Η σημερινή εμπορευματοποίηση αφορά σχεδόν σε όλους τους τομείς των κοινωνικών σχέσεων και επαφών των ανθρώπων και όχι μόνο των οικονομικών. Αυτό σημαίνει  την εξάπλωση της αγοράς και του εμπορικού πνεύματος σε όλες τις εκφράσεις της καθημερινής τους ζωής, ακόμα και των συναισθημάτων τους(όχι αμοιβαία ανιδιοτελή αισθήματα, αλλά μόνο με προσδοκία ανταμοιβής). Σημαίνει επικράτηση του πνεύματος του «δούναι-λαβείν» σε όλα τα επίπεδα. Λογική «κόστους οφέλους» και «μεγιστοποίησης της αποδοτικότητας» ακόμα και στα βαθύτερα θεμέλια της προσωπικής σφαίρας. Από έρευνες έχει δειχθεί ότι η έννοια της αγοράς έχει διαμορφώσει τα κυρίαρχα νοήματα και την ηθική του σημερινού ανθρώπου-καταναλωτή.

Αποεμπορευματοποίηση-αποκαπιταλιστικοποίηση των σχεσιακών αγαθών!

Όταν λέμε αποεμπορευματοποίηση των κοινωνικών-οικονομικών σχέσεων των ανθρώπων, εννοούμε τον περιορισμό της εξάπλωσης αυτής της αγοραιοποίησης. Δεν πρόκειται για συνολική παραίτηση από την αγορά, γιατί έχει και κάποια πλεονεκτήματα, ιδίως αν βρισκόμαστε στα πλαίσια μιας τοπικής αγοράς. Πρόκειται για την απόρριψη της λογικής της. Για την απόρριψη της δυνατότητάς της να καθορίζει όλες τις διανθρώπινες σχέσεις.    Έχει να κάνει με την επιστροφή στα μη αγοραία αγαθά, υπηρεσίες, υποδομές και δραστηριότητες. Με την αναβίωση του αυθορμητισμού, της ανιδιοτέλειας, της δημιουργικότητας και του αλτρουισμού στη κοινωνική και προσωπική συμπεριφορά και στάση. 

Μια πολιτική απεξάρτησης από την αγορά θα στηρίζει τη δυνατότητα των ανθρώπων να αποφασίζουν και να στρέφονται -για την ικανοποίηση όλο και περισσότερων αναγκών τους- όλο και λιγότερο στα εμπορεύματα και όλο και περισσότερο στα «κοινά» αγαθά(Commons). Να συμμετέχουν όλο και περισσότερο στην αυτοπαραγωγή ή τη συλλογική παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.

Αυτή η πολιτική θα αφορά κυρίως στους εξής τομείς:

α) Στην Εκπαίδευση

Ο οικονομισμός κυριαρχεί σήμερα στον τρόπο σκέψης του «Homo oeconomicus» και του «Homo consumer». Ένας τρόπος σκέψης που οδηγεί το άτομο στην μεγιστοποίηση της υλικής κυρίως ωφέλειας και προωθήθηκε στο έπακρο από τον καπιταλισμό την τελευταία περίοδο. Έχει πάρει τη μορφή ιδεολογίας-σχεδόν θρησκείας-και διαμορφώνει την κυρίαρχη συνείδηση των ανθρώπων.

Αντίθετα, από νέες έρευνες στους τομείς της εμπειρικής οικονομίας, της ψυχολογίας και της νευρολογίας και  από έρευνες για την ανθρώπινη ευτυχία, προκύπτει μια διαφορετική εικόνα για τον άνθρωπο: πρόκειται για ένα ον-ιδίως όταν είναι νέο- με κοινωνικές πλευρές και με πολλές άυλες ανάγκες, καθώς και με ισχυρούς δεσμούς με το περιβάλλον και τη φύση.

Η πολιτική για την παιδεία θα έπρεπε λοιπόν να διαμορφώνει ακριβώς αυτή την νέα εικόνα και να στηρίζει το νέο άτομο στην απεξάρτηση από την ιδεολογία του «κόστους-οφέλους». Αν τα παιδιά και οι νέοι-ες, αποκτούν γνώσεις και στάση ζωής χωρίς καταναγκασμούς, αλλά βιώνοντας τη χαρά, την ικανοποίηση και την ελευθερία στη διαδικασία αυτή, τότε μπορεί να δημιουργηθεί το αντίβαρο στον ωφελιμιστικό ρατσιοναλισμό του κυρίαρχου σήμερα ανθρωπολογικού τύπου.

β) Στα «Κοινά»

Στην αποεμπορευματοποίηση-αποκαπιταλιστικοποίηση των σχέσεων παίζουν μεγάλο ρόλο οι κοινά μοιρασμένοι, συλλογικά χρησιμοποιούμενοι χώροι και εξοπλισμοί. Εδώ ανήκουν για παράδειγμα: πάρκα, παιδικές χαρές, βιβλιοθήκες, δημοτικές πισίνες και λουτρά, ζωολογικοί κήποι, μουσεία ή θέατρα. Είναι δημόσιοι[1] χώροι και δομές, που κατά κανόνα χρηματοδοτούνται από τα «δημόσια χέρια». Η χρήση, η διαχείριση και η συντήρησή τους αποτελεί σημαντική συνεισφορά στην αποεμπορευματοποίηση. Προσφέρουν πρόσβαση στην ευζωία, ανεξάρτητα από την αγοραστική δύναμη του καθένα. Όπου λοιπόν πρωτοβουλίες πολιτών ή μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και συνεργατικές ομάδες, αναλαμβάνουν τη λειτουργία αυτών των κοινών χώρων και εξοπλισμών, θα πρέπει να υποστηριχθούν παραδειγματικά από την τοπική πολιτική στην Αυτοδιοίκηση. 

Δίπλα από τα συλλογικά κοινά αγαθά, μια πολιτική για την ευζωία θα έπρεπε επίσης να στηρίζει τη «συμμετοχική ή κοινωνική ή συνεργατική οικονομία», την οικονομία του «μοιράσματος και των ανταλλαγών», και όσον αφορά στα διάφορα προϊόντα ή υπηρεσίες και στις γνώσεις. Συχνά σε αυτού του είδους τα οικονομικά εγχειρήματα μπαίνουν συλλογικοί στόχοι –όχι μόνο για τα μέλη-και συνδέονται με μοντέλα και τεχνολογίες επικοινωνίας που διαμορφώνονται συλλογικά από κοινότητες γνώσης και δράσης.

Τον τελευταίο καιρό-σε συνθήκες της μακρόχρονης σημερινής κρίσης-δημιουργούνται νέες δομές για «κοινή χρήση και όχι ατομική κτήση», όπως χώροι αυτοπαραγωγής και αυτοκαθοριζόμενης εργασίας, κοινής χρήσης εργαστήρια, χώροι και δομές για δανεισμό και κοινή χρήση εργαλείων και μέσων παραγωγής, συλλογικά καλλιεργούμενοι αγροί(όχι μόνο σε αγροτικές περιοχές, αλλά και σε αστικές ή περιαστικές), δημοτικοί λαχανόκηποι, κ.λπ. Οι φορείς αυτών των δομών είναι είτε συλλογικότητες, είτε δημοτικές υπηρεσίες, είτε ιδρύματα, είτε τέλος πρωτοβουλίες ατόμων που θέλουν να προσφέρουν στα κοινά. Όλοι αυτοί οι φορείς δημιουργούν νέες μορφές δημόσιων(κοινών) υποδομών, στις οποίες παράγονται αξίες χρήσης εκτός της αγοράς-μη εμπορευματικές. Πρέπει να στηριχθούν σταθερά από την τοπική πολιτική της ευζωίας με διάθεση αντίστοιχων χώρων και εκτάσεων, καθώς και με διευκολύνσεις και άρση των νομικών ή άλλων εμποδίων.

γ) Στην Αυτάρκεια 

Η προσπάθεια των ανθρώπων για όσο γίνεται μεγαλύτερη αυτάρκεια με αυτοπαραγωγή και αυτοφροντίδα, είναι πολύ σημαντικός πυλώνας της πολιτικής της ευζωίας. Περισσότερος αυτοδιαχειριζόμενος χρόνος βοηθά στο να δημιουργήσει κανείς συνθήκες για να «φτιάχνει μόνος του»( do it yourself). Παράλληλα με τον χρόνο είναι απαραίτητες και οι δεξιότητες για την αυτοπαραγωγή. Στον κόσμο που μεγαλώσαμε, οι περισσότεροι ή δεν απόκτησαν ποτέ κάποιες απαραίτητες τέτοιες δεξιότητες ή τις έχασαν στη συνέχεια λόγω της συνεχούς εξειδίκευσής τους σε κάποιες άλλες, απαραίτητες για το υπάρχον σύστημα παραγωγής. Σε πολλούς λείπει η ικανότητα π.χ. να φυτέψουν κάτι για τροφή ή να μαγειρέψουν το φαγητό τους. Για αυτό χρειάζονται και χώρους-«σχολεία», όπου θα μαθαίνουν, θα μετεκπαιδεύονται και θα αυτοεξελίσσονται για να ιδιοκατασκευάζουν, να επιδιορθώνουν, να αυτοοργανώνονται και να δρουν δημιουργικά.

Κάποια μέτρα που προωθούν την έξοδο και απεξάρτηση από την αγορά τα έχουμε ήδη αναφέρει στο κείμενο για την πολιτική της Επάρκειας-εκκαθάρισης, όπως μέτρα για την αλόγιστη και χωρίς όρια διαφήμιση, εξασφάλιση μη εμπορευματοποιημένων χώρων και υποδομών, κέντρα πόλεων προσιτά στη κοινή χρήση κ.λπ.

Τα αντίστοιχα συνθήματα: Αντί μόνον για όποιον έχει χρήματα μέσω της αγοράς: όποιος φροντίζει για όλους φροντίζει και για τον εαυτό του, δίκαιη κατανομή, για τον καθένα που το χρειάζεται, από τον καθένα που μπορεί…
 

[1] Θα πρέπει πιθανά να μη χρησιμοποιούμε πια τον όρο δημόσιο, γιατί στην κοινωνική συνείδηση έχει ταυτισθεί με τον όρο κρατικό, που είναι αρνητικός, αφού το κράτος δε μπορεί να έχει πια ούτε μια απλή χροιά του «κοινωνικού». Είναι μόνο κράτος επιβολής και καταστολής. Για αυτό ο όρος «Κοινά» εκφράζει καλύτερα την ουσία και τα χαρακτηριστικά που μπορούν να έχουν αυτοί οι χώροι και εξοπλισμοί.

Συνέχεια από το: Η πολιτική της επάρκειας και της εκκαθάρισης