Στις 9 Ιουλίου, έπειτα από μια επεισοδιακή συνεδρίαση και τρεισήμισι μήνες φρενηρών κοινοβουλευτικών διαδικασιών, το ιταλικό κοινοβούλιο έδωσε την οριστική έγκριση στο λεγόμενο «Καλό Σχολείο», τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος που επεξεργάστηκε η κυβέρνηση Renzi. Με 277 ναι, 173 όχι και 4 αποχές, συγκέντρωσε τις λιγότερες ψήφους της πλειοψηφίας από κάθε άλλο νόμο της σημερινής κυβέρνησης και προκάλεσε έντονες διαμαρτυρίες εντός και εκτός της αίθουσας.

«Αν το είχαμε κάνει εμείς, η Αριστερά θα είχε ανέβει στα οδοφράγματα», δήλωσε σκωπτικά ένας εκ των τεσσάρων βουλευτών της συντηρητικής Forza Italia που υπερψήφισαν το νομοσχέδιο. Ποικίλες ήταν οι αντιδράσεις της αντιπολίτευσης: από τις υψωμένες καρτέλες των βουλευτών της Lega του Βορρά, με την επιγραφή «κάτω τα χέρια από τα παιδιά», ως διαμαρτυρία ενάντια στην ευαισθητοποίηση των μαθητών σε ζητήματα ισότητας φύλων και έμφυλων διακρίσεων, έως τις γαλανόλευκες καρτέλες με το εύλογο σύνθημα «Όχι alla “buona scuola” di Renzi» στα έδρανα του αριστερού Sel.

Η υπουργός Παιδείας Stefania Giannini απάντησε πως, σε αντίθεση με τις – κατά κανόνα οργανωμένες – αντιδράσεις, η συγκατάθεση είναι πάντα ατομική υπόθεση «και είμαι πεπεισμένη πως η συγκατάθεση θα αυξηθεί»[i]. Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσέγγιση, που εμφανώς απηχεί τη συνολική οπτική της κεντροαριστερής ιταλικής κυβέρνησης στα εργασιακά ζητήματα, ιδιαίτερα σε χώρους όπως η παιδεία και ο πολιτισμός.

Ας δούμε επιγραμματικά τις κυριότερες καινοτομίες που θα ξεκινήσουν να εφαρμόζονται από φέτος στο ιταλικό σχολείο, επηρεάζοντας την καθημερινότητα περίπου 7.862.000 μαθητών και των εκπαιδευτικών τους[ii]:

1. Αυτονομία. Τον Οκτώβριο οι σύλλογοι διδασκόντων θα καταρτήσουν, υπό τις οδηγίες του διευθυντή, το τριετές εκπαιδευτικό πλάνο του σχολείου τους. Τα δημοτικά σχολεία οφείλουν να ενισχύσουν τα αγγλικά, τη μουσική και τη φυσική αγωγή, ενώ τα γυμνάσια τις ξένες γλώσσες και την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Τα λύκεια θα δώσουν έμφαση στη διδασκαλία μη γλωσσικών μαθημάτων στην αγγλική, στις λογικο-μαθηματικές δεξιότητες καθώς και την ιστορία της τέχνης, τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και την καταπολέμηση της σχολικής διαρροής.

2. Ο σούπερ διευθυντής-ιεροεξεταστής. Το πλέον ακανθώδες ζήτημα. Ο διευθυντής αποκτά κεντρικό ρόλο ως εγγυητής της αποτελεσματικής διαχείρισης του σχολείου. Στις αρμοδιότητές του υπάγεται η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών μετά από γνωμοδότηση της Επιτροπής αξιολόγησης, που θα αποτελείται από τρεις εκπαιδευτικούς, ένα εξωτερικό μέλος διορισμένο από το περιφερειακό Γραφείο εκπαίδευσης και δύο γονείς (ή ένα γονέα κι ένα μαθητή στο λύκειο). Η επιτροπή θα καθορίζει τα κριτήρια επιβράβευσης των ικανότερων διδασκόντων και θα αξιολογεί τους νεοδιόριστους. Ο διευθυντής-σερίφης θα πριμοδοτεί τους ικανότερους με μισθολογικό μπόνους, θα επιλέγει διδακτικό προσωπικό, θα αναθέτει αρμοδιότητες και θα ορίζει ως στενούς συνεργάτες του έως και το 10% των εκπαιδευτικών της σχολικής μονάδας. Κάθε τρία χρόνια θα υπόκειται κι ο ίδιος σε αξιολόγηση.  

3. Εναλλαγή σχολείου-εργασίας. Κατά την τελική τριετία της φοίτησης, οι μαθητές των τεχνικών και επαγγελματικών ινστιτούτων θα εργάζονται για τουλάχιστον 400 ώρες σε επιχειρήσεις ή δημόσιους οργανισμούς, ενώ για εκείνους των λυκείων προβλέπονται τουλάχιστον 200 ώρες.

4. Προσλήψεις. Ένα έκτακτο πλάνο προσλήψεων θα ολοκληρωθεί σε τέσσερεις φάσεις, τοποθετώντας σε διάφορες θέσεις περίπου 102 χιλιάδες εκπαιδευτικούς, αρκετοί εκ των οποίων θα μετακινηθούν μακριά από τον τόπο διαμονής τους. Είναι πολύ λιγότεροι σε σχέση με τις 148 χιλιάδες προσλήψεις αναπληρωτών που εξήγγειλε ο Ρέντσι το Σεπτέμβριο του 2014[iii].

Επιπλέον, προβλέπονται μέτρα για την επιμόρφωση του προσωπικού, όπως η χορήγηση σε κάθε εκπαιδευτικό του ποσού των 500 ευρώ το χρόνο για αγορά βιβλίων, παρακολούθηση θεατρικών ή κινηματογραφικών έργων ή εγγραφή σε μάστερ και προγράμματα επιμόρφωσης. Προωθείται ο εκσυγχρονισμός και η ψηφιοποίηση της διδασκαλίας και λαμβάνεται μέριμνα για τη βελτίωση της κτηριακής υποδομής. Παρέχονται φοροελαφρύνσεις σε ιδιώτες χορηγούς αλλά και σε οικογένειες που στέλνουν τα παιδιά τους στα (μη κρατικά) «ισότιμα» σχολεία (scuole paritarie).

Στο σύνολό του, ο νέος νόμος εναρμονίζει το σχολείο με επιχειρηματικά πρότυπα. Οι σχολικές μονάδες θα μπορούν να δεχτούν ιδιωτικές δωρεές, να συνομολογούν συμβάσεις, ή να συμμετέχουν σε κοινοπραξίες για την απόκτηση αγαθών και υπηρεσιών. Ο διευθυντής σε ρόλο μάνατζερ θα παρεμβαίνει καθοριστικά στη διαμόρφωση του διδακτικού προγράμματος και στη μισθοδοσία. Θα έχει το δικαίωμα να ακυρώνει τη σύμβαση των νεοπροσληφθέντων που δε θα περνούν το δοκιμαστικό έτος, περιορίζοντας δραματικά το ρόλο των συνδικάτων στις συμβάσεις εργασίας, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής παραβίασης των επαγγελματικών δικαιωμάτων, προς όφελος μιας απολυταρχικής και προσωποκεντρικής αντίληψης. Συγχρόνως, διατυπώνονται φόβοι για καλλιέργεια πελατειακών πρακτικών, παροπλισμό του συλλόγου διδασκόντων και απαξίωση κάθε έννοιας συνεργατικότητας και συναδελφικότητας.[iv] Το νέο σχολείο θα «διδάσκει» σε μαθητές και διδάσκοντες θεμελιώδεις έννοιες το σύγχρονου τρόπου ζωής, όπως η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα[v].

Ακόμα και στο επίπεδο του λεξιλογίου γίνεται αισθητή η προσπάθεια αφομοίωσης επιχειρηματικών προτύπων. Ο διευθυντής αναφέρεται ως «διευθύνων», ο μαθητής ως «χρήστης», οι εκπαιδευτικοί στόχοι ως «μορφωτική προσφορά»[vi] – ορολογία ουδεμία σχέση έχουσα με την παιδαγωγική επιστήμη. Παρομοίως, η περί αξιοκρατίας αντίληψη παραπέμπει περισσότερο σε κατ’ ουσίαν αντισυνδικαλιστικές μεθόδους της βιομηχανίας της δεκαετίας του 1960, όπως τα διάφορα πριμ αποδοτικότητας που δίδονταν σε εργάτες της Fiat, στο πλαίσιο μιας υποδειγματικής εφαρμογής της στρατηγικής του «διαίρει και βασίλευε», χωρίς ουσιαστικό αντίκτυπο στην αποδοτικότητα και τη λειτουργικότητα της επιχείρησης[vii]. «Κάθε φορά που μιλάμε για το σχολείο στην Ιταλία, οι Ιταλοί βγαίνουν εκτός αγωνιστικού χώρου και μπαίνουν μέσα οι συνδικαλιστές», παραπονιέται ο υφυπουργός Παιδείας Davide Faraone. «Εμείς θέλουμε να αλλάξουμε το υπόδειγμα, καθώς επίσης και το αφήγημά του, αποσυνδικαλιστικοποιώντας το»[viii]. 

Όπως και κατά τους πρόσφατους, πολυδιαφημισμένους διορισμούς των νέων διευθυντών των μεγάλων μουσείων της χώρας, τα κυβερνητικά στελέχη λανσάρουν την πολιτική τους με την «επαναστατική» ρητορική περί «ανανέωσης». Γίνεται λόγος για «επαναστατικές» αλλαγές και καινοτομίες, ενώ κάθε κριτική διαφωνία παρουσιάζεται ως έκφραση συντηρητισμού και υπεράσπιση συντεχνιακών προνομίων, ενάντια στα συμφέροντα της χώρας και των πολιτών[ix]. Μετά τους καθηγητές ήρθε η σειρά των «ανεύθυνων» εργαζομένων των αρχαιολογικών χώρων, που κλείνουν το Κολοσσαίο και άλλα δημοφιλή μνημεία, αμαυρώνοντας τη διεθνή εικόνα της χώρας και υποβάλλοντας σε ταλαιπωρία χιλιάδες τουρίστες. Τι κι αν οι κινητοποιήσεις αποδεικνύονται καθόλα νόμιμες; Τι κι αν καθυστερείται η καταβολή δεδουλευμένων τους για σχεδόν ένα χρόνο; «Δε θα αφήσουμε τον πολιτισμό όμηρο των συνδικαλιστών σε βάρος της Ιταλίας» διακηρύσσει ο πρωθυπουργός[x]. Για την προοδευτική κυβέρνηση δεν πρόκειται για μια ταξική διαμάχη μεταξύ εργαζομένων και εργοδοσίας, αλλά για μια επίθεση των εργαζομένων στα συμφέροντα της χώρας.

Η μεγάλη απεργία της 5^ης Μαΐου αποτέλεσε ορόσημο του εκπαιδευτικού κινήματος[xi]. Ένας καθηγητής πανεπιστημίου έγραψε στο προσωπικό του ιστολόγιο: «Σήμερα δε θα κάνω μάθημα για τον Καραβάτζο στους φοιτητές μου του Πανεπιστημίου της Νάπολης: κρίμα, θα μιλούσα για το Καλάθι με φρούτα, ένα από τα αγαπημένα μου έργα. Μα για να μπορέσω να κάνω πολλά ακόμα μαθήματα για τον Καραβάτζο, σήμερα δεν πρέπει να γίνει μάθημα. Σήμερα το ιταλικό σχολείο λέει με μια φωνή ότι το «Καλό Σχολείο» δεν είναι ένα καλό σχολείο. Και είναι εξωφρενικό το πανεπιστήμιο να κάνει πως δεν τρέχει τίποτα […] ως εάν η υπουργός Giannini (μέχρι χθες πρύτανης ενός ιταλικού πανεπιστημίου) και ο πρωθυπουργός Matteo Renzi δεν πριόνιζαν και το ίδιο το κλαδί στο οποίο – εδώ και χρόνια και εν μέρει εξαιτίας τους – ψυχορραγεί το πανεπιστήμιο»[xii].

Η εκπαιδευτική κοινότητα βρίσκεται επί ποδός πολέμου, προγραμματίζοντας κινητοποιήσεις και σχεδιάζοντας να μποϊκοτάρει τις επιτροπές. Στις 6 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε στη Μπολόνια η εθνική συνέλευση του κινήματος ενάντια στο «Καλό Σχολείο» με τη συμμετοχή των συνδικάτων του κλάδου (Flc-Cgil, Cobas και Unicobas, Cisl και Uil Scuola, Gilda, Snals κ.α.) και πλήθος συλλογικοτήτων. Αποφασίστηκε να προχωρήσουν σε συλλογή υπογραφών την προσεχή άνοιξη για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος το 2017[xiii].

Αντί για ένα ιεραρχικό σύστημα βασισμένο στην παροχή οικονομικών κινήτρων και την αναγωγή των δεξιοτήτων σε μετρήσιμα δεδομένα, βάσει αξιολογικών κρίσεων αμφίβολης εγκυρότητας, θα ήταν προτιμότερο να ενισχυθεί η διάχυση καλών πρακτικών, η διαρκής επιμόρφωση και η συνεργασία, στο πλαίσιο μορφών αυτοδιαχείρισης που ήδη εφαρμόζονται, αντισταθμίζοντας τις καταστροφικές συνέπειες τις χρόνιας έλλειψης πόρων[xiv].     

^{* Στην κεντρική φωτογραφία ο Ρέντσι απεικονίζεται ως Μάργκαρετ Θάτσερ}

^{ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ}