Ομπίντα, στα ρώσικα σημαίνει πίκρα. Κι είναι μια λέξη που θα ακουστεί πάνω στη θεατρική σκηνή του Μιχάλης Κακογιάννης, από τον ιστορικό ηγέτη του ΚΚΕ, Νίκο Ζαχαριάδη, όπως τον βλέπει, τον ψυχογραφεί, τον σκηνοθετεί και τον ενσαρκώνει ο Γιώργος Κοτανίδης.  

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Γιώργος Κοτανίδης καταπιάνεται με την απόδοση ενός υπαρκτού προσώπου. Το έκανε με τον νομπελίστα φυσικό Ρίτσαρντ Φάυμαν, σε ένα ρόλο που χαρακτηρίστηκε ο καλύτερος της καριέρας του, και τώρα επιχειρεί να το κάνει ξανά, επιλέγοντας αυτή τη φορά μια από τις πιο αμφιλεγόμενες και μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες της Ελλάδας.

Για ποιο λόγο όμως επέλεξε το Νίκο Ζαχαριάδη;

«Ο Ζαχαριάδης είναι η πιο σημαντική προσωπικότητα που έβγαλε ποτέ η ελληνική Αριστερά, κατά τη γνώμη μου. Ένας ηγέτης πολύ υψηλού διαμετρήματος. Ένα μέγεθος. Ήταν ένας ηγέτης της παλιάς, της πρώτης φρουράς της Σοβιετικής Επανάστασης, η οποία γέννησε μια φλόγα που έκαιγε τον κόσμο ολόκληρο. Έγραψε το περίφημο γράμμα το 1940 μετά την επίθεση των Ιταλών. Που ενώ όλοι αναφέρονται στο «όχι» του Μεταξά κανείς δεν μιλά γι’ αυτό. Κι ενώ ήταν καθοριστικός για παρά πολλά πράγματα, το 1956 καθαιρέθηκε. Άρχισε το κόμμα του, το ίδιο και όλη η Αριστερά να τον αναθεματίζει, όπως και όλη η δεξιά, η νικήτρια του εμφυλίου πολέμου», εξηγεί ο Γιώργος Κοτανίδης.

«Καθαρά πράγματα», λέει για τη δική του προσέγγιση απέναντι στο Ζαχαριάδη, «ακούγοντας να τον βρίζουν όλοι, ως χαρακτήρας πήγα στην απέναντι πλευρά. Λέω κάτι συμβαίνει εδώ». Το θεατρικό κείμενο που είναι δικό του βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο «Μήνυμα από την άλλη πλευρά», το τελευταίο που έγραψε ο Νίκος Ζαχαριάδης πριν αυτοκτονήσει αλλά και στη μελέτη όλων των κειμένων του, πολιτικών και κομματικών και των βιβλίων που έχουν γραφτεί γι’ αυτόν. 

Οι τελευταίες ημέρες του Ζαχαριάδη επί σκηνής

Το Ομπίντα είναι λοιπόν ένα έργο πολιτικό; «Σαν θέμα είναι πολιτικό. Δεν είναι όμως πολιτικό θέατρο. Εγώ προσπάθησα να αγγίξω την τραγική διάσταση του ήρωα. Με αυτή την έννοια, λοιπόν, δεν βγάζουμε κανένα συμπέρασμα πολιτικό. Παρουσιάζουμε ένα έργο, με έναν ήρωα που ήταν ο αναθεματισμένος, ο καταραμένος. Και δίνουμε πολλές πληροφορίες γι’ αυτόν. Αυτό ίσως δώσει τη δυνατότητα σε κάποιους να ψάξουν ή και μέσα από το ίδιο το έργο να δουν, τι ήταν αυτός ο τύπος. Εγώ προσπάθησα να μπω στο μυαλό του, στην ψυχή του και μέσα του ενώ εκείνος βρισκόταν μπροστά στο θάνατο. Το έργο αναφέρεται στις τέσσερις τελευταίες ημέρες της ζωής του. Με όλες τις μνήμες και τα φαντάσματα που τον κυνηγούν», λέει ο Γιώργος Κοτανίδης και προσθέτει:

«Το έργο αυτό σήμερα δεν το κάνω για να βγάλω πολιτικά συμπεράσματα. Εγώ είμαι καλλιτέχνης. Η πολιτική διαδρομή και το παρελθόν μου με οδήγησαν στο να βρω αυτόν τον ήρωα, να τον ψάξω, να τον νιώσω και να καταλάβω ότι είναι ένας τραγικός ήρωας. Αυτό θέλω να αναδείξω. Την τραγική του πλευρά. Και βέβαια τον αγώνα που κάνει για να δικαιωθεί και να μείνει ελεύθερος».

 
Τα φαντάσματα του Ζαχαριάδη

Πίκρες, φαντάσματα, κατήγοροι και φίλοι, συναντούν τον Ζαχαριάδη στο θεατρικό σανίδι. Τους ενσαρκώνουν η Δώρα Χρυσικού και ο Σπύρος Περδίου. 

«Είμαστε κάποια πρόσωπα, είτε από το παρελθόν του Νίκου Ζαχαριάδη, δηλαδή μέσα στη φαντασία του, είτε αυτός είναι στη μνήμη μας, γιατί εμείς είμαστε υστερινά πρόσωπα. Όλο το έργο είναι ένα παιχνίδι με το χρόνο των τελευταίων ημερών. Ένα κυνηγητό. Η πορεία του δεν είναι προκαθορισμένη. Ο χρόνος παίζει σημαντικό ρόλο. Αυτός είναι που τον έχει πιέσει τόσο πολύ και θέλει να γυρίσει πίσω. Εγώ και η Δώρα ενσαρκώνουμε είτε συγγενείς, είτε κατήγορους που τον έφτασαν εκεί και δεν τον αφήνουν να γυρίσει» εξηγεί ο Σπύρος Περδίου. 

«Και που ουσιαστικά γίνονται αφορμή για να πει τα πράγματα που λέει. Είναι σαν να τον τσιγκλάνε να πάει την ιστορία παρακάτω, να υπερασπιστεί τον εαυτό του απέναντι σε κατηγορίες. Ενσαρκώνουμε κάποιους ανθρώπους από το ΚΚΕ που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καθαίρεσή του και τη μετέπειτα στη διαγραφή του. Ο Σπύρος κάνει το γιο του, το Σήφη, εγώ τον άλλο του γιο. Τα υπόλοιπα πρόσωπα δεν είναι μόνο κατήγοροι είναι και άνθρωποι αγαπημένοι από τη ζωή του» λέει η Δώρα Χρυσικού.

«Η κεντρική ιδέα είναι ότι μένει μόνος του. Έχει απειλήσει ότι θα αυτοκτονήσει έως την 1η Αυγούστου και το κόμμα του στέλνει το Λουλέ, ένα στέλεχος υψηλό, υποτίθεται για να τον βολιδοσκοπήσει, μεταπείσει. Όταν αυτός φεύγει ο Ζαχαριάδης λέει: «Και τώρα πάλι μόνος μου. Παρέα με τα φαντάσματά μου». Γιατί είναι 17 χρόνια μόνος του στην εξορία. Ως το τέλος. Τον παίρνει ο ύπνος και φαντάζεται πράγματα από το παρελθόν ή βλέπει ένα άλμπουμ με φωτογραφίες. Όλα αυτά ζωντανεύουν σε μια οθόνη με video art. Εκείνος θυμάται την Ολομέλεια κι εμείς βλέπουμε κάποια πρόσωπα. Τα παιδιά βγαίνουν και τον κατηγορούν ή τον υπερασπίζονται. Αυτό δίνει μια δράση. Ζωντανεύει τα πράγματα. Αν ήταν μονόλογος θα ήταν πιο δύσκολο» τονίζει ο Γιώργος Κοτανίδης.  

Πάνω στη σκηνή θα δούμε λοιπόν τις πολιτικές αντιπαραθέσεις. Τις Ολομέλειες να κατηγορούν και να διαγράφουν τον Ζαχαριάδη. Εξάλλου όπως λέει ο Σπύρος Περδίου: «Μα και μέσα στον θίασο υπάρχουν διαφωνίες. Δεν έχουμε καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα όλοι μαζί. Σε μια γραμμή κόμματος. Διαφωνούμε». 

Και κάπως έτσι ανοίγει η συζήτηση για τον άνθρωπο Ζαχαριάδη… 

Ο Ζαχαριάδης ως τραγικό πρόσωπο

«Του έριξαν όλα τα λάθη και η μία και η άλλη πλευρά», λέει ο Γιώργος Κοτανίδης. «Και βέβαια επειδή πήγε κόντρα στους Σοβιετικούς, εκείνοι τον καθαίρεσαν κάνοντας επέμβαση μαζί με τα άλλα αδελφά κόμματα στο εσωτερικό του ΚΚΕ. Εκείνος δεν το δέχτηκε ποτέ. Γι’ αυτό οι Σοβιετικοί τον έστειλαν αρχικά εξορία στη Βόρεια Ρωσία και μετά στη Σιβηρία. Εκεί έκανε απόπειρες να δραπετεύσει, απεργίες πείνας, αγωνίστηκε πάρα πολύ για την ελευθερία του. Γιατί δεν υπήρχε καμιά καταδίκη. Και βέβαια ποτέ δεν αναγνώρισε, ούτε παραδέχτηκε ότι τον σκοτώνει το καθεστώς. Πίστευε ότι τον σκοτώνουν τα πρόσωπα». 

«Ο Νίκος πίστευε στο κόμμα. Και στη Σοβιετική Ένωση. Δεν πίστευε επειδή ήταν η εξουσία αλλά επειδή ήταν η χώρα των Σοβιέτ. Δεν μπορούσε να πιστέψει ότι η χώρα αυτή συνολικά πήρε έναν άλλο δρόμο. Και πίστευε ότι ο Στάλιν παρά τα λάθη του ήταν επαναστάτης. Ενώ ο Χρουτσώφ, ο Μπρέζνιεφ και οι επίγονοι ήταν αυτοί που άλλαξαν τα πράγματα. Έτσι λοιπόν ενώ τον σκοτώνει ένα καθεστώς το οποίο υπηρέτησε σε όλη του ζωή δεν θέλει να το παραδεχτεί. Επειδή είναι λοιπόν, ο ήρωας ο οποίος «σκοτώνεται, εκτελείται ή δολοφονείται» από αυτό που υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή για εμένα είναι ένα τραγικό πρόσωπο», προσθέτει.  

«Πρέπει να πω ότι τον αντιπαθούσα πάρα πολύ τον Ζαχαριάδη. Όλο το καλοκαίρι διάβαζα – βέβαια διάβαζα συγκεκριμένα αναγνώσματα – κι έλεγα πω, πω τι εγκλήματα έχει κάνει αυτός ο άνθρωπος. Μπαίνοντας μες το έργο – κι όχι επειδή έπρεπε να το υπερασπιστώ ως ηθοποιός – είδα πολλά διαφορετικά πράγματα. Νομίζω δε, ότι το κοινό μπορεί δει να πράγματα που για τον συγκεκριμένο άνθρωπο δεν θα μπορούσε να τα φανταστεί. Γιατί στην συνείδηση των περισσότερων ο Ζαχαριάδης ήταν εγκληματίας. Ο άνθρωπος που του φορτώθηκε ο Εμφύλιος και πολλά ακόμη. Ξετυλίγονται όμως κάποιες πτυχές του χαρακτήρα του που έχουν άμεση σχέση με την πολιτική δράση, οι οποίες αφενός δεν είναι ευρέως γνωστές και αφετέρου είναι πάρα πολύ αντίθετες με αυτό που μπορεί να πιστεύει ο καθένας» σημειώνει η Δώρα Χρυσικού από την πλευρά της. 

«Δεν μπορώ να φανταστώ πιο φανατικό Έλληνα»

Ο Ζαχαριάδης «είχε αυτοκτονήσει ενώ είχαν ανακοινώσει ότι πέθανε από την καρδιά του και το ΚΚΕ κρατούσε κλειδαμπαρωμένο το μυστικό. Πέθανε ένα χρόνο πριν τη μεταπολίτευση. Στην ουσία δεν τον ήθελαν εδώ. Γιατί μπορεί κανείς να φανταστεί τι θα γινόταν αν το 1973 επέστρεφε και ο Ζαχαριάδης. Δεν ξέρω αν θα είχε κανείς άλλος τη δυνατότητα να σταθεί δίπλα του. Ο ίδιος πιθανόν να έμενε στο ΚΚΕ αλλά σαν μυαλό – αυτό είναι το σημαντικό για εμένα – ήταν πολύ προχωρημένο. Ήταν πολιτικό μυαλό. Ανακάλυψα και ανακαλύψαμε δουλεύοντας ότι ήταν μια προσωπικότητα που υπερασπιζόταν την ανεξαρτησία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, γι’ αυτό και τον φάγανε οι Σοβιετικοί», λέει ακόμη ο Γιώργος Κοτανίδης και προσθέτει:

«Μετά την πτώση του Φράνκο οι Ισπανοί έβγαλαν τα τραγούδια και της μιας πλευράς και της άλλης σε ένα δίσκο μαζί. Θυμάται κανείς στον αμερικάνικό εμφύλιο ότι ο εγκληματίας ήταν ο στρατηγός Γκραντ ας πούμε; Όχι. Γιατί ο εμφύλιος περνά σε μια άλλη διάσταση. Και για μένα είναι η ανωριμότητα και η ρηχότητά μας και σαν λαός, σαν διχαστικός λαός… Οι ιστορικοί μας είναι από τη μία και από την άλλη πλευρά. Ακόμη και τώρα. Στην αρχή έγραψε την ιστορία η νικήτρια δεξιά. Μετά έγραψε την ιστορία η Αριστερά. Τώρα ξαναγράφουν διάφοροι από την πλευρά της δεξιάς, ας πούμε την ιστορία. Δεν κάθονται να γράψουν μια ιστορία όπου και οι δυο πλευρές είναι Ελλάδα. Εγώ αυτό που ανακάλυψα στον Ζαχαριάδη, στο έργο αυτό που παίζουμε, το πιο βασικό, είναι ότι σπανίως μπορώ να φανταστώ πιο φανατικό Έλληνα. Οι Σοβιετικοί τον εξοντώνουν επειδή ακριβώς θέλει να κρατήσει την ελληνική ανεξαρτησία του. Αυτό είναι για μένα ένα μάθημα. Για το πως πρέπει να αρχίσουμε να ζούμε αλλιώς την ιστορία και να μαθαίνουμε από την ιστορία. Γιατί βρίζοντας μονίμως η μία πλευρά την άλλη δεν μπορούμε να πάμε ποτέ ένα βήμα μπροστά. Να κάτι που μαθαίνουμε λοιπόν». 

«Ήμουν ο λιγότερο σχετικός και λειτουργούσα και λίγο σαν κοινό. Το κοινό που δεν ξέρει τι θα συναντήσει. Μου δόθηκε η ευκαιρία να ψάξω πράγματα για την ιστορία και να τη δω από διάφορες πλευρές. Αυτό που είπε ο Γιώργος είναι πολύ σωστό. Αν δεν δούμε τα πράγματα όπως είναι δεν πρόκειται να μάθουμε ποτέ. Κι όταν δεν μαθαίνεις επαναλαμβάνεις τα ίδια λάθη. Κι είσαι καταδικασμένος σε έναν φαύλο κύκλο, μια δίνη που πηγαίνει προς τα κάτω», καταλήγει ο Σπύρος Περδίου.

Πρώτα κομμουνιστές

Με τη Δώρα Χρυσικού μιλάμε για τη σύζυγο του Νίκου Ζαχαριάδη, Ρούλα Κουκούλου. Τη γυναίκα που τον αποκήρυξε για να μείνει πιστή στο κόμμα. Την γυναίκα που παρότι ήταν μια από τις πιο βαθιές ομπίντα στη ζωή του, εκείνος συγχώρεσε γιατί «έπρεπε να μείνει πιστή στο κόμμα». Γιατί κι εκείνος το ίδιο θα έκανε στη θέση της. 

«Η δική μας γενιά αυτού του είδους τα μεγέθη των ανθρώπων με αυτού του είδους την πίστη και την αφοσίωση σε μια ιδεολογία είναι δύσκολο να την καταλάβουμε. Γιατί στην δική μας την εποχή δεν υφίσταται αυτό το πράγμα. Έχουν καταλυθεί οι ιδεολογίες. Το βλέπουμε και το ζούμε καθημερινά. Αυτοί οι άνθρωποι πρωτίστως ήταν κομμουνιστές και δευτερευόντως ήταν άντρας, γυναίκα, εραστές, σύζυγοι. Αυτό για εμένα είναι κάτι εξαιρετικά γοητευτικό. Το να διαπερνάται όλο σου το είναι από κάτι που υπηρετείς σε όλη σου τη ζωή. Είναι συγκλονιστικό», υποστηρίζει η Δώρα Χρυσικού. 

«Η παράσταση δεν είναι μια παράθεση πολιτικών γεγονότων και απόψεων. Είναι ένα δράμα για το χαρακτήρα του Ζαχαριάδη. Τόσο που με τη γραφή κατάφερε ο Γιώργος, όλα αυτά που είναι τόσο σημαντικά και τον οδηγούν να υποτάσσονται στον ίδιο τον χαρακτήρα του Ζαχαριάδη. Αυτός βγαίνει πάνω απ’ όλα. Ακόμη και από την επικαιρότητα και τα γεγονότα της εποχής. Είναι ένας άνθρωπος με τις αρχές αυτές, την αφοσίωση, την πίστη, ο οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος με το πιο θεμελιώδες ερώτημα που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας άνθρωπος. Πώς θα ζήσεις τη ζωή σου, πώς θα ανεχτείς να ζήσεις τη ζωή σου και φυσικά με το μεγάλο δικαίωμα της αυτοκτονίας» λέει ο Σπύρος Περδίου. 

Ομπίντα και αυτοκτονία 

Και ο Νίκος Ζαχαριάδης τελικά αυτοκτονεί. Γιατί παίρνει αυτή την απόφαση; Είναι η ομπίντα ή κάποιο άλλο στοιχείο που τον οδηγεί εκεί. Ψυχογραφώντας τον προκειμένου να τον υποδυθεί ο Γιώργος Κοτανίδης απαντά:

«Κατ’ αρχήν είναι η πίκρα – η ομπίντα – την κουβαλάει. Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο σημαντικό. Το κόμμα του προτείνει να τον στείλει στη Βουδαπέστη και να τον κάνει σύμβουλο στην Κεντρική Επιτροπή. Αλλά απαιτεί από εκείνον να κάνει δήλωση ότι τους αναγνωρίζει. Κι αυτό είναι κάτι που ο Ζαχαριάδης δεν το δέχεται. Γιατί λέει: «Εσείς με κρατάτε αιχμάλωτο. Δεν με καταδίκασε κανείς. Γιατί;». Αρνείται να υποταχτεί. Η φράση κλειδί εδώ είναι: «τον άνθρωπο μπορείς να τον εξοντώσεις, αλλά δεν μπορείς να τον νικήσεις». Τον Ζαχαριάδη λοιπόν «μπορείτε να τον εξοντώσετε αλλά δεν θα τον νικήσετε». Δεν υποτάσσεται λοιπόν και περνά τη θηλιά στο λαιμό του. Γι’ αυτό για μένα παραμένει ως το τέλος επαναστάτης». 

INFO

^{«ΟΜΠΙΝΤΑ»
Από 21 Νοεμβρίου 2016 έως 31 Ιανουαρίου 2017
Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00
Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
Πειραιώς 206, (ύψος Χαμοστέρνας), Ταύρος}

• Δείτε πληροφορίες για τα εισητήρια εδώ

Η ταυτότητα της παράστασης 

Κείμενο – Σκηνοθεσία: Γιώργος Κοτανίδης
Συνεργαζόμενος σκηνοθέτης: Ιωσήφ Βαρδάκης
Σκηνικά: Πουλχερία Τζόβα
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Video art: Κλεοπάτρα Κοραή
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Μουσική επιμέλεια: Νίκος Γιατράκος

Παίζουν οι ηθοποιοί: 

Γιώργος Κοτανίδης
Δώρα Χρυσικού
Σπύρος Περδίου  

Παραγωγή: Ομάδα Σαλτιμπάγκοι