Ιστορίες από μακρινές περιοχές του πλανήτη είναι φυσικό να μην μας είναι ιδιαίτερα γνωστές, ή να μας αφήνουν αδιάφορους διότι θεωρούμε ότι δεν μας αφορούν άμεσα. Έτσι δεν σκεπτόμαστε συχνά ότι ίσως έχει ενδιαφέρον να μελετηθούν παράλληλα δύο περιοχές όπως η Λατινική Αμερική και τα Βαλκάνια με την Νότια Ευρώπη. Ωστόσο το Εκουαδόρ αποτελεί ακριβώς μία τέτοια περίπτωση και μερικά στοιχεία παρακάτω εξηγούν το ενδιαφέρον που παρουσιάζει αυτή η χώρα της Λατινικής Αμερικής για την Ελλάδα:

Το Εκουαδόρ είναι μία σχετικά μικρή χώρα. Έχει πληθυσμό 15 εκατομμυρίων περίπου κατοίκων και έκταση 283,560 τχμ, ενώ η Ελλάδα έχει πληθυσμό έντεκα εκατομμυρίων και έκταση 131,957 τχμ αντίστοιχα. Η Ελλάδα και το Εκουαδόρ σχηματίζουν ανεξάρτητα κράτη την ίδια περίοδο (1830).  Πρόκειται δηλαδή για δύο χώρες με συγκρίσιμα μεγέθη και ηλικία ζωής ως ελεύθερα κράτη.

Το Εκουαδόρ διαθέτει μεγάλο φυσικό πλούτο και κατατάσσεται ως μία από τις χώρες με την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα του πλανήτη αφού διαθέτει τουλάχιστον τέσσερα μοναδικά οικοσυστήματα, αυτά των Άνδεων, του Αμαζονίου, των παραλίων του Ειρηνικού  και του συστήματος νησιών Γκαλάπαγκος. Τηρουμένων των αναλογιών η γεωμορφολογία του Εκουαδόρ, παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με τη γεωμορφολογία  της Ελλάδας. Πρόκειται για χώρα με εξαιρετικά έντονο ανάγλυφο, που την διασχίζει η οροσειρά των Άνδεων και περιλαμβάνει εκτάσεις του Αμαζονίου και ορισμένες περιοχές παραμένουν μέχρι και σήμερα εξαιρετικά δυσπρόσιτες. Τα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και των δύο χωρών, καθώς και η ανάγκη εξασφάλισης προστασίας από κατακτητές,  συνετέλεσε στην επιβίωση αυτόνομων και ανεξάρτητων κοινοτήτων σε απρόσιτες περιοχές.

Όπως και η Ελλάδα, το Εκουαδόρ έζησε μία περίοδο επταετούς δικτατορίας (1972-79) υπό την ηγεσία του στρατιωτικού Guillermo Rodríguez. Μετά από την περίοδο της δικτατορίας και μέχρι την έλευση στην εξουσία του νυν πρωθυπουργού Rafael Correa,  οι περισσότερες κυβερνήσεις εξυπηρετούσαν ίδια συμφέροντα, αλλά κυρίως αυτά των πολυεθνικών και του διεθνούς και ντόπιου κεφαλαίου. Ως κράτος της Λατινικής Αμερικής, το Εκουαδόρ πληροί τις προϋποθέσεις για να μελετηθεί στο πλαίσιο των λεγόμενων μετααποικιακών σπουδών (post-colonial studies) αλλά και το νεοελληνικό κράτος πληροί τις ίδιες προϋποθέσεις για να μελετηθεί κάτω από ένα ανάλογο πρίσμα. Και οι δύο χώρες στη νεότερη ιστορία τους αποτελούν μόνιμο πεδίο εκμετάλλευσης ξένων συμφερόντων με την υποβοήθηση τοπικών κυβερνήσεων.

Η πρόσφατη ιστορία του Εκουαδόρ και ένα μοναδικό Σύνταγμα

Μετά από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων με φαύλο παρελθόν, τις εκλογές στο Εκουαδόρ κερδίζει το 2006 η Alianza Pais με ένα επαναστατικό προεκλογικό πρόγραμμα, ένας συνασπισμός που βρίσκεται στην εξουσία από τότε. Ο Rafael Correa, είναι ένας πρωθυπουργός που θα μείνει στην ιστορία ως ένας μοναδικός ηγέτης για τη χώρα, την περιοχή της Λατινικής Αμερικής και ίσως παγκόσμια, για τις τομές που εφάρμοσε και για την ριζική αναβάθμιση της χώρας του αλλά ίσως και για πολλές αντιφατικές πολιτικές του.

Το Σύνταγμα του Εκουαδόρ (2008) αναγνωρίζει δικαιώματα στη Φύση, και εισάγει αξίες που αντιτίθενται στην παραδοσιακή έννοια της ανάπτυξης εισάγοντας την έννοια του Buen Vivir που εμπνέεται από τις παραδόσεις και την έννοια του Sumak Kawsay (ζωή σε αρμονία) των αυτόχθονων κοινοτήτων των Άνδεων και του Αμαζονίου. Το πρωτοποριακό οραματικό κείμενο του σύγχρονου Συντάγματος συνδέεται με την επαναστατική δυναμική που είχε η νέα περίοδος της χώρας μετά την κρίση,  με την ανάδειξη της σημερινής κυβέρνησης. Πρόκειται για μια αλλαγή που προήλθε από έναν ευρύ συνασπισμό ανάμεσα σε ετερόκλητες ομάδες διανοουμένων, ακτιβιστών, ιθαγενών και όλων όσοι προηγουμένως δεν είχαν φωνή, που δημιούργησαν τον συνασπισμό που ονομάστηκε Alianza Pais.

Ο Alberto Acosta, οικονομολόγος, συγγραφέας διανοούμενος, καθώς και Πρόεδρος της Βουλής της πρώτης κυβέρνησης Correa, (αλλά και υπουργός Ενέργειας και Ορυκτού πλούτου ταυτόχρονα) υπήρξε συντονιστής των διαβουλεύσεων μέσα από τις οποίες προήλθε αυτό το συνταγματικό κείμενο. Ο Acosta ωστόσο στις 23 Ιουνίου 2008 υπέβαλε την παραίτησή του μετά από τις πιέσεις που υπέστη για την επίσπευση της ολοκλήρωσης των διαβουλεύσεων και του κειμένου. Ο ίδιος υποστήριζε πως ένα τέτοιο κείμενο όχι μόνο δεν είναι δυνατόν να είναι αποτέλεσμα  βεβιασμένων κινήσεων, αλλά ότι η ποιότητα αυτής της διαδικασίας από μόνη της αποτελεί δείγμα της ποιότητας της ίδιας της δημοκρατίας. Το κείμενο δημιουργήθηκε λοιπόν μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, που θα μπορούσε να θεωρηθεί αποτέλεσμα ενός συμβιβασμού που οδήγησε στη συνέχεια στη ρήξη. Εν τούτοις, πολλά βασικά και σοβαρά του σημεία είχαν στο μεταξύ ψηφιστεί και κατοχυρωθεί στην Βουλή. Έτσι το σημαντικό αυτό κείμενο παραμένει ένα κείμενο σε ισχύ με ιδιαίτερη βαρύτητα και περιεχόμενο διεθνώς.

Το χρέος

Κάτι σημαντικό επίσης που συνδέει την Ελλάδα με το Εκουαδόρ είναι μία άλλη κοινή σκοτεινή ιστορία, αυτή του χρέους, με την υιοθέτηση από την Ελλάδα της επιτυχημένης στρατηγικής στο Εκουαδόρ, και της συγκρότησης τον Μάρτιο του 2015, της Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου του Χρέους, με επικεφαλής μάλιστα τον Ερίκ Τουσαίν, που λειτούργησε με αυτό τον ρόλο και στο Εκουαδόρ. Το Εκουαδόρ είχε την τύχη –ή την ατυχία- να βρει πετρέλαιο στην επικράτειά του.

Το πετρέλαιο αυτό μάλιστα βρέθηκε στην μέση μίας περιοχής εξαιρετικής οικολογικής σημασίας και από την επιχείρηση εξόρυξης πετρελαίου όχι μόνο δεν ωφελήθηκε η χώρα αλλά κατέληξε να συσσωρεύει ανεξέλεγκτο χρέος, ενώ υπέστη επίσης και μία τεράστια οικολογική καταστροφή από την διαχείριση αποβλήτων, για την οποία η χώρα προχώρησε σε δικαστικό αγώνα κατά της Texaco Chevron για την μόλυνση που επέφερε στον Αμαζόνιο.  

Η πρώτη μεγάλη γενναία κίνηση του κόμματος Alianza Pais όταν ήρθε στην εξουσία, ήταν η αξιοποίηση της πρότασης που αιωρείτο πολύ καιρό για μια διαδικασία ελέγχου του χρέους από επιτροπή εμπειρογνωμόνων. Η ιδέα πέρασε σε εφαρμογή και κατέληξε στην πρώτη επιτυχία κράτους στην ιστορία να αντιταχθεί στην τυραννία του χρέους. Αυτή η τακτική οδήγησε στη συνέχεια για τα δεδομένα του Εκουαδόρ σε ένα οικονομικό και κοινωνικό «θαύμα», όπου με την κρατικοποίηση των πετρελαϊκών εταιρειών τα κέρδη από το πετρέλαιο έμειναν στη χώρα και αξιοποιήθηκαν για ανασύνταξη όλου του δημόσιου τομέα, και επενδύσεις σε έργα υποδομής, υγεία και εκπαίδευση. Αυτά τα δεδομένα που αφορούν ένα σημαντικό επίτευγμα της χώρας τόσο νομικής όσο και οικονομικής και κοινωνικής στρατηγικής στην πραγματικότητα έχουν αποσιωπηθεί, διότι στο μεταξύ η ομάδα των οικονομολόγων που πήρε τότε την πρωτοβουλία να δώσει εντολή  για την δημιουργία της περιβόητης Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου και την έναρξη των εργασιών της δεν υπάρχει πια, και διότι τα μέλη της ανήκουν πλέον σε διαφορετικά στρατόπεδα. Ενώ ο Rafael Correa, μέλος της συγκεκριμένης ομάδας πρωτοβουλίας τότε και οικονομολόγος, παραμένει πρωθυπουργός της χώρας, οι υπόλοιποι της ομάδας, Alberto Acosta, Pablo Davalos και Fander Falconí δεν συμμερίζονται πολιτικές επιλογές του Correa και ανήκουν στην αντιπολίτευση.(Faiola, 2008)

Η πρωτοποριακή στρατηγική του Εκουαδόρ

Το Εκουαδόρ έχει προχωρήσει εκτός των άλλων σε ορισμένες τολμηρές και πρωτοποριακές κινήσεις διπλωματίας, όπως αυτές των περιπτώσεων παροχής ασύλου στους Julian Assange και Michael Snowden, γνωστών για τη δημοσιοποίηση εγγράφων που αφορούν σκάνδαλα (wikileaks) ο πρώτος και για στρατηγικές παρακολούθησης πολιτών και πολιτικών ο δεύτερος (NSA), από τις ΗΠΑ. Η χώρα ξεκίνησε επίσης μία τολμηρή προσπάθεια κινητοποίησης της κοινής γνώμης για την περιοχή Αμαζονίου Yasuní, και αφορούσε την απόπειρα κινητοποίησης της παγκόσμιας κοινότητας σε σχέση με την υποστήριξη προς το Εκουαδόρ που θα απέτρεπε την πιθανότητα εξόρυξης πετρελαίου στην εξαιρετικά ευαίσθητη αυτή περιοχή, η οποία όμως απέτυχε.

Ανάμεσα σε σημαντικές στρατηγικές που επιχειρεί το Εκουαδόρ περιλαμβάνεται και η προσπάθεια ανασύνταξης της οικονομίας του, έτσι ώστε να πετύχει την σταδιακή απεξάρτηση από την εξορυκτική οικονομία και την μετάβαση σε μία οικονομία γνώσης. Προς αυτή την κατεύθυνση η χώρα υιοθέτησε μία δέσμη μέτρων. Ενισχύει την ανώτατη εκπαίδευση, δημιουργώντας νέους πόλους έρευνας και εξειδικευμένης γνώσης, ιδρύοντας νέα πανεπιστήμια (ΙΚΙΑΜ) και πόλεις (Yachay). Στα πλαίσια αυτής της πολιτικής θεσμοθέτησε επίσης το πρόγραμμα Prometeo, ένα πρόγραμμα έρευνας που επιτρέπει σε ερευνητές της ημεδαπής και αλλοδαπής να παράγουν έρευνα στη χώρα, δημιουργώντας έτσι υποδομές και διασυνδέσεις κάθε είδους ανάμεσα στη ίδια τη χώρα και το εξωτερικό.

Ανάμεσα σε αυτά τα πρωτοποριακά διεθνώς προγράμματα υπήρξε και το FLOK Society project, μία πρωτοφανής για κράτος συντονισμένη έρευνα, με στόχο την παραγωγή γνώσης για την δημιουργία μίας κοινωνίας ανοικτής και ελεύθερης γνώσης και την ενθάρρυνση μιας ανοικτής συνεργατικής οικονομίας βασισμένης στις θεωρίες των κοινών.

Το αύριο για το Εκουαδόρ και την Ελλάδα

Εκτός από τις ενδιαφέρουσες ομοιότητες που επισημάνθηκαν ανάμεσα στις δύο χώρες για να έχει κανείς μια σφαιρική εικόνα δεν πρέπει να παραβλέπει τις διαφορές. Το Εκουαδόρ διαθέτει μία οργανωτική δομή που είναι αρκετά πολύπλοκη, πολυπολιτισμική, ταξική, ιεραρχική, έντονη και ξεκάθαρη. Δεν υπάρχει αμφιβολία επίσης ότι το αποικιοκρατικό παρελθόν και η ιστορία αποτελούν μέρος του DNA της χώρας. Στο παρελθόν η κοινωνία του Εκουαδόρ υπήρξε έντονα ταξική βασισμένη στην καταγωγή και την κουλτούρα.  

Η κοινωνική δομή, οι σχέσεις, η κρατική μηχανή και οι νόμοι που διέπουν κάθε σφαίρα της ζωής αντανακλώνται στην καθημερινότητα. Aντίθετα από ότι ενδεχομένως περιμένει κανείς η πραγματικότητα είναι πως υπάρχει έλεγχος σε όλα τα επίπεδα και ένας πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων εργάζεται σε θέσης φύλαξης.  Από την είσοδο στη χώρα μέχρι την είσοδο σε διάφορους χώρους όπου επικρατεί ηλεκτρονικός έλεγχος δακτυλικών αποτυπωμάτων ή φυσιογνωμίας. Στο κτίριο που εργάστηκα υπάρχει μαγνητική κάρτα που επιτρέπει είσοδο σε συγκεκριμένους ορόφους από το ασανσέρ και τις σκάλες.

Στο μεταξύ οι εξελίξεις στη χώρα είναι αμφιλεγόμενες. Ενώ η πρόοδος σε πολλούς τομείς είναι αναμφισβήτητη, υπάρχει η αντίληψη πως επί της ουσίας το κεφάλαιο δεν υπήρξε ποτέ σε πιο ανθηρή περίοδο από την τωρινή. Η προοπτική εκμετάλλευσης του πετρελαίου στον Αμαζόνιο εις βάρος περιοχών μοναδικής οικολογικής σημασίας δεν έχει αλλάξει, καταστρέφοντας ταυτόχρονα τη ζωή πολλών κοινοτήτων αυτόχθονων και οικοσυστημάτων. Η πραγματικότητα αποτελεί ένα πλέγμα αντιφάσεων, πολλαπλών αφηγήσεων που δεν εντάσσεται εύκολα σε μία αφήγηση. Ορισμένα μηνύματα για την αυταρχική όψη της κυβέρνησης είναι ανησυχητικά. Με την πτώση της τιμής του πετρελαίου από το οποίο εξαρτάται ακόμη εν πολλοίς η οικονομία του, και με το άνοιγμα σε δανεισμό και οικονομικές δοσοληψίες με την Κίνα, το Εκουαδόρ σήμερα έχει να αντιμετωπίσει και πάλι πολλά διλλήματα. Τα μέσα ενημέρωσης ελέγχονται από την κυβέρνηση και η πληροφόρηση είναι κατ’ επίφαση δημοκρατική.

Για την Ελλάδα όμως, η πραγματικότητα γύρω από την υπόθεση διαχείρισης του χρέους στην οποία αναφέρθηκε η ομάδα δημιουργίας του Deptocracy παραμένει. Ίσως θα πρέπει η χώρα να αποφασίσει αν θέλει να ανήκει στην κατηγορία των χωρών-πειραματόζωων, ή στην κατηγορία των χωρών που μπορούν και πρέπει να πειραματιστούν παίρνοντας την ευθύνη του μέλλοντος στα χέρια τους. Όπως το Εκουαδόρ διέκοψε για λίγο τις σχέσεις του με τους μέχρι τότε πιστωτές του τις ΗΠΑ, έτσι και η Ελλάδα ίσως να πρέπει για λίγο να διακόψει τις σχέσεις της με την ΕΕ, διότι φαίνεται πως οι μέχρι χθες εταίροι μεταμορφώνονται σε βαμπίρ που ρουφούν το αίμα των ισχνών τους θυμάτων για να εξασφαλίσουν τη δική τους μακάβρια επιβίωση από τη ζωή και τον θάνατο των άλλων. Κάποτε, πριν από δέκα περίπου χρόνια που όμως φαντάζουν σήμερα ως αιώνες, η λέξη κλειδί σε καθημερινή χρήση από όλα τα μέσα ενημέρωσης ήταν η «σύγκλιση». Τώρα που αυτός ο στόχος φαντάζει κακόγουστο αστείο και έχει πια τελεσίδικα εξατμιστεί για μία-δύο γενιές –στόχος που έτσι κι αλλιώς υπήρξε μία ουτοπία- υπάρχει η αμυδρή ελπίδα ότι μπορεί να περισωθεί ότι έχει απομείνει και ότι είναι δυνατόν να  επιχειρηθεί όχι ένας ουτοπικός έντιμος συμβιβασμός, αλλά μία έντιμη ανασύνταξη.   

* Το άρθρο αυτό δημοσιεύεται με την ευκαιρία δύο παρουσιάσεων σχετικών με την εμπειρία του Ισημερινού (Εκουαδόρ) και την έρευνα που έγινε εκεί και την πιθανή εφαρμογή της στην ελληνική συνθήκη,  στο ΜΑΧ του ΕΜΠ 7:30μμ.  Η πρώτη παρουσίαση (4 Μαίου) αφορά το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο και την έρευνα και συμμετέχουν οι ερευνητές Νίκος Αναστασόπουλος, Γιώργος Δαφέρμος και Ιωάννης Μάργαρης και ο Γιάννης Ρεστάκης (μέσω τηλεσυνδιάσκεψης).Η  δεύτερη παρουσίαση (6 Μαίου) αφορά την αρχιτεκτονική και την πόλη, εστιάζει σε έρευνα πεδίου, και έχει τη μορφή προσωπικών σημειώσεων (Νίκος Αναστασόπουλος).

** Ο  Νίκος Αναστασόπουλος Δρ ερευνητής αρχιτέκτων, διδάσκει στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Ως μεταδιδακτορικός ερευνητής Prometeo (IAEN, Κίτο, Εκουαδόρ, 3-12/2014) συνέβαλε στην συγγραφή κειμένων στρατηγικής για το FLOK Society project και πραγματοποίησε έρευνα για ζητήματα βιωσιμότητας, το Buen Vivir και τη διαχείριση των κοινών, και την επίδρασή τους σε αστικά περιβάλλοντα. Συν-ιδρυτής και μέλος ομάδων για την πόλη και τα κοινά διεθνώς. Το βιβλίο του οικοΚΟΙΝΟτητες θα εκδοθεί από τις Εκδόσεις Εστία.

Αναφορές

• Ecuador Declares Foreign Debt Illegitimate, Top 25 of 2010. https://www.projectcensored.org/10-ecuador-declares-foreign-debt-illegitimate/
• Buen Conocer | Hacia una pachamama del conocimiento común y abierto. https://floksociety.org/
• Buen Conocer / FLOK Society Summit Declaration. buenconocer.org/english.html
• Cox, R. Ecuador economic “miracle” meets maturity. https://blogs.reuters.com/breakingviews/2014/09/11/ecuador-economic-miracle-meets-maturity/
• Denvir, D. (2009, Οκτώβριος 14). ARGENPRESS.info – Prensa argentina para todo el mundo: Proyecto Censurado: Ecuador declaró ilegítima la deuda externa. www.argenpress.info/2009/10/proyecto-censurado-ecuador-declaro.html
• Ecuador in Figures. (2008). https://www.nationsonline.org/oneworld/Country-Stats/Ecuador-statistics.htm
• Faiola, A. (2008, Δεκέμβριος 13). Calling Foreign Debt  ‘Immoral,’ Leader Allows Ecuador to Default. The Washington Post. Ανακτήθηκε από https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/12/12/AR200812…
• LeCompte, E. (2014, Σεπτέμβριος 9). Jubilee USA: UN Votes for Process to Enact Bankruptcy Treaty and Stop Vulture Funds. Ανακτήθηκε 16 Σεπτέμβριος 2014, από https://www.jubileeusa.org/press/press-item/article/un-votes-for-process-to-enact-bankruptcy-treaty-and-stop-vulture-funds.html
• World in figures: Countries: Ecuador | The Economist. (2012, Νοέμβριος 21). Ανακτήθηκε 20 Ιούνιος 2014, από https://www.economist.com/news/21566504-ecuador