Σύμφωνα με τις εθνικές πολιτισμικές διαστάσεις του Hofstede η εθνική κουλτούρα διαμορφώνεται από τις εξής διαστάσεις:

Την απόσταση εξουσίας (power distance): είναι η προσωπική αντίληψη για το πόσο η εξουσία κατανέμεται ίσα ή άνισα μεταξύ των ατόμων.

Την αποτροπή αβεβαιότητας (uncertainty avoidance): είναι το συναίσθημα απειλής για αμφισβητούμενες καταστάσεις και η προσπάθεια του ανθρώπου να τις αποφύγει, πιστεύοντας σε απόλυτες αλήθειες και αποφεύγοντας τις συγκρούσεις.

Τον ατομικισμό ή τον κολεκτιβισμό (individualism/collectivism): είναι το πόσο οι άνθρωποι πιστεύουν ότι πρέπει να ενδιαφέρονται για τον εαυτό τους ή την οικογένειά τους σε αντιδιαστολή με την πίστη τους ότι ανήκουν σε μια ευρύτερη κοινωνική ομάδα με δεσμούς, προσανατολισμένοι στο κοινωνικό σύνολο. Δηλαδή, με το «εμείς» κυριαρχεί ο κολεκτιβισμός, ενώ με το «εγώ» ο ατομικισμός.

Την αρρενωπότητα ή τη θηλυκότητα (masculinity/femininity): αναφέρεται στην επισταμένη διεκδίκηση και απόκτηση πραγμάτων (αρρενωπότητα) σε αντιδιαστολή με το ενδιαφέρον για τους ανθρώπους, τα αισθήματα και την ποιότητα ζωής (θηλυκότητα).

Η εθνική κουλτούρα και η Ελλάδα

Η Ελλάδα εμφανίζεται με πολύ υψηλό δείκτη η απόστασης εξουσίας (το «εμείς» καθορίζει τις σχέσεις, η προστασία των μελών με αντάλλαγμα την αφοσίωση είναι σημαντική και η οικογενειοκρατία θεωρείται ως αναμενόμενη κατάσταση). Ως προς την αποφυγή αβεβαιότητας, αυτή έχει πολύ υψηλή βαθμολογία (υπάρχει φόβος για το απρόβλεπτο, η γραφειοκρατία και η εξάρτηση από το κράτος είναι μεγάλη, καθώς κάτι τέτοιο θεωρείται ότι εξασφαλίζει σιγουριά). Ο ατομικισμός έχει αρκετά χαμηλή βαθμολογία (οπότε η χώρα συγκαταλέγεται στις λεγόμενες κολεκτιβιστικές κουλτούρες), ενώ δεν υπάρχει ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ αρρενωπότητας και θηλυκότητας (η Ελλάδα είναι κάπου στη μέση της βαθμολογίας).

Η εθνική κουλτούρα και η φοροδιαφυγή

Οι διεθνείς έρευνες έχουν δείξει ότι η αποφυγή αβεβαιότητας, η απόσταση εξουσίας και ο ατομικισμός σχετίζονται με τη φοροδιαφυγή. Όσο υψηλότερη είναι η αποφυγή αβεβαιότητας και η απόσταση εξουσίας και όσο χαμηλότερος είναι ο ατομικισμός, τόσο μεγαλύτερη είναι η φοροδιαφυγή ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ως προς την αρρενωπότητα, οι χώρες με υψηλό δείκτη δεν αποδέχονται την παραβατικότητα και τη μη σύννομη συμπεριφορά, οπότε δεν εμφανίζονται ανεκτικές στη φοροδιαφυγή.

Σημειώνοντας τις παραπάνω διαπιστώσεις από τις διεθνείς έρευνες, γίνεται αντιληπτό ότι οι πολιτισμικές ερμηνείες για το πρόβλημα της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα είναι συμβατές με τα αποτελέσματα των διεθνών επιστημονικών ερευνών. Σε αυτές τις έρευνες, η χώρα μας βρίσκεται περίπου στη μέση της κατάταξης των χωρών με πρόβλημα τη φοροδιαφυγή, με τάση να είναι προς την κατηγορία των κρατών που η φοροδιαφυγή υπονομεύει την οικονομία και την ανάπτυξη.

Τι να κάνουμε;

Οι προσπάθειες των κυβερνώντων πρέπει να είναι στην κατεύθυνση της συγκράτησης των αρνητικών επιδράσεων των πολιτισμικών διαστάσεων. Για παράδειγμα, η εφαρμογή της φορολογικής νομοθεσίας που στηρίζεται στο κράτος δικαίου είναι βασικός μοχλός στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Η εφαρμογή δεν έχει να κάνει μόνο με την τήρηση των νόμων, αλλά με τη δίκαιη και ισότιμη εφαρμογή τους, με την άμεση και αποτελεσματική επιβολή και εκτέλεση των ποινών και με το αίσθημα ισονομίας και ισοπολιτείας που πρέπει να διακατέχει τους πολίτες. Επιπρόσθετα, η ανάκτηση εμπιστοσύνης στις φορολογικές αρχές συμβάλλει προς την κατεύθυνση της καταπολέμησης του φαινομένου. Αυτή δεν μπορεί να υπάρξει μέσα από πολιτικές παλινωδίες, κοινωνικά και οικονομικά μέτρα που οδηγούν τμήματα του πληθυσμού σε εξαθλίωση και επιτυγχάνουν τη διάλυση των μηχανισμών του κράτους.

Κλείνοντας, το μέσον του κοινωνικού στιγματισμού ως μέτρου αποθάρρυνσης της φοροδιαφυγής, έχει ελάχιστα αποτελέσματα και λειτουργεί αρνητικά σε χώρες με υψηλό δείκτη αποφυγής αβεβαιότητας και απόστασης εξουσίας. Στην Ελλάδα της πολύχρονης δομικής και οικονομικής κρίσης, απαιτείται στήριξη του κοινωνικού ιστού και ανασύσταση του κοινωνικού κράτους.