Έχουν περάσει χρόνια από τότε που ενσωματώθηκε στην καθημερινότητά μας το «Διαδίκτυο των πραγμάτων» (Internet of Things): η εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης, χάρη στην οποία, π.χ., το ψυγείο μπορεί να μας πληροφορεί για το ποια από τα τρόφιμά μας είναι έτοιμα να αλλοιωθούν.

Πρόκειται για ένα μικρό δείγμα των θαυματουργών δυνατοτήτων της Τεχνητής Νοημοσύνης, που, με τόση ευχέρεια, διευκολύνει τη ζωή μας. Τί όμως αποκλείεται να κατορθώσει η Τεχνητή Νοημοσύνη; Θα μπορούσε άραγε να αυξήσει τον αριθμό των κατοίκων της Γης που διαθέτουν ψυγείο; Η ερώτηση είναι ρητορική. Το δεύτερο προυποθέτει μια εξισωτική πολιτική σε παγκόσμια κλίμακα, που η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν μπορεί να αναπτύξει, αφενός λόγω συνθετότητας του ζητούμενου «έργου», αφετέρου λόγω  βουλητικής αδυναμίας.

Φυσικά, άλλα επιτεύγματα της νέας τεχνολογίας, που προωθεί τη λεγόμενη  τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, είναι απείρως πιο σημαντικά από το «έξυπνο ψυγείο»: Η ρομποτική, το αυτόνομο αυτοκίνητο, η βιοτεχνολογία, η νανοτεχνολογία, εφαρμογές στις μεταφορές, στις συναλλαγές, είναι ορισμένα μόνο από αυτά. Η ιατρική, η μηχανική, η αρχιτεκτονική, η νομική, ωφελούνται και αποκτούν πρωτόγνωρες δυνατότητες. Oι γνώσεις πολλαπλασιάζονται, γίνονται πιο προσιτές και ανατροφοδοτούν την έρευνα και την εκπαίδευση. Η δουλειά επιταχύνεται και γίνεται πιο αποτελεσματική, η επικοινωνία μηδενίζει αποστάσεις και  χρόνους. Σημαντική είναι επίσης η δυνατότητα κάλυψης αναγκών σε έκτακτες περιστάσεις, όπως οι πανδημίες, ή σε περιπτώσεις ανθρώπων με διάφορες αναπηρίες.

Θα ήταν όμως λάθος, να θεωρήσουμε όλες τις παραπάνω ελπιδοφόρες προεκτάσεις της, πανάκεια. Γιατί, οι αδυναμίες και οι προβληματικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη της αλγοριθμικής νοημοσύνης μπορούν να αποδειχτούν εξίσου σημαντικές.

Οι ψηφιακά αναλφάβητοι, που δεν είναι καθόλου λίγοι, εξορίζονται σταδιακά σε ένα πεδίο κοινωνικού αποκλεισμού, ενώ εκείνοι που ελέγχουν την επεξεργαστική ισχύ είναι ήδη σε θέση να διαμορφώσουν μια νέα ιεραρχία και μια κοινωνική υπερ-ελίτ. Από  πολιτική άποψη,  η δημοκρατία, που στηρίζεται στην ισότητα της ψήφου, προσκρούει ήδη σε αδιαφανείς και ανέλεγκτες από τον μέσο πολίτη λειτουργίες.

Η Αριστερά είναι συνυφασμένη με την πρόοδο και την κοινωνική αλλαγή, υποδέχεται θετικά και χωρίς τεχνοφοβία τις καινοτομίες και αγωνίζεται για τις ελευθερίες και τον ανθρωπισμό. Κι αυτός είναι ο λόγος που πρέπει έγκαιρα να ασχοληθεί και να ελέγξει τις αρνητικές επιπτώσεις που διαφαίνονται ως απειλές της σύγχρονης τεχνολογίας.

Ας δούμε μαζί τις δύο – ίσως σημαντικότερες – κατηγορίες αυτών των επιπτώσεων: 

• Συνέπειες στις εργασιακές σχέσεις.
• Αντανάκλαση στο πεδίο των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Σε ό,τι έχει να κάνει με τα εργασιακά, πρέπει να διακρίνουμε έγκαιρα τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν οι εργαζόμενοι μέσα στο πλαίσιο της τηλεργασίας και της πληροφορικής, από τις αντίστοιχες όσων εργάζονται εκτός συστήματος.

Οι πρώτες αφορούν την υπερεργασία ( «είμαι άνθρωπος όχι αλγόριθμος!», διαμαρτύρεται ο εργαζόμενος), αλλά και την κατάλυση της οικιακής ιδιωτικότητας – την αποσυναρμολόγηση της προσωπικής ζωής.

Η δεύτερη κατηγορία αφορά τα χειρωνακτικά ανθρώπινα στηρίγματα  ( διανομείς, ταχυδρόμους, νοσηλευτές, συλλέκτες απορριμάτων), που θα μετατραπούν σε περιθωριακούς αχθοφόρους του συστήματος. Θα εκτίθενται σε κινδύνους, μολύνσεις και ασθένειες. Και, καθώς ο αυτοματισμός θα κερδίζει έδαφος, θα πιέζονται όλο και περισσότερο από τον εργασιακό ανταγωνισμό και τα αυξανόμενα ποσοστά της ανεργίας, υποχρεούμενοι να υποαμοίβονται και να υποχωρούν σε εργοδοτικές καταχρήσεις.

Στο πεδίο των δικαιωμάτων, πρώτη από όλες θα δοκιμαστεί η εγγύηση των προσωπικών δεδομένων. Το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο είναι, ως σήμερα, το πιο επεξεργασμένο και περισσότερο εγγυητικό από κάθε άλλο, στο παγκόσμιο στερέωμα. Ωστόσο, η ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης στηρίζεται στην ευρύτερη δυνατή συλλογή δεδομένων (φυσικά και προσωπικού χαρακτήρα) και θεωρείται βέβαιο ότι θα ασκηθούν αφόρητες πιέσεις, από τα λόμπι των εταιρειών που τα διαχειρίζονται.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας ζήσαμε από πρώτο χέρι τη μέθοδο με την οποία, οι πιέσεις αυτές μπορούν να δικαιολογηθούν ως απόλυτα ορθολογικές. Ταυτόχρονα, όλες αυτές οι πιέσεις θα βρίσκουν πεδίο αιτιολόγησης στις συντονισμένες επιθέσεις των χάκερς, που υποκλέπτουν και πουλάνε – σε απίστευτες τιμές – τα πακέτα των δεδομένων που τόσο έχει ανάγκη το στοχευμένο εμπορικό και πολιτικό μάρκετινγκ. 

Η Αριστερά το λέει για πολλοστή – αλλά όχι και τελευταία – φορά! Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί πρέπει να αποκτήσουν την ευελιξία που είναι απαραίτητη ώστε να προσαρμόζονται ακαριαία και να θωρακίζονται κάθε φορά και ισχυρότερα· ώστε να είναι σε θέση να προστατεύσουν τη ζωή του πολίτη από την ολοκληρωτική παρακολούθηση και επιτήρηση.

Τέλος, ας μην παραβλέπουμε κι αυτό: η επέκταση των εφαρμογών της Τεχνητής Νοημοσύνης στην ιατρική, στη μελέτη του εγκεφάλου και τη βιοχημεία, θέτει κρίσιμα – έως και καθοριστικά – ζητήματα για την ανθρώπινη εξέλιξη και την ηθική.

Και σ’ αυτόν τον τομέα, η Ευρώπη χρειάζεται να κάνει πολλή και ιδιαίτερα προσεκτική δουλειά, ώστε να ρυθμίσει έγκαιρα ένα πεδίο που, αν αφεθεί ανεξέλεγκτο, μπορεί να μετατρέψει εύκολα μια ευλογία σε κατάρα. Αυτό που χρειαζόμαστε – άμεσα! – είναι νέοι κανόνες, που να μην περιορίζονται σε γενικότητες, ευχολόγια και εύκαμπτες δεοντολογίες, αλλά να διαθέτουν σοβαρότητα και δεσμευτικότητα. Αν αυτό σημαίνει συγκρούσεις με τους νέους Data Moguls (μεγιστάνες των δεδομένων), τότε η Ευρώπη των Πολιτών θα πρέπει να συγκρουστεί μαζί τους.

Η Αριστερά είναι ένα συλλογικό δημιούργημα ανθρώπων με σάρκα και οστά που ορίζεται από τους  κοινωνικούς αγώνες και το σεβασμό στη φύση. Ως τέτοια δύναμη προόδου και αλλαγής, δε θα διανοούμαστε να την αφήσουμε έξω από τον κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ομως, τόσο εντός όσο και εκτός, θα συνεχίσει να υπηρετεί τις ίδιες αξίες: της  αλληλεγγύης, της ισότητας, της δημοκρατίας και του μοναδικού, αμετακίνητου δόγματός της:

Πάνω από όλα, ο άνθρωπος. Όχι το ρομπότ.

* Ο Κώστας Αρβανίτης είναι ευρωβουλευτής ΣΥΡΙΖΑ – GUE/NGL, Μέλος της επιτροπής «Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων» (LIBE), Αναπληρωματικό μέλος της επιτροπής «Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων» (EMPL) και ραπορτέρ για τη γνωμοδότηση της επιτροπής στον φάκελο “European Leadership in the Digital Age and E.U. Approach to Artificial Intelligence” προς την επιτροπή «Βιομηχανίας, Έρευνας και Ενέργειας» (ITRE).