[…] Ο Χομπσμπάουμ έδωσε μια τελείως διαφορετική ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων. Οι απόψεις του υπήρξαν κριτικές και συχνά προκλητικές και δεν δίσταζε να συγκρουστεί με τις απόψεις άλλων ιστορικών σε ότι αφορά τα ιστορικά γεγονότα που συγκλόνισαν την Ευρώπη του 20^ου αιώνα”. Ο Ομότιμος Καθηγητής Γενικής και Πολιτικής Κοινωνιολογίας του ΑΠΘ, Ζήσης Παπαδημητρίου, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη και το tvxs, αποτιμώντας το έργο του μεγάλου ιστορικού του 20ού αιώνα Έρικ Χομπσμπάουμ και την προσφορά του στην ιστορική επιστήμη.

Ads

Ο Έρικ Χομπσμπάουμ ήταν πραγματικά ένας από τους μεγάλους ιστορικούς του 20ού αιώνα.

Κατέγραψε, παρουσίασε και  αξιολόγησε τα μεγάλα γεγονότα αυτού του αιώνα από μία κριτική σκοπιά, όντας ο ίδιος συνεπής στη μαρξιστική του προσέγγιση. Υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο και εγκατέλειψε αργότερα γιατί η σκέψη του ξεπερνούσε τα όρια της νομενκλατούρας των παραδοσιακών κομμουνιστικών κομμάτων.

Ο Χομπσμπάουμ έδωσε μια τελείως διαφορετική ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων. Οι απόψεις του υπήρξαν κριτικές και συχνά προκλητικές και δεν δίσταζε να συγκρουστεί με τις απόψεις άλλων ιστορικών σε ότι αφορά τα ιστορικά γεγονότα που συγκλόνισαν την Ευρώπη του 20^ου αιώνα. 

Οι απόψεις του, επίσης, αποτέλεσαν αντικείμενο ευρύτατης συζήτησης παγκοσμίως, καθότι όριζε με ένα δικό του, συχνά προκλητικό τρόπο, τα όρια μέσα στα οποία θα πρέπει να κινείται η ιστοριογραφία, προκειμένου να καταγράψει, να κατανοήσει, να αξιολογήσει με αντικειμενικό τρόπο και χωρίς προκαταλήψεις τα ιστορικά γεγονότα.

Η ιστορία διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας  αλλά και της συνείδησης των λαών.  Παραφράζοντας την άποψη του  Μαρξ,  ότι οι κυρίαρχες ιδέες είναι οι ιδέες των κυριάρχων, θα μπορούσε κανείς να πει ότι η κυρίαρχη ιστορία είναι η ιστορία των κυριάρχων και θύματά της οι απλοί άνθρωποι.

Έχομε ως Έλληνες ιδίαν πείρα, γιατί ούτε εντός αλλά και ούτε εκτός του σχολείου μάθαμε την αλήθεια σε  ό,τι αφορά την ιστορία μας.

Συχνά, η καταγραφή των ιστορικών γεγονότων δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια, εμποδίζοντας τους λαούς να προσεγγίσουν κριτικά την ιστορία τους, ενισχύοντας έτσι τους παράλογους εθνικισμούς που κόστισαν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο τρόπος που διδάσκεται η ιστορία, δίνει τη δυνατότητα στους ασκούντες την εξουσία να αφιονίζουν τους λαούς και να τους οδηγούν  κατά καιρούς στην αλληλοεξόντωση.

Κάποτε ο Πωλ Βαλερί, είχε πει το εξής: 

Πόλεμος σημαίνει, να σκοτώνονται άνθρωποι μεταξύ τους που δεν γνωρίζουν ο ένας τον άλλον, για τα συμφέροντα ανθρώπων που γνωρίζονται μεταξύ τους, αλλά δεν αλληλοσκοτώνονται.

Για παράδειγμα, στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, ξέρουμε πλέον, ότι στο μακελειό που γινόταν στα μέτωπα μεταξύ Γάλλων και Γερμανών, εταιρείες γερμανικές αλλά και γαλλικές, αλληλοπρομήθευαν τους εμπλεκομένους στις μάχες με τα απαραίτητα πολεμικά υλικά.

Βλέπουμε δηλαδή, ότι το κεφάλαιο, δεν έχει πατρίδα. Αντίθετα, το κεφάλαιο, υποτάσσει στη λογική του, όλες τις άλλες έννοιες, εξυπηρετώντας, τον έναν και μοναδικό στόχο που έχει: Το κέρδος του.

Στην προκειμένη περίπτωση ο Έρικ Χομπσμπάουμ, ιδιαίτερα με το τελευταίο βιβλίο Η εποχή των άκρων, έδωσε ένα νέο ιστορικό στίγμα σε ότι αφορά στις εξελίξεις, και παράλληλα διαμόρφωσε προϋποθέσεις για τους νέους ιστορικούς. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία, όχι μόνον για κάποιον που σπουδάζει ιστορία αλλά και για κάθε άνθρωπο που θέλει να διεκδικεί το δικαίωμα ότι πραγματικά ενδιαφέρεται για τις ιστορικές εξελίξεις.

Είναι ευχής έργον, διότι, αυτός άνθρωπος έζησε πολλά χρόνια- πέθανε στα 95 του-αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο έργο, το οποίο και θα βοηθήσει τους νέους ιστορικούς αλλά και όλους εμάς που θέλουμε να δούμε κριτικά την ιστορία και να την προσεγγίσουμε με ένα άλλο πνεύμα, απαλλαγμένοι από τους άκρως επικίνδυνους εθνικισμούς.

Γιατί, όπως βλέπετε, αυτή τη στιγμή, εμείς ως λαός, ως Έλληνες, βιώνουμε μία κατάσταση όπου οι διάφορες κυβερνήσεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν σκέπτονται ευρωπαϊκά, αλλά άκρως εθνικιστικά. Αρχής γενομένης, βέβαια, από τη Γερμανία, η οποία λειτουργεί με βάση τα δικά της οικονομικά συμφέροντα.

Εκείνο που εμένα με συγκίνησε, και με συγκινεί στο έργο του Χομπσμπάουμ, παρά τις επί μέρους διαφορές που θα μπορούσα να έχω μαζί του, είναι ακριβώς το κριτικό πνεύμα με το οποίο προσεγγίζει τα γεγονότα. Δεν έχει δηλαδή, έναν τρόπο ερμηνείας, που αποτελεί κατεστημένη αντίληψη της ιστορίας, π.χ. στο χώρο της παραδοσιακής αριστεράς, η οποία –όπως και οι άλλοι- υποτάσσει την ιστορία στη λογική εξυπηρέτησης των κομματικών επιλογών και των κομματικών αποφάσεων.

Αντίθετα, ο άνθρωπος αυτός βρέθηκε αντιμέτωπος με αυτή τη λογική, ανοίγοντας πραγματικά άλλους δρόμους για την ιστορική επιστήμη.

Όσον αφορά στην ιστορία των Βαλκανίων, για παράδειγμα, προσεγγίζοντας πολύ κριτικά την ιστορία, κατέδειξε τον τρόπο με τον οποίον λειτούργησαν τα βαλκανικά κράτη, διαμορφώνοντας αυτή την κατάσταση της λεγόμενης βαλκανοποίησης –αν θέλετε- που μέχρι σήμερα δεν κατορθώσαμε να την ξεπεράσουμε.

Δείτε τα προβλήματα που έχουμε τώρα με τα Σκόπια, που έχουν κυριολεκτικά καβαλήσει το καλάμι, βάζοντας π.χ. σε μία κεντρική πλατεία τον Μέγα Αλέξανδρο, τον Φίλιππο, τον Τσάρο Σαμουήλ, και οτιδήποτε άλλο, μέχρι και τη Μητέρα Τερέζα! Δηλαδή, μια προσπάθεια διαμόρφωσης μιας ιστορίας, που δεν έχει καμία σχέση με την ιστορική εξέλιξη του ίδιου αυτού του λαού, με το να αρνείται, την ταυτότητά του, επιζητώντας μία άλλη ταυτότητα.

Το φέρνω αυτό σαν παράδειγμα, γιατί και εμείς από τη δικιά μας σκοπιά, έχουμε δώσει διάφορα δείγματα ιστορικής αντίληψης που είναι κάθετα αντίθετα με τα συμφέροντα των λαών της βαλκανικής που επικοινωνούν μεταξύ τους, που σέβονται ο ένας τον άλλον και προσπαθούν να συνεργαστούν στο πνεύμα της προόδου όλων των λαών.

Ο Έρικ Χομπσμπάουμ, ήταν, όντως, ένας πραγματικά ακραιφνής μαρξιστής, δηλαδή χρησιμοποιούσε τη μαρξιστική μέθοδο θεώρησης της ιστορίας, κάτι πολύ σημαντικό, γιατί, αντίθετα, μην ξεχνάμε, ο μαρξισμός αποτέλεσε -κατά καιρούς- εργαλείο στα χέρια πολλών άσχετων για να βγάλουν δικά τους συμπεράσματα.

Ο ίδιος, ήταν πολύ τυπικός σε ότι αφορά αυτό το θέμα, και κινήθηκε, όχι με τη σκέψη εξυπηρέτησης συγκεκριμένων συμφερόντων αλλά με στόχο να καταδείξει τα βασικά αίτια αυτών των ιστορικών γεγονότων, ούτως ώστε να τα προσεγγίσει κριτικά, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ των λαών.

Αυτός ο κριτικός τρόπος σκέψης προσέγγισης των γεγονότων, όπως είπα, είναι και η μεγαλύτερη προσφορά του Χομπσμπάουμ στην ιστορική επιστήμη. 

Ένας άνθρωπος που ασχολείται με την ιστορία της χώρας μας, και με την ιστορία της Ευρώπης, πρέπει οπωσδήποτε να έχει πλήρη επίγνωση των γεγονότων που διαδραματίστηκαν τον περίφημο ταραχώδη 20^ο αιώνα, ούτως ώστε να τα αξιολογήσει στην προσπάθεια κατανόησης και ερμηνείας των σημερινών γεγονότων που τεκταίνονται στην Ευρώπη, που από ότι βλέπουμε όλοι μας, απειλούν να τινάξουν στον αέρα αυτό το οικοδόμημα.

Γιατί, αν ξεκινήσουμε από τον Ζαν Μονέ και από τον Ρομπέρ Σουμάν, οι οποίοι πρόβαλαν το όνειρο της Ενωμένης Ευρώπης, αυτό το οποίο βιώνουμε σήμερα, πολιτικά, οικονομικά αλλά και κοινωνικά, βλέπουμε ότι δεν έχει καμία σχέση με το όραμα αυτών των ανθρώπων.

Γνωρίζοντας την ιστορία του άλλου, τον πολιτισμό του άλλου, βρίσκεις ότι υπάρχει ένας ενιαίος ανθρώπινος πολιτισμός. Γιατί ο καθένας με τον δικό του τρόπο, ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης και ανάλογα με τις οικονομικές του δυνάμεις, συνέβαλε και συμβάλει στην δημιουργία της παγκόσμιας ιστορίας. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε, ότι ακόμα και οι πιο απλοί λαοί – αν θέλετε- έχουν και αυτοί τη συμβολή τους στον πολιτισμό.

Ο Χομπσμπάουμ προσέγγισε την ιστορία χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς εθνικισμούς και χωρίς προσωπικές επιδιώξεις και προσπάθησε να καταγράψει την ιστορία της Ευρώπης μέσα από το έργο του, καταδεικνύοντας τα πραγματικά αίτια των συγκρούσεων και των ιστορικών γεγονότων, καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, ούτως ώστε να βοηθήσει στην συγκρότηση μιας άλλης πανευρωπαϊκής αντίληψης.-

_{Ο Ομότιμος Καθηγητής Γενικής και Πολιτικής Κοινωνιολογίας του ΑΠΘ,} Ζήσης Παπαδημητρίου