Την Τρίτη που μας πέρασε, στην πρωινή εκπομπή της ΕΡΑ Σπορ με τίτλο «Τρεις λαλούν και ξημερώνει», κάποιος από τους παρουσιαστές αναφέρθηκε στην υποτιθέμενη «δήλωση Κίσινγκερ», εκείνη που λέει ότι «Ο ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος και γι’ αυτό πρέπει να τον πλήξουμε βαθιά στις πολιτισμικές του ρίζες. Τότε ίσως συνετισθεί….» και τα λοιπά.

Λέω «υποτίθεται» διότι κανείς δεν έχει δώσει ποτέ αποδείξεις ότι έγινε ποτέ αυτή η δήλωση -αλλά αυτά θα τα πούμε πιο κάτω. Τώρα, εγώ την ΕΡΑ Σπορ δεν την παρακολουθώ, πολύ περισσότερο τη συγκεκριμένη εκπομπή (είναι κι η διαφορά της ώρας στη μέση). Ένας φίλος όμως που έτυχε να την ακούσει, τους έστειλε μήνυμα, στο οποίο παρέπεμπε στο άρθρο που είχα παλιότερα δημοσιεύσει στο ιστολόγιο για αυτό το θέμα. Οι υπεύθυνοι της εκπομπής απάντησαν (καλό αυτό) και… βγήκαν από αριστερά: εννοώ πως συμβούλεψαν πατρικά τον φίλο μου να μην πιστεύει ό,τι διαβάζει στο Διαδίκτυο!

Την επόμενη μέρα, προχτές Τετάρτη, επανήλθαν στο θέμα. Όπως μου είπε ο φίλος μου, είπαν περίπου: «Μα καλά, γιατί τέτοια μανία υπεράσπισης του Κίσινγκερ; Δεν βλέπετε τι ζούμε; Την υποβάθμιση της παιδείας; Πώς είναι δυνατόν να γινόμαστε συνήγοροι ανθρώπων που δεν μας έχουν κάνει κανένα καλό;»

Δυστυχώς δεν έχω το ηχητικό αρχείο της εκπομπής διότι, σε αντίθεση με πολλούς ιδιωτικούς σταθμούς, η ΕΡΑ δεν φαίνεται να κρατάει αρχείο των εκπομπών της, μόνο ζωντανή μετάδοση προσφέρει -πράγμα απαράδεκτο, βέβαια. Οπότε, θα πρέπει να στηριχτούμε στη μαρτυρία του φίλου μου, που πάντως είναι απολύτως αξιόπιστος.

Για την υποτιθέμενη δήλωση Κίσινγκερ έχω γράψει στο ιστολόγιο δύο άρθρα, το πρώτο για τον μύθο καθαυτόν και το δεύτερο σε μια προσπάθεια διερεύνησης των καταβολών του. Επειδή από τότε που τα δημοσίευσα έχουν περάσει 6-7 χρόνια, δεν είναι κακό να αφιερώσω το σημερινό άρθρο στον μύθο της δήλωσης Κίσινγκερ, συμπυκνώνοντας τα δύο άρθρα σε ένα.

Η γέννηση του μύθου

Τον Φεβρουάριο του 1997, το μηνιαίο περιοδικό «Νέμεσις» της Λιάνας Κανέλλη (η οποία δεν είχε ακόμη αρχίσει τη στενή συνεργασία της με το ΚΚΕ) δημοσίευσε ένα «απόσπασμα ομιλίας του Χένρι Κίσινγκερ από τη βράβευσή του από προσωπικότητες του επιχειρηματικού κόσμου των ΗΠΑ στην Ουάσιγκτον», που (υποτίθεται ότι) είχε γίνει το Σεπτέμβριο του 1994, το εξής:

Ο ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος και γι’ αυτό πρέπει να τον πλήξουμε βαθιά στις πολιτισμικές του ρίζες. Τότε ίσως συνετισθεί. Εννοώ, δηλαδή, να πλήξουμε τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα πνευματικά και ιστορικά του αποθέματα, ώστε να εξουδετερώσουμε κάθε δυνατότητά του να αναπτυχθεί, να διακριθεί, να επικρατήσει, για να μη μας παρενοχλεί στα Βαλκάνια, να μη μας παρενοχλεί στην Ανατολική Μεσόγειο, στη Μέση Ανατολή, σε όλη αυτή τη νευραλγική περιοχή μεγάλης στρατηγικής σημασίας για μας, για την πολιτική των ΗΠΑ.

Ως πηγή του δημοσιεύματος υποδεικνύεται η αγγλόγλωσση τουρκική εφημερίδα «Turkish Daily News» της 17.2.97. Τον μύθο (διότι για μύθο πρόκειται) τον κατάπιαν αμάσητο πολλά έντυπα, δημοσιογράφοι, σχολιαστές, πολιτικοί αναλυτές. Δυστυχώς, ανάμεσά τους βρίσκονται και ονόματα που έχουν τιμήσει τα ελληνικά γράμματα –αλλά και διάφοροι αγύρτες και ελληνομέτρες που δεν ήθελαν καθόλου σπρώξιμο για να πεισθούν. Αν θέλετε ονόματα, σας παραπέμπω στο αναλυτικό ρεπορτάζ του Ιού ή, πιο κάτω, στην ανακεφαλαίωση του Γ. Μαρίνου.

Κι επειδή ζούμε σε μικρό κόσμο, κι ο ίδιος ο Κίσινγκερ δεν άργησε να πληροφορηθεί, από συνεργάτη του περιοδικού Πολιτικά Θέματα, ότι κυκλοφορούσε πλαστή δήλωσή του. Η διάψευσή του δημοσιεύτηκε στα Πολιτικά Θέματα (13.6.97): «Το απόσπασμα για το οποίο με πληροφορήσατε είναι ψευδές. Κάθε λέξη σ’ αυτό είναι ένα ψεύδος και το νόημά του είναι επίσης ψευδές». Ωστόσο, η διάψευση αγνοήθηκε από τα εθνικόφρονα παπαγαλάκια που συνέχισαν να αναμεταδίδουν το μύθο. Επιπλέον, όταν ζητήθηκε από την κυρία Κανέλλη να παρουσιάσει την πηγή της, εκείνη ισχυρίστηκε ότι το συγκεκριμένο φύλλο της τουρκικής εφημερίδας έχει γίνει άφαντο από τα γραφεία της εφημερίδας και από την ηλεκτρονική της έκδοση!

Λίγο αργότερα, η είδηση για τη δήλωση Κίσινγκερ έφτασε στον Γ. Μαρίνο, που τότε ήταν εκδότης του Οικονομικού Ταχυδρόμου, όπου διατηρούσε τη στήλη «Αντιοικονομικά», που διαβαζόταν πολύ (την υπέγραφε ως Κριτόβουλος). Ο Γ.Μ. πείσθηκε ότι η επιστολή είναι γνήσια και τη δημοσίεψε στη στήλη του. Αμέσως τη σχολίασε ο Χρ. Γιανναράς στην Καθημερινή, ο οποίος στη συνέχεια πέρασε γενεές δεκατέσσερις όποιον αμφισβητούσε τη γνησιότητά της. Με τη δημοσιότητα που πήρε το θέμα, ήρθε στο φως και η προηγούμενη διάψευση Κίσινγκερ στα Πολιτικά Θέματα. Τελικά, μπροστά στο θόρυβο που δημιουργήθηκε, ο Γ. Μαρίνος αποφάσισε να ερευνήσει το θέμα. Έγραψε στον Κίσινγκερ, ο οποίος του απάντησε ότι πρόκειται για μύθο. Τη φωτοτυπία της επιστολής Κίσινγκερ τη βλέπετε εδώ:

Το κείμενο στα αγγλικά είναι:

Dear Mr Marinos

Thank you for your letter. As to the quote, there was  no award ceremony, there was no speech and the alleged quote is entirely untrue. The whole thing is pure invention, and I expect you to correct it.

Since you are the first to tell me where the quote came from, I have only today had the opportunity to correct it in the Turkish Daily News and I have done so.

Sincerely yours, etc.

Βέβαια, η διάψευση θα έπρεπε να περιττεύει. Οποιοσδήποτε άνθρωπος έχει λίγο μυαλό στο κεφάλι του, καταλαβαίνει ότι είναι απολύτως αδύνατο ένας παμπόνηρος διπλωμάτης σαν τον Κίσινγκερ να ξεστομίσει τόσο ωμά λόγια! Ακόμα κι αν τα πίστευε αυτά, ποτέ δεν θα τα έλεγε –ή, αν τα έλεγε, θα τα γαρνίριζε με πολυπολιτισμικές και ανθρωπιστικές σάλτσες. Και πιστεύω ότι αυτό το επιχείρημα, της κοινής λογικής, θα αρκούσε για να κάνει τον οποιονδήποτε εχέφρονα άνθρωπο να δυσπιστήσει (τουλάχιστον) σχετικά με την ύπαρξη του μύθου.

Επιπλέον, ο Γ. Μαρίνος, παρακάλεσε τον δημοσιογράφο Ά. Κούρκουλα, ανταποκριτή ελληνικών εφημερίδων στην Πόλη, να ψάξει στα αρχεία της Turkish Daily News. Ο Ά. Κούρκουλας βρήκε το φύλλο της 17.2.1997 (το οποίο η κ. Κανέλλη είχε ισχυρισθεί ότι χάθηκε μυστηριωδώς) και σ’ αυτό δεν υπάρχει καμιά δήλωση Κίσινγκερ, όπως άλλωστε και σε άλλα φύλλα της εφημερίδας τα οποία έψαξε. Το εκτενές άρθρο του Γ. Μαρίνου το έφτιαξα (με τη βοήθεια καλού φίλου) πεντέφι που μπορείτε να το διαβάσετε με την ησυχία σας εδώ.

Σήμερα στο Διαδίκτυο, βλέπω συχνά να παρατίθεται προς επίρρωση της δήλωσης Κισινγκερ ότι την δημοσίευσε ο έγκυρος Οικονομικός Ταχυδρόμος στις 14.8.1997 -το ότι στη συνέχεια το περιοδικό την αποκήρυξε ως πλαστή, παραλείπεται.

Θα μπορούσε να προσπεράσει κανείς τη διάψευση του Κίσινγκερ, λέγοντας ότι ο πονηρός διπλωμάτης είπε ψέματα. Όμως, να είπε τάχα ψέματα και ο Έλληνας ανταποκριτής, που δεν βρήκε καμιά δήλωση στο επίμαχο φύλλο της τουρκικής εφημερίδας; Ή μήπως οι δαιμόνιοι Τούρκοι τύπωσαν πλαστό φύλλο της 17.2.97 ειδικά για να το δει ο γκιαούρης ανταποκριτής; Θα συμφωνήσετε μαζί μου ότι απείρως πιθανότερο είναι να ψεύδεται το ρεπορτάζ της Λιάνας Κανέλλη. Εκτός αυτού, φαίνεται ότι ο μύθος έχει πολλά παρακλάδια.

Και δεύτερη δήλωση Κίσινγκερ

Όπως αποκάλυψε ο Ιός, η πρώτη αναφορά για υποτιθέμενη δήλωση Κίσινγκερ δεν έγινε από την κυρία Κανέλλη το 1997 (για δήλωση του 1994) αλλά από τον δικηγόρο Θ. Σταυρόπουλο σε άρθρο του στις 26.1.1987 στην Ελευθεροτυπία, η οποία είχε περάσει απαρατήρητη. Επιχειρηματολογώντας υπέρ της ανάγκης να ξαναρχίσει η διδασκαλία των αρχαίων στο γυμνάσιο, ο Θ.Σ. πρόταξε ως μότο στο άρθρο του μια συντομότερη, αλλά σαφώς ιδίου κλίματος δήλωση του Χένρυ Κίσινγκερ, η οποία, κατ’ αυτόν, είχε ειπωθεί το 1973, αμέσως μετά τη σφαγή του Πολυτεχνείου! Συγκεκριμένα, η δήθεν δήλωση είναι: «Τους Έλληνες δεν μπορούμε να τους δαμάσουμε. Είναι μη κυβερνήσιμοι (ingouvernables). Πρέπει να τους χτυπήσουμε στις πολιτικές τους βάσεις» Henry Kissinger (Νοέμβρης 1973). Να προσεχτεί εδώ ότι δίνεται σε παρένθεση μια γαλλική λέξη (ingouvernables) και ότι το «πολιτικές» μάλλον είναι τυπογραφικό λάθος αντί για «πολιτισμικές». Το υπόλοιπο (ελαφρώς παραληρηματικό, με όλο το θάρρος) άρθρο του Θ. Σταυρόπουλου μπορείτε να το διαβάσετε εδώ. Ο συγγραφέας του, που δεν ζει πια, ήταν, όπως μου λένε, ιδιόρρυθμος τροτσκιστής τον Μάη του 1968 στη Γαλλία και ελαφρώς παραμυθάς.

Και το κακό τριτώνει

Ο π. Μεταλληνός, προσκαλεσμένος σε τηλεοπτική εκπομπή το 2003, δήλωσε ότι όχι μόνο υπάρχει η δήλωση Κίσινγκερ, αλλά και την άκουσε ο ίδιος με τ’ αυτιά του (αυτήκοος, που λέμε). Τον Σεπτέμβριο του 1974, διηγείται, άκουσε τον Παύλο Μπακογιάννη στην ελληνική του εκπομπή από το Μόναχο (όχι τη Ντόιτσε Βέλε) να αναφέρει ότι ο Κίσινγκερ την προηγούμενη μέρα είχε πει αυτά κι αυτά στο Εμποροβιομηχανικό Επιμελητήριο Νέας Υόρκης.

Με όλο τον σεβασμό προς τον π. Μεταλληνό, και παρά τον θαυμασμό για την… προϊούσα βελτίωση της μνήμης του, η μαρτυρία του μάλλον αποδυναμώνει την αληθοφάνεια του μύθου. Διότι όταν ο ένας λέει 1973, ο άλλος 1974 και ο άλλος 1994, το συμπέρασμα είναι ή ότι ο Κίσινγκερ έβγαινε συνέχεια και έκανε άγαρμπες δηλώσεις (και καλά, το τρις εξαμαρτείν;) ή ότι και η πιο καλοπροαίρετη μνήμη ξεγελιέται –αφήνω ότι δεν θεωρώ όλους τους εμπλεκόμενους καλοπροαίρετους.

Σαν αστεία νότα, να σημειώσω ότι σε κάποιους ελληνοκεντρικούς ιστοτόπους μπορεί να συναντήσετε και… αγγλικό κείμενο της δήθεν δήλωσης -μόνο που φωνάζει από μακριά ότι έχει μεταφραστεί από τα ελληνικά!

Κι αν δεν το είπε, τι σημασία έχει;

Στις διαδικτυακές συζητήσεις, στα διάφορα φόρουμ, υπάρχουν πολλοί που απρόθυμα παραδέχονται ότι μπορεί να είναι μύθος η δήλωση Κίσινγκερ, αλλά ρωτούν: Τι σας ενδιαφέρει η υστεροφημία του γερακιού; Και να μην το είπε, αμφιβάλλετε ότι το σκέφτηκε ή ότι η αμερικανική πολιτική απέναντι στη χώρα μας είναι ιμπεριαλιστική και κυνική;

Θα απαντήσω μόνο για τον εαυτό μου· αν ενδιαφέρομαι για την αποκατάσταση της αλήθειας ασφαλώς δεν το κάνω για την  καλή φήμη του υπουργού του Νίξον· αυτήν μπορεί, αν θέλει, να την υπερασπιστεί ο ίδιος. Το κάνω, καταρχάς, γιατί θυμάμαι αυτό που έχει πει ο εθνικός μας ποιητής, ο κόντες Σολωμός, πως το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό.

Και, δεύτερον, και εξίσου σημαντικό, ασχολούμαι με το θέμα επειδή οι πλασιέδες της δήθεν δήλωσης Κίσινγκερ δεν την προωθούν για ακαδημαϊκούς λόγους, ή επειδη είναι φιλίστορες, αλλά έχουν ο καθένας τους σκοπούς του, που κάποιοι απ’ αυτούς με αφορούν άμεσα. Άλλοι, σαν τον πρώτο επιστολογράφο που την έφερε στη δημοσιότητα, τον δικηγόρο Σταυρόπουλο, θέλουν να πετύχουν να διδάσκονται όλο και περισσότερα αρχαία στα γυμνάσια και τα λύκεια, άλλοι προβάλλουν τη δήθεν δήλωση Κίσινγκερ σαν επιχείρημα εναντίον των προσπαθειών για χωρισμό εκκλησίας και κράτους, άλλοι επιστρατεύουν τον Κίσινγκερ για να φιμώσουν τις αντίθετες φωνές π.χ. σχετικά με τη μελέτη της ιστορίας ή για να στιγματίσουν σαν εθνικούς μειοδότες όσους διαφωνούν με την ακραία εθνικιστική γραμμή τους. Οπότε, χρήσιμο είναι να ξέρουμε ότι η δήλωση Κίσινγκερ δεν υπήρξε ποτέ.

Ωστόσο, το γεγονός ότι η δήλωση Κίσινγκερ δεν έγινε ποτέ, δεν απαλλάσσει τον παλαίμαχο πλέον διπλωμάτη από τις βαριές ευθύνες του για την δεξιοτεχνική προώθηση των συμφερόντων της ιμπεριαλιστικής υπερδύναμης τόσο στη γειτονιά μας όσο και στον υπόλοιπο πλανήτη. Ούτε σημαίνει ότι, επειδή η δήλωση Κίσινγκερ είναι πλαστή, οι ΗΠΑ δεν πήραν υπόψη τους και τον πολιτισμικό παράγοντα στις προσπάθειες προώθησης της πολιτικής τους.

Το άρθρο θα μπορούσε (ίσως και θα έπρεπε) να σταματάει εδώ. Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμα.

Αλλά δεν τελειώσαμε…

Αφού εξέθεσα όλη την ιστορία, πιστεύω με αντικειμενικότητα, και με τις πηγές συγκεντρωμένες, σας αφήνω να βγάλετε το δικό σας συμπέρασμα. Αν θέλετε να συνεχίσετε να πιστεύετε ότι υπήρξε η δήλωση Κίσινγκερ, δεν μπορώ να σας το αποδείξω πέρα από κάθε αμφιβολία –πώς να αποδείξεις ότι δεν συνέβη κάτι, ιδίως όταν δεν προσδιορίζεται με ακρίβεια ο χρόνος και ο τόπος τέλεσής του;

Όμως, δεν τελειώσαμε ακόμα. Ενδιαφέρον έχει να διερευνηθούν οι καταβολές της υποτιθέμενης δήλωσης. Έχω κάπου ξαναπεί ότι οι περισσότεροι μύθοι έχουν μέσα τους έναν κόκκο αλήθειας. Στην προκειμένη περίπτωση, δεν έχουμε απλώς κόκκο, αλλά κοτζάμ βουνό: τα κυνικά ιμπεριαλιστικά παιχνίδια των Αμερικανών στην Μεσόγειο και σε όλο τον υπόλοιπο πλανήτη είναι πασίγνωστα, αυτό όμως δεν κάνει πιο πιστευτή τη δήλωση. Οι Αμερικάνοι τα κάνουν, δεν τα λένε.  Ίσως όμως υπάρχει κι άλλος ένας κόκκος αλήθειας, δηλαδή κάποια παλιότερη δήλωση από την οποία μπορεί να εμπνεύστηκε ο χαλκευτής της δήθεν δήλωσης Κίσινγκερ.

Από τον Καστελρήγο στον Φιλάρετο

Η ωμότητα της δήλωσης που αποδίδεται στον Κίσινγκερ ταιριάζει περισσότερο στη διπλωματία των κανονιοφόρων, του 19ου αιώνα, όταν οι πολιτικοί εξέφραζαν χωρίς περικοκλάδες τις βλέψεις τους. Στον 20όν αιώνα οι διπλωμάτες έμαθαν να ντύνουν τις σκαιές πράξεις με ωραία λόγια. Σε διάφορες λοιπόν δευτερογενείς πηγές υπάρχει μνεία μιας ρήσης του Robert Castlereagh, μαρκησίου του Λοντόντερι, υπουργού Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας στις αρχές του 19ου αιώνα, σύμφωνα με την οποία «ο ελληνικός λαός πρέπει να καταστεί μικρόψυχος όπως οι λαοί του Ινδοστάν».

Αυτή η ρήση του Καστελρήγου, όπως τον έλεγαν τότε εδώ, θα μπορούσε πράγματι να έχει αποτελέσει τον πυρήνα της υποτιθέμενης δήλωσης Κίσινγκερ. Βέβαια, και η απόδοση της ρήσης στον Κάστλρη είναι έμμεση.

Η σίγουρη πηγή μας είναι το βιβλίο «Οι Έλληνες της σήμερον» (The Greeks of To-day, 1866) του Αμερικανού φιλέλληνα Τσαρλς Τάκερμαν, πρέσβη στην Ελλάδα, το οποίο γράφει: Μετά την ναυμαχίαν του Ναυαρίνου, ο Γουέλινγκτων, ο ημίθεος των Άγγλων, ο αποκαλέσας την νίκην ταύτην ‘ατυχές συμβάν’, εφρόνει ότι ‘η Ελλάς έπρεπε να εξαρτάται καθ’ ολοκληρίαν από την Τουρκίαν’. Την ιδέαν ταύτην υπεστήριζεν και ο λόρδος Londonderry, όστις επεθύμει να καταστή η Ελλάς ‘όσον οίον τε ήττον επικίνδυνος, ο δε λαός της μικρόψυχος ως τα έθνη του Ινδοστάν’. Αυτά, βέβαια, η ελληνική μετάφραση (Καρόλου Τάκερμαν, «Οι Έλληνες της σήμερον», μτφ. Αντωνίου Ζυγομαλά, έκδ. 1877, σελ. 110) -δεν έχω βρει το αγγλικό πρωτότυπο. Αν βρει κανείς τη διατύπωση στο πρωτότυπο, θα του χρωστάω χάρη.

Προσθήκη: Το βιβλίο βρέθηκε και το χωρίο στο πρωτότυπο είναι: After the battle of Navarino, Wellington, the demigod of Englishmen, who had pronounced that victory an » untoward event,» was for making Greece » wholly dependent upon Turkey.» This idea was supported by Lord Londonderry, who wished to render Greece » as harmless as possible, and to make her people like the spiritless nations of Hindostan.»

Την παραπομπή στο βιβλίο του Τάκερμαν την περιέχει το βιβλίο του Γ. Φιλάρετου: «Ξενοκρατία και βασιλεία εν Ελλάδι 1821-1897» (Μπορείτε να το δείτε εδώ, πρέπει να πάτε στη σελ. 135). Να θυμίσω ότι ο Φιλάρετος ήταν επιφανής αντιμοναρχικός πολιτικός στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο «πατέρας της δημοκρατίας» και ο ιδρυτής του Ριζοσπάστη το 1908 (βέβαια όχι με σοσιαλιστικό προσανατολισμό).

Από τον Φιλάρετο στον Κίσινγκερ

Το βιβλίο του Φιλάρετου, που περιείχε τη ρήση για το Ινδοστάν, διαβάστηκε πολύ στον καιρό του, αλλά, το κυριότερο, επανεκδόθηκε το 1975 (από τις εκδόσεις Επικαιρότητα).

Οπότε, μπορούμε να αναπαραστήσουμε τα γεγονότα: το βιβλίο του Φιλάρετου διαβάστηκε από αντιμοναρχικούς και αριστερούς. Πολλοί θα πρόσεξαν τη ρήση που αποδίδεται στον Καστελρήγο για τα έθνη του Ινδοστάν, πολύ περισσότερο που ο Φιλάρετος βάζει και αστερίσκο και αναστενάζει σε υποσημείωση: σχεδόν το κατόρθωσαν! Έχουμε ενδείξεις ότι η φράση έκανε εντύπωση. Για παράδειγμα, βρήκα βιβλιοκριτική του Ριζοσπάστη το 1983, άσχετη εντελώς με το θέμα Κίσινγκερ, όπου ο βιβλιοκριτικός, μιλώντας για την εξάρτηση του νεοελληνικού κράτους, κάνει λόγο για τη ρήση του Λοντόντερυ περί Ινδοστάν.

Οπότε, καθώς η ρήση του Καστελρήγου είχε ξαναέρθει στην επιφάνεια, δεν είναι απίθανο να χρησίμεψε σαν υπόδειγμα ή πηγή έμπνευσης σε εκείνον που χάλκευσε τη δήλωση Κίσινγκερ. Να προσθέσουμε ότι την εποχή που ο Κίσινγκερ ήταν υπουργός εξωτερικών, κι ενώ είχε γίνει η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, και συγκεκριμένα τον Μάρτιο του 1975, είχε γραφτεί στον ελληνικό τύπο (και είχε αμέσως διαψευστεί από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ) μια άλλη δήλωση Κίσινγκερ, που έγινε μέσα σε αεροπλάνο προς οικείους του, ότι αν ο Κ. Καραμανλής επέμενε στις «αδιάλλακτες» θέσεις του για το Κυπριακό, μπορεί να ανατρεπόταν.

Αλλά αυτά κυρίως ακαδημαϊκό ενδιαφέρουν έχουν. Το σημαντικό είναι ότι η δήλωση Κίσινγκερ δεν τεκμηριώνεται από πουθενά. Και όσοι την επικαλούνται, δεν το κάνουν για να καταδικάσουν τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, αλλά για να προωθήσουν τη δική τους, αντιδραστική συνήθως, ατζέντα.

sarantakos.wordpress.com