Ένας παράξενος τίτλος που αναφέρεται σε μιαν εξίσου περίεργη σχέση. Η αστυνομική-κατασκοπευτική λογοτεχνία και οι οικονομικοί εγκληματίες. Αφορμή για το παρόν άρθρο-σχόλιο είναι μια δίκη που ολοκληρώνεται στο Εφετείο και η δημοσιογραφική αποτύπωση των πρωταγωνιστών της.

Η παρακάτω καταγραφή μπορεί να δώσει μιαν «εικόνα» για το πώς είναι αυτοί που εμπλέκονται σε οικονομικά αδικήματα και παράλληλα έχουν μία καλή θέση στην κοινωνία, στην πολιτική ή στον επιχειρηματικό κόσμο. Η έννοια «κατασκοπευτική μυθοπλασία» αναφέρεται στον James Bond, τον φανταστικό και κλασικό χαρακτήρα του Ian Fleming που διαβάστηκε από εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά πολύ περισσότερο συνεχίζει να συναρπάζει και να γεμίζει τις κινηματογραφικές αίθουσες με τις περιπέτειές του, τα «μπλεξίματά» του και εν τέλει τις ανυπέρβλητες επιτυχίες του – κερδίζοντας πάντοτε τους «κακούς» και τις γυναικείες καρδιές.

Ποιός είναι αυτός ο χαρακτήρας; Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του; Ο James Bond είναι εγκλωβισμένος σε μια «Σκοτεινή Τριάδα», δηλαδή, εμφανίζει ναρκισσισμό, Μακιαβελική διανοητική ικανότητα και ψυχοπαθητικά στοιχεία για να επιτύχει τους στόχους του. Τα χαρακτηριστικά της «Σκοτεινής Τριάδας» είναι σχετικά ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά αξιοποιούνται και ενεργοποιούνται ταυτόχρονα για έναν κοινωνικό προσανατολισμό που υπηρετεί τους στόχους του κινηματογραφικού ήρωα, έτσι ώστε να εκμεταλλευτεί τις κοινωνικές περιστάσεις και να αναπτύσσει δεσμούς για το προσωπικό του όφελος και την ικανοποίησή του. Αυτός ο χαρακτήρας πρέπει να πετύχει τον στόχο του χωρίς να κινήσει υποψίες, να δημιουργήσει αντίμετρα, να έχει εχθρούς που θα προσπαθήσουν να τον εκδικηθούν. Πρέπει να έχει συμμάχους, να είναι αρεστός, αποδεκτός και να θέλουν οι άλλοι να τον βοηθούν, ακόμη και να τον υπηρετούν. Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Με το να είναι εξωστρεφής, ανοικτός, επικοινωνιακός, να έχει «ψυχρό αίμα», μεγάλη αυτοπεποίθηση, χαμηλή ενσυναίσθηση, να μην αγχώνεται, να ενδιαφέρεται μόνο για το άτομό του και να είναι ανταγωνιστικός και με έντονη τάση κυριαρχίας.

Η δεύτερη φράση του τίτλου αφορά στους «οικονομικούς εγκληματίες». Ποιοί είναι αυτοί; Είναι άτομα που εντάσσονται στο λεγόμενο «τύπο Α». Δηλαδή, είναι άπληστοι, αναλαμβάνουν ρίσκο, είναι απότομοι, αποφασισμένοι, χαρισματικοί, έξυπνοι, ευέξαπτοι, αγενείς και ναρκισσιστές. Δεν απολογούνται για τις πράξεις τους και πιστεύουν ότι οι άλλοι τους επιβουλεύονται και θέλουν το κακό τους. Βλέπουν συνέχεια εχθρούς και κακότροπους ανταγωνιστές, εσωτερικεύοντας και εκλογικεύοντας την πράξη τους. Έχουν ανάγκη για έλεγχο και εξουσία και επιθυμούν να κυριαρχούν στον περίγυρο τους. Δείχνουν ότι δεν φοβούνται τίποτα και έχουν την «κουλτούρα τρομοκράτησης των άλλων», εκστομίζοντας εύκολα και χωρίς σκέψη απειλές και ύβρεις. Μπορούν και επιβάλλονται με τον τρόπο ζωής και τα λόγια τους, αλλά έχουν το «φόβο της πτώσης», μην χάσουν αυτά που έχουν, μην βρεθούν «στο δρόμο». Δεν έχουν θετικά συναισθήματα για τον συνάνθρωπό τους και η κοινωνική συνείδηση είναι απούσα.

Επιπλέον, πιστεύουν ότι είναι δύσκολο, έως αδύνατο, να συλληφθούν, καθώς πιστεύουν ότι δεν εγκληματούν. Γι’ αυτούς μια εγκληματική πράξη πρέπει να έχει αίμα, βία και θύματα ανθρώπινες ζωές. Δεν αναφέρουν και δεν σκέφτονται για θέματα ηθικής – η αιτιολόγηση της πράξης τους είναι προσπάθεια αποενοχοποίησής τους με το σκεπτικό ότι από την στιγμή που οι «μεγάλοι» κλέβουν και δεν πιάνονται, τότε και αυτοί μπορούν να διαπράττουν οικονομικά αδικήματα και να μην συλλαμβάνονται. Όταν προσάγονται στη δικαιοσύνη, συχνά υποστηρίζουν ότι το διέπραξαν γιατί «θα ζούσαν καλύτερα» ή «θα κέρδιζαν παραπάνω λεφτά» ή «θα κάλυπταν οικονομικές ανάγκες και υποχρεώσεις» ή «θα ξεπλήρωναν τα χρέη τους». Οι διατυπώσεις-δικαιολογίες τους είναι πολλές για την αξιόποινη συμπεριφορά και την αιτιολόγηση της πράξης στα μάτια της δικαιοσύνης, της οικογένειας, των φίλων, των συγγενών, της κοινωνίας. Όλες όμως έχουν μία κοινή συνισταμένη: το χρήμα και τις υλικές απολαβές.

Οι οικονομικοί εγκληματίες εμφανίζουν στοιχεία από τον μυθιστορηματικό James Bond με μια μεγάλη διαφορά. Είναι υπαρκτοί, ζουν μαζί μας, μας εκμεταλλεύονται, μας χειραγωγούν και αν πιαστούν, «μοιράζουν» τις ευθύνες τους σε όλους εμάς. Οι οικονομικοί εγκληματίες διαφέρουν από τον James Bond γιατί είναι θρασύδειλοι. Ζητούν τον οίκτο της κοινωνίας όταν συλλαμβάνονται, ενώ όσο κυκλοφορούν ελεύθεροι και εγκληματούν δεν λυπούνται κανέναν. Και το πιο σημαντικό: Κάνουν ό,τι κάνουν ενσυνείδητα, με σκοπιμότητα, από πρόθεση και με ιδιοτελή κίνητρα. Ο οικονομικός εγκληματίας είναι ένα «υπαρκτό σαράκι» στην κοινωνία, που δεν μας διασκεδάζει, αλλά μας εκμεταλλεύεται. Ο James Bond μας κάνει να ξεχνιόμαστε. Σε αντίθεση, ο οικονομικός εγκληματίας μας θυμίζει συνεχώς την απουσία του κράτους, των θεσμών και των μηχανισμών ελέγχου. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ανοχή στο οικονομικό έγκλημα και αποδοχή του υποκειμένου. 

^{Από τις εκδόσεις University Studio Press κυκλοφορεί το σύγγραμμα του Γιάννη Μάρκοβιτς «Στα ίχνη του οικονομικού εγκληματία: Εγχειρίδιο θεωρίας και πρακτικής» που θα παρουσιασθεί στην Αίθουσα Λόγου της Στοάς του Βιβλίου, Πεσματζόγλου 5, Αθήνα την Παρασκευή 13 Ιουνίου 2014, στις 7.30 μ.μ.}