Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε στην Βρετανία το βιβλίο του κοινωνιολόγου και κοινωνικού λειτουργού Jeremy Seabrook με τον ενδιαφέροντα τίτλο «Pauperland» που σημαίνει «Η χώρα των φτωχών» και, όπως μας λέει και ο υπότιτλός του, έχει ως αφετηρία την μελέτη της φτώχειας και των φτωχών της σύγχρονης Βρετανίας. Τα συμπεράσματά του όμως ειναι πολύ πιο γενικά και ξεπερνούν τα Βρετανικά σύνορα – κυρίως σε ότι αφορά το κοινωνικό αν όχι το οικονομικό σκέλος της ανάλυσης.

Η βασική αρχή του Seabrook, που μέσα από τη δουλειά του είχε την ευκαιρία να δουλέψει και να ζήσει από κοντά τους ανθρώπους της εργατικής λαϊκής τάξης αλλά και πολλούς άπορους συμπολίτες του, είναι ότι στην σημερινή εποχή ο «πλουτισμός» και ο «πλούτος» εχουν αποκτήσει μια σχεδόν θρησκευτική διάσταση. Όλοι, ανεξαρτήτως οικονομικών δυνατοτήτων – άρα και οι φτωχότερες κοινωνικές τάξεις – εχουν γαλουχηθεί από το σύστημα σε μια μόνιμη και ανευ ορίων επιθυμία για την απόκτηση αγαθών αλλά και επιδίωξης ένος συγκεκριμένου τρόπου ζωής στο όνομα μιας επίσης ανευ ορίων οικονομικής «ανάπτυξης». Οι άνθρωποι δεν αγωνίζονται πια για να εξασφαλίσουν μια άνετη αξιοπρεπή ζωή αλλά για να μιμηθούν και να αποκτήσουν την κιτσάτη υπερπολυτελή διαβίωση των πολύ πλουσίων που προβάλλεται ως απώτερος σκοπός ενω ο πλουτισμός και η απεριοριστη οικονομική δύναμη ως μοναδικό δείγμα επιτυχίας και προόδου. Το μεγαλύτερο μέρος του υπαρκτού πλούτου έχει χτιστεί πάνω στις πλάτες των φτωχών και έχει βασιστεί στην εξαθλίωση κάποιων των οποίων την ύπαρξη ουτε καν γνωρίζουμε.

Πόσο πολύ μου θύμισε την Ελλάδα πριν έρθει η αναμενόμενη καταστροφή αυτή η εικόνα της συγχρονης καπιταλιστικής φούσκας που περιγράφει. Το lifestyle που πουλούσαν τα κανάλια και τα περιοδικά, η συνεχής παρότρυνση για κατανάλωση, οι καινούργιες μόδες και τα σύγχρονα trends όπως τα προωθούσαν οι πολυεθνικές εταιρείες και οι διαφημιστικές, η συνεχής ενασχόληση με την απόκτηση διάφορων αγαθών με κάθε δυνατό τρόπο – δόσεις, δάνεια, πιστωτικές κάρτες – και οι απομιμήσεις της κακόγουστης και ενίοτε αποκρουστικής  επιδειξιομανίας των πολυεκατομμυριούχων του διεθνούς και εντοπίου jet set χάρισαν σε κάποιους ένα εύκολο και γρήγορο κέρδος ενώ οδήγησαν  ολόκληρη την κοινωνία στα καταστροφικά αδιέξοδα που όλοι πια γνωρίζουμε.

Ενώ κάποτε η φτώχεια κατείχε μια πιο δοξασμένη θέση στην συνείδηση των ανθρώπων εξ αιτίας του γεγονότος ότι η θρησκεία έδινε τιμητική θέση στους φτωχούς, τους εξαθλιωμένους και τους στερημένους – υποσχόμενη μια θέση στον Παράδεισο και μια καλύτερη μετά θάνατον ζωή προφανώς – οι πιό σύγχρονες κοινωνικές αντιλήψεις αλλά και το νεοφιλελευθερο καπιταλιστικό σύστημα αντιμετωπίζουν υποτιμητικά την φτώχεια και αναδεικνύουν τον πλούτο ώς το νέο μέγα αγαθό. Ο Seabrook, καταλήγοντας, τονίζει την ανάγκη δημιουργίας ενός νέου ήθους: η κοινωνία πρέπει να οδηγηθεί σε ένα σύγχρονο είδος «πουριτανισμού» όπου ο υπερβολικός πλούτος θα αντιμετωπίζεται με περηφρόνηση και απαξίωση. Δεν θα θεωρείται πλέον η οικονομική δύναμη ως υπέρτατο αγαθό και οι ζωές των πλουσίων δεν θα ενδιαφέρουν κανέναν. Με λίγα λόγια θα αντιστραφεί η αντίληψη των πολλών και ο οικονομικά ισχυρός θα είναι ο νέος περιθωριακός. Αντίθετα θα προωθείται μια πιο μετρημένη και «νοικοκυρεμένη» μορφή οικονομικής δραστηριότητας και ανάπτυξης.

Αφελής ο Seabrook; Πιθανά. Πριν την κρίση και τα μνημόνια, πριν καταλάβουμε καλά τι διαπλοκές, φοροδιαφυγές και λαμογιές παιζόντουσαν πάνω στις πλάτες μας, πριν απαξιωθεί το οικονομικό κατεστημένο των τελευταίων δεκαετιών και ξεσκεπαστεί η φούσκα του χρηματιστηρίου και οι καταστροφικές πρακτικές των τραπεζών θα έλεγα σίγουρα αφελής και Δον κιχωτικός.

Σήμερα, βέβαια, μόνο με νέες ανατρεπτικες προσεγγίσεις στην βιώσιμη και πραγματική ανάπτυξη και μόνο με συγχρονες, απλές, ισότιμες, ρηξικέλευθες και δίκαιες αναπτυξιακές πολιτικές μπορεί να προχωρήσει η χώρα. Γιατί αν συνεχίσουμε έτσι όπως πάμε κι έτσι όπως τα βλέπω εγώ – το success story και η ανάπτυξη σημαίνει, οπως είναι φανερό, να ξεπουλήσουμε τον τόπο, τους γιαλούς και τα νησιά σε Ρώσους και Αραβες μεγιστάνες – τότε καήκαμε. Και επειδή ακούω εκ νέου κάτι χαρές και κάτι πανηγύρια με την εισαγόμενη αυτή γκλαμουριά, τα ξέφρενα πάρτυ στα ιδιωτικά νησιά και τα γλέντια των εκατομμυρίων, ομολογώ πως σκιάζομαι. Και θυμώνω που πάλι τα ίδια παραμύθια πουλάνε στον κόσμο χωρίς καμμία ντροπή και τα ΜΜΕ  τα προωθούν και τα στηρίζουν λες και τίποτα δεν έχει αλλάξει.
Και όσο τα βλέπω και τα ακούω όλα αυτά μου έρχεται μια εικόνα στο μυαλό από ένα παλιότερο ταξίδι μου στην Πράγα. Είχα πρωτοπάει τα χρόνια αμέσως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την είχα ερωτευθεί κεραυνοβόλα. Όταν ξαναπήγα λίγα χρόνια μετά τρόμαξα να ξαναβρώ την πόλη που είχα πρωτοδεί. Αμερικανικα και Γερμανικα εμπορικά κέντρα, πανάκριβα μαγαζιά και άλλα τέτοια ¨αναπτυξιακά» έργα είχαν γεμίσει την πόλη. Οι Τσέχοι, ξένοι μέσα στην ίδια τους τη χώρα, περναγαν απέξω και τα κοίταζαν μαγεμένοι αλλά δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να ψωνίσουν από εκεί. Θυμάμαι τη θλίψη που μου είχε δημιουργήσει αυτό…

Να γιατί σκιάζομαι και γιατί εύχομαι ο ουτοπιστής κύριος Seabrook να έχει ισως λίγο δίκιο…