Τον Δεκέμβριο του 1948 κυρώθηκε η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Στα εβδομηκοστά της γενέθλια, τα δικαιώματα έχουν «θριαμβεύσει»: ενώνουν την Αριστερά και τη Δεξιά, το κράτος και την Εκκλησία, υπουργούς και επαναστάτες. Εγιναν η ιδεολογία μετά το «τέλος των ιδεολογιών», μετά το «τέλος της Ιστορίας», η τελευταία ουτοπία. Αλλά, την ίδια περίοδο, είδαμε τις μεγαλύτερες παραβιάσεις των αρχών τους. Ο θρίαμβος βυθίστηκε στη βαρβαρότητα ανθρώπου προς άνθρωπο.

Ads

Για τους φιλελεύθερους, το πρόβλημα είναι ότι τα δικαιώματα δεν εφαρμόζονται σωστά, αλλά αυτό θα γίνει αργά ή γρήγορα. Αν η Δύση απομακρύνει –ακόμη και με τη βία– μερικούς δικτάτορες, αν οι κυβερνήσεις σεβαστούν τις υποχρεώσεις τους, τότε θεωρία και πράξη θα συμπέσουν.

Η αυτάρεσκη φιλελεύθερη φιλοσοφία δεν ασχολείται με την εξουσία, την πάλη, την υποκειμενικότητα, πεδία που δεν είναι «κανονιστικά» και δεν ανήκουν επομένως στον κόσμο των δικαιωμάτων. Αυτός είναι παράλληλος με την πραγματικότητα.

Μπορούμε να γράφουμε εξαιρετικά δοκίμια για το «καθολικό» δικαίωμα στη δουλειά ή στην υγεία χρησιμοποιώντας διεθνείς συμβάσεις, συντάγματα και νόμους. Το γεγονός ότι είχαμε 27% ανεργία, ότι δυόμισι εκατομμύρια συμπολίτες μας ήταν ανασφάλιστοι δεν ταράζει καθόλου την κανονιστική ακεραιότητα των φιλελεύθερων. Αυτοί κάνουν νομικές αναλύσεις, τα άλλα είναι δουλειά των κοινωνιολόγων.

Ads

Και όμως δεν είναι έτσι. Τα δικαιώματα είναι γεμάτα παράδοξα και αντιφάσεις. Αποτελούν λόγο της εξουσίας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να την περιορίσει. Αυτό γίνεται μόνο με αγώνες που αλλάζουν συνεχώς το «τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος». Τιμούμε, λοιπόν, την παράδοση που ο πρόεδρος Ρίγκαν ονόμασε «γράμμα στον Αϊ-Βασίλη» με έξι «αιρετικές» θέσεις για τα δικαιώματα.

1. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν «ανήκουν» στους ανθρώπους απλώς επειδή είναι άνθρωποι. Αντίθετα, συνιστούν μια διαβαθμισμένη «ανθρωπότητα», με πλήρεις ανθρώπους στο ένα άκρο, τους αποκλεισμένους στο άλλο και τη μεγάλη μάζα στο μέσο.

Οι συμβάσεις κατά των διακρίσεων εις βάρος των διάφορων μειονοτήτων δίνουν σάρκα, οστά και φύλο στο χλομό σκαρίφημα του «ανθρώπου» των διακηρύξεων και των συνταγμάτων. Η έννοια της κοινής «ανθρώπινης ιδιότητας» μας προικίζει όλους με αξιοπρέπεια. Εντούτοις, η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι δεν υπάρχει κάποιος ιερός και απαράβατος ορισμός της ανθρώπινης ιδιότητας.

Η ανθρωπολογία, που διαδέχθηκε την θεολογία ως μεταφυσικό θεμέλιο της νεωτερικότητας, μπορεί να επανακαθορίζει ποιος ή τι θεωρείται άνθρωπος. Από τους δούλους μέχρι τα γενετικά σχεδιασμένα μωρά και τα σάιμποργκ, τους χιμπαντζήδες με δικαιώματα και τους μετανάστες χωρίς κανένα, τα όρια της ανθρωπότητας διαρκώς αλλάζουν.

Οσοι δεν μιλούν τη γλώσσα μας, δεν πιστεύουν στη θρησκεία μας, ανήκουν σε λάθος τάξη, φύλο, χρώμα ή σεξουαλικότητα, ήταν πάντα εξόριστοι από την «ιδιότητα του ανθρώπου». Αυτές οι κατηγορίες αποκλεισμού έχουν μετριαστεί αλλά ισχύουν ακόμα.

Εχουν προστεθεί σε αυτές οι «οικονομικά ανενεργοί», οι απόβλητοι του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Η ανθρώπινη ιδιότητα δεν είναι οντολογικά στέρεη, ούτε μπορεί να νομοθετήσει τα δικαιώματα. Μόνο η πολιτική το κάνει.

2. Εξουσία και ηθική, κράτος και δικαιώματα, νόμος και επιθυμία δεν είναι θανάσιμοι εχθροί, όπως υποστηρίζεται, με τα δικαιώματα να περιορίζουν την κρατική εξουσία. Αντίθετα, ένα ιστορικά προσδιορισμένο αμάλγαμα εξουσίας και ηθικής διαμορφώνει την τάξη που δομεί κάθε εποχή και κοινωνία.

Η Γαλλική και η Αμερικανική Διακήρυξη των Φυσικών Δικαιωμάτων νομιμοποίησε την εξουσία του εθνικού κράτους. Τα φυσικά δικαιώματα και η εθνική κυριαρχία γεννήθηκαν μαζί. Σε μια κυκλική αυτο-επιβεβαίωση, το κράτος δημιουργεί δικαιώματα των πολιτών και τα δικαιώματα νομιμοποιούν το κράτος.

Οι διακηρύξεις του 18ου αιώνα δηλώνουν ότι τα δικαιώματα ανήκουν σε όλους τους ανθρώπους αλλά τα δίνουν μόνο στους Γάλλους και τους Αμερικανούς πολίτες.

Τι βρίσκεται ανάμεσα στον αφηρημένο άνθρωπο και τον συγκεκριμένο πολίτη; Ο ξένος. Επειδή δεν είναι πολίτης δεν έχει δικαιώματα. Επειδή δεν έχει δικαιώματα είναι κατώτερος άνθρωπος. Κάποιος είναι περισσότερο ή λιγότερο άνθρωπος, επειδή είναι περισσότερο ή λιγότερο πολίτης.

Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας, ο μετακινούμενος ξένος, ο πρόσφυγας και μετανάστης, αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή. Η «ανθρώπινη ιδιότητα» κατασκευάζεται πάντοτε με φόντο τη «μη ανθρωπότητα», αυτούς που ανήκουν σε λάθος τάξη, φύλο, φυλετική καταγωγή, θρησκεία ή σεξουαλικότητα.

3. Η νέα παγκόσμια τάξη συνδυάζει ένα οικονομικό σύστημα που παράγει τεράστιες δομικές ανισότητες με μια πολιτική-νομική ιδεολογία που υπόσχεται ελευθερία και ισότητα. Αν το νεωτερικό σύστημα εξουσίας συνδύαζε έθνος-κράτος και φυσικά δικαιώματα, το σημερινό αποτελείται από τον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελευθερισμό ως μορφή κοινωνικής εξουσίας και τα ανθρώπινα δικαιώματα ως ηθική νομιμοποίηση.

Τα κοινωνικά και πολιτικά συστήματα γίνονται ηγεμονικά μετατρέποντας τις ιδεολογικές τους προτεραιότητες σε οικουμενικές αρχές και αξίες. Τα διεθνή ανθρώπινα δικαιώματα επινοήθηκαν ως ένα είδος ανώτερου νόμου που θα υπερίσχυε των εθνικών δικαιικών τάξεων.

Για να παραφράσουμε τον Νίτσε, αν ο Θεός, η πηγή του φυσικού δικαίου, πέθανε, έχει αντικατασταθεί από το διεθνές δίκαιο. Τα δικαιώματα είναι τρόπος προστασίας του ατόμου αλλά και εργαλείο των κυβερνήσεων για να πειθαρχούν τους ανθρώπους, τις κοινωνίες και, εσχάτως, τον κόσμο. Οι αποικιοκράτες έστελναν πρώτα τους ιεραποστόλους και μετά τις κανονιοφόρους, η σύγχρονη αυτοκρατορία στέλνει πρώτα τις ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και μετά τα βομβαρδιστικά. Και τα δύο ανήκουν στην ίδια παράδοση: Πηγαίνουμε «πολιτισμό» στους βαρβάρους.

4. Στις προηγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα αποπολιτικοποιούν την πολιτική. Αλλά ταυτόχρονα αποτελούν πρακτικές αντίστασης στην εξουσία. Για τους φιλελεύθερους, η διεκδίκηση και η απόκτηση ατομικών δικαιωμάτων είναι το βασικό εργαλείο και ο κύριος στόχος της πολιτικής. Ταξικές και ιδεολογικές θέσεις, κλαδικά συμφέροντα και οικουμενικές εκστρατείες εκφράζονται συνήθως στη γλώσσα των ατομικών δικαιωμάτων.

Οταν όμως τα δικαιώματα επιβάλλονται στις κρατικές πολιτικές και τις συλλογικές προτεραιότητες για να προστατευθεί, υποτίθεται, η ατομική ελευθερία, η κοινωνία αρχίζει να διασπάται και να μετατρέπεται σε ένα σύνολο μονάδων που αδιαφορούν για το κοινό καλό. Με αυτό τον τρόπο η πολιτική αποπολιτικοποιείται.

Αλλά σ’ έναν κόσμο με ταξικές, εθνοτικές, ιδεολογικές και έμφυλες συγκρούσεις, η ατομική βούληση, αρχική πηγή των δικαιωμάτων, διαφοροποιήθηκε σε μια δεύτερη συλλογική που την υιοθέτησαν οι καταπιεσμένοι και κατατρεγμένοι. Γι’ αυτούς, τα δικαιώματα δεν έχουν σχέση με νόμους και δικαστές, ένα παιγνίδι που δεν μπορούν να παίξουν. Αποτελούν σύνθημα, κραυγή, τη συλλογική πλευρά ενός αγώνα που για να πετύχει πρέπει να αλλάξει τον κόσμο και όχι να πάρει απλά μερικά δικαιώματα.

Εχουμε λοιπόν δύο τελολογίες. Η πρώτη ζητάει να μπει στο δίκαιο. Η δεύτερη είναι μια βούληση που επιθυμεί κάτι που δεν υπάρχει. Η προβολή στο μέλλον μιας τάξης στην οποία ο άνθρωπος δεν θα είναι πια ένα «ταπεινωμένο, υπόδουλο, εγκαταλειμμένο πλάσμα» διαταράσσει τη γραμμική ροή του χρόνου και συνδέει τις καλύτερες παραδόσεις του παρελθόντος με μια δυνατή «ανάμνηση του μέλλοντος». Υπάρχουν δύο είδη δικαιωμάτων: τα δικαιώματα του δικαίου και τα δικαιώματα του δρόμου. Χωρίς τα δεύτερα, χωρίς την ανυπακοή και την αντίσταση, κανένα από τα νομικά δικαιώματα που θεωρούμε δεδομένα δεν θα είχε γεννηθεί.

5. Το τέλος, ο σκοπός, των δικαιωμάτων είναι η αντίσταση στη δημόσια και ιδιωτική καταπίεση και εκμετάλλευση. Το τέλος τους έρχεται όταν γίνονται η νομική ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού ή του «εκπολιτισμού» των βαρβάρων.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών