά Αρθούρου ή καμμία καρέκλα από την Στρογγυλή Τράπεζα του να βρίσκεται στα μουσεία της Αιγύπτου, της Ελλάδας, της Ινδίας ή της Νιγηρίας για να φέρω μερικά μόνο παραδείγματα.

Αντίστροφα έχω δει χιλιάδες αγάλματα, κομμάτια μνημείων, αντικείμενα και έργα τέχνης και γλυπτικής στα μεγάλα μουσεία της Ευρώπης που προέρχονται από κάθε γωνιά του κόσμου και μάλιστα συχνά αποτελούν την πλειοψηφία των εκθεμάτων των εν λόγω μουσείων. Και ενώ δεν αμφισβητώ το γεγονός ότι τα μεγάλα μουσεία της Ευρώπης όπως είναι και το Βρετανικό και το Λούβρο και τόσα άλλα ανέδειξαν και συντήρησαν και διέσωσαν πολλά κομμάτια τεράστιας πολιτιστικής αξίας (και κατέστρεψαν άλλα τόσα), και ενώ παραδέχομαι ότι απαιτείται μεγάλη προσοχή και μελέτη σε ότι αφορά τον ανευ ορίων  γενικό «επαναπατρισμό» των εκθεμάτωνή και την αναγκαιότητα αυτού του επαναπατρισμού, τα μάρμαρα του Παρθενώνα είναι μια ειδική, ξεχωριστή, περίπτωση για όλους τους γνωστούς λόγους που άλλοι έχουν αναλύσει πολύ καλύτερα από εμένα. Και αν οι Βρετανοί φοβούνται ότι θα ανοίξουν τους ασκούς του Αιώλου με την επιστροφή των μαρμάρων ας βρουν μια συμβιβαστική λύση που θα τους επιτρέψει να διασώσουν την τόσο σημαντική για εκείνους υπόληψη. Ας μας τα δωσουν με την μορφή του μακροχρόνιου «δανεισμού» αν αυτό τους κάνει να νιώσουν καλύτερα γιατί όσο καθυστερούν  τόσο περισσότερο η κοινή γνώμη  – και στην Βρετανία ακόμα – εξανίσταται.

Απαιτείται μάλιστα σοβαρή και συστηματική αντιμετώπιση και διαπραγμάτευση το θέμα αυτό χωρίς εθνικιστικές τυμπανοκρουσίες, θεατρινισμούς και ελληνο-λαϊκιστικές εξάρσεις όσο πιασάδικες κι αν είναι αυτές για εσωτερική κατανάλωση. Κάποια πράγματα που την δεκαετία του 80 μπορούσε να κάνει η Μελίνα, γιατί, είτε μας αρέσει είτε όχι, ήταν η Μελίνα και είχε τεράστιο εκτόπισμα σαν προσωπικότητα, δεν λειτουργούν σήμερα με τον ίδιο τρόπο. Τώρα απαιτούνται από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς σοβαρά, ρεαλιστικά και συγκροτημένα επιχειρήματα και συνεχής καθημερινή πίεση σε όλα τα επίπεδα τόσο διπλωματικά όσο και επιστημονικά και ακαδημαϊκα.

«Το Αίνιγμα του Παρθενώνα»

Το ομώνυμο βιβλίο της Joan Breton Connelly – “The Parthenon Enigma” – ενώ αναλύειόλα τα θέματα που σχετίζονται με τον συμβολισμό του Παρθενώνα, με την σημασία των μαρμάρων που βρίσκονται στη Βρετανία και με τα θέματα που έχουν δημιουργηθεί γύρω από αυτήν την διεκδίκιση εκ μέρους της Ελλάδας, κάνει και ένα ενδιαφέρον βήμα παραπέρα. Προσπαθεί να αναλύσει την σημασία του Ιερού Βράχου στην αρχαιότητα, την εποχή που χτίστηκε και πριν τραβήξει επάνω του το βάρος των αιώνων, και,  μέσα απο τα ιστορικο-κοινωνικά δεδομένα που έχει στη διάθεση της να συνάγει κάποια συμπεράσματα. Αυτό που είναι όμως ιδιάιτερα ενδιαφέρον είναι η εντελώς νέα ερμηνεία που δίνει στην απεικόνιση της Ζωοφόρου. Η επικρατούσα άποψη, γενικά αποδεκτή από την πλειοψηφία των αρχαιολόγων, είναι ότι ο Φειδίας επέλεξε να απεικονίσει την γιορτή των Παναθηναίων στη Ζωοφόρο του Παρθενώνα και να μην προσθέσει κάποιον άλλο αττικό μύθο όπως αυτούς που κοσμούν τα Αετώματα του αρχαίου ναού. Η Joan Breton Connelly λοιπόν ισχύριζεται ότι η Ζωοφώρος – μεγαλύτερο κομμάτι της οποίας βρίσκεται στο Βρετανικό μουσείο – δεν απεικονίζει τα Παναθήναια αλλά έναν ακόμα αθηναϊκό μύθο όπου ο μυθικός Βασιλιάς Ερεχθέας ετοιμάζεται να θυσιάσει την κόρη του για να εξασφαλίσει την νίκη της πόλης απέναντι στους επιδρομείς που την απειλούν.

Η νέα αυτή προσέγγιση αναλύει το γεγονός ότι ποτέ ως τότε δεν είχε απεικονισθεί κάποια υπαρκτή ανθρώπινη τελετουργική σκηνή  σε αρχαίο ναό και συνεπώς η απεικόνιση της πομπής των Παναθηναιων  θα ήταν μια μοναδική πρωτοτυπία. Η «σκηνή του πέπλου» που βρίσκεται επίσης στο Βρετανικό Μουσείο και για την οποία η κρατούσα θεώρια λέει ότι απεικονίζει την παράδοση του πέπλου στην Θεά Αθηνά αντιπαραβάλλεται από την Connellyμε την άποψη ότι απεικονίζει τον Ερεχθέα να παραδίδει το σάβανο στην κόρη που οι Θεοί του έχουν ζητήσει να θυσιάσει όπως αποδεικνυέται και από τα αποσπάσματα που σώζονται από το έργο του Ευριππίδη «Ερεχθέας» που παίχτηκε γύρω στα 420 π.Χ. λίγα χρόνια μετά την ολοκλήρωση του Παρθενώνα.

Δεν είμαι ειδική, ούτε σε θέση να γνωρίζω αν έχουν κάποια βάση αυτά που λέει η συγγραφέας, αλλά ομολογώ ότι βρίσκω συναρπαστική την προσέγγισή της. Γιατί από την μια συμβολίζει μια σκληρή αλήθεια που ήταν εξίσου σημαντική το 400 π.Χ. όσο και το 2014 μ.Χ.: ότι για να χτιστεί ένα καλύτερο αύριο και να εδραιωθεί μια δημοκρατία σε γερές βάσεις όλοι, ο καθένας όπως εκεινος μπορει, πρεπει να συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία αυτή, ακόμα και αν το τίμημα είναι βαρύ. Αυτό ήταν άλλωστε και το νόημα της απεικόνισης της Ζωοφόρου κατά την συγγραφέα, να αποτελέσει, δηλαδή, παράδειγμα η θυσία και μια μόνιμη υπενθύμιση για τον λαό την Αθήνας. Και από την άλλη μου φέρνει κατά νου, με έναν τρόπο σχεδόν σπαραχτικό, την δεύτερη σκληρή διαχρονική αλήθεια: ότι τα αθώα παιδιά, αγόρια ή κορίτσια, αποτελούσαν πάντα το εξιλαστήριο θύμα κάθε βάρβαρης και βίαιας σύγγρουσης, κάθε πολέμου και κάθε αιματοχυσίας. Από τον Ερεχθέα και τον Αγαμέμνονα έως τις μέρες μας τίποτα δεν έχει αλλάξει δυστυχως..

Η πομπή των Παναθηναίων ή η Θυσία της κόρης του Ερεχθέα κοσμεί την κατακερματισμένη Ζωοφόρο; Αυτό είναι το «Αίνιγμα του Παρθενώνα»…Ενα από τα πολλά μου φαίνεται εμένα…