Προσπαθήσαμε στα προηγούμενα να σκιαγραφήσουμε τι σημαίνει σήμερα η Αριστερά ως ιδεολογία και όραμα. Δεν υπάρχει απλή απάντηση. Δεν έχουμε κάποια συνταγή ή εγχειρίδιο, προκειμένου να το συμβουλευτούμε και να το εφαρμόσουμε στην ελληνική πραγματικότητα. Εν τούτοις ως η μεγάλη Ευρωπαϊκή Aριστερά έχουμε ευθύνη να κάνουμε τη συζήτηση. Γι’ αυτό δεν χρειάζονται άνθρωποι που κινητοποιούν όλα τα εργαλεία της Αριστεράς, της γνώσης και της φαντασίας: τις κοινωνικές επιστήμες, την κριτική θεωρία, την πολιτική και ιστορική εμπειρία, την αισθητική και την συναισθηματική μας ένταξη. Ας συγκεφαλαιώσω μερικές βασικές θέσεις.

Ads

1. Το νέο πολιτικό υποκείμενο. Η Aριστερά συντονίζεται με τις αλλαγές στην κοινωνική αναπαραγωγή, τη μείωση της εργατικής τάξης με την παγκοσμιοποίηση, τη δομική ανεργία και τον αυτοματισμό, το πέρασμα στη μεταφορντική κοινωνία της άυλης εργασίας. Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού είναι μισθωτοί εργαζόμενοι. Οι ταξικές διαφοροποιήσεις εξαρτώνται από την ύπαρξη δουλειάς, το επίπεδο του μισθού και την ικανοποίηση από την εργασία.  Η ταξική και επαγγελματική κατάτμηση σημαίνει ότι η κοινωνία διατρέχεται από διαφορές, εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ τάξεων, κλάδων, επαγγελμάτων και ιδεολογιών που δεν ακολουθούν την κλασική μαρξιστική ανάλυση: δημόσιοι εναντίον ιδιωτικών υπαλλήλων, υψηλόμισθοι εναντίον χαμηλόμισθων, αυτο-απασχολούμενοι εναντίον υπαλλήλων, άνεργοι εναντίον εργαζόμενων, Έλληνες εναντίον μεταναστών.

Αυτή η πολυδιάσπαση δεν επιτρέπει την παλιότερη αντιστοίχιση τάξης, ιδεολογίας και κόμματος και έχει συνεισφέρει στην κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης. Σ’ αυτές τις συνθήκες, μία ηγεμονική παρέμβαση αναγνωρίζει τις πολλαπλές εντάσεις στο κοινωνικό σώμα και την έλλειψη αριστερόστροφης ιδεολογίας. Το κόμμα δεν αντιπροσωπεύει αλλά πρέπει να δημιουργήσει κοινωνικά και να εκφράσει πολιτικά τη μεγαλύτερη δυνατή συμμαχία, με τη σύγκλιση ενός πολλών κοινωνικών μερών στον «λαϊκό» πόλο. Ο λαός ως πολιτικό υποκείμενο δημιουργείται κάθε φορά που η κοινωνία διαιρείται πολιτικά με τη σύγκλιση κλάδων, τάξεων και επαγγελμάτων στον ένα πόλο και την απαραίτητη αντιπαράθεση τους με τις ελίτ, την εξουσία, τη διαφθορά.

Η αριστερά απευθύνεται λοιπόν στα πολυδιασπασμένα κοινωνικά στρώματα συνομιλώντας με τα διαφορετικά τους χαρακτηριστικά: τους νέους, τις γυναίκες, τους φοιτητές, το πρεκαριάτο, τις κοινωνικά αποκλεισμένες μειονότητες που συμπληρώνουν το μεγάλο εργαζόμενο πλήθος της άυλης παραγωγής, των επαγγελματιών και της μικρής επιχείρησης. Η σύνδεση των νέων στρωμάτων με το πολιτικό υποκείμενο δεν είναι απλά θέμα ιδεολογικής απομυθοποίησης. Ο προγραμματικός οικονομισμός δεν αρκεί. Πρέπει να γυρίσουμε στην πηγή της επιτυχίας, να συνδυάσουμε το κόμμα και με τον δρόμο και με τους ενδιάμεσους θεσμούς – αυτοδιοίκηση, συνδικάτα, σύλλογοι, επιμελητήρια. Δεν θα υπάρξει κομματική επανεκκίνηση χωρίς κοινωνική γείωση και ιδεολογική αποδοχή. 

Ads

2. Το όραμα. Το κόμμα πρέπει να μετατρέψει τις ψήφους σε θέσεις στην καρδιά και τον νου των ψηφοφόρων. Οι ασυνείδητες και φαντασιακές επενδύσεις, που κινητοποιεί ο καπιταλισμός, ο βιοπολιτικός έλεγχος της συμπεριφοράς βάζουν την κατανόηση της ψυχικής οικονομίας στο κέντρο της αριστερής πολιτικής. Πρέπει να βάλουμε δίπλα στη βελτίωση της καθημερινότητας το όραμα μας για το μέλλον του τόπου, την αριστερή πρόταση και το στίγμα που μας διαφοροποιούν από την «κανονικότητα» του Μητσοτακικού καθεστώτος. Η Αριστερά απειλείται από τον  αυτό-εγκλεισμό της σε μια ιδεολογία επαρκούς διαχείρισης της πραγματικότητας. Αυτό μαζί με την συνεχή οικονομική μεγέθυνση  αποτελεί το γήπεδο της δεξιάς. Η Αριστερά ευαγγελίζεται την συνεχή φυγή προς τα μπροστά, ένα Πασκάλιο στοίχημα με την Ιστορία που παραμένει πεισματικά ανοικτή. Η προοδευτική ουτοπία εκφράζεται μέσα από το όραμα ενός άλλου, πιο δίκαιου και συνεργατικού κόσμου που δεν υπάρχει ακόμα. Μετά την πολιτική, τον σχεδιασμό και τον προγραμματισμό έρχονται οι τεχνοκράτες.  Πρέπει να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε ότι σήμερα ο δημοκρατικός δρόμος στον σοσιαλισμό περνάει από την συνεχή μεταφορά πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία και ισχύος από το κράτος στους πολίτες.

3. Ισοδημοκρατία. Δύο είναι οι βασικές αρχές του αριστερού ορίζοντα, ισότητα και δημοκρατία. Η ελευθερία δεν μπορεί να ανθήσει χωρίς ισότητα και η ισότητα δεν υπάρχει χωρίς ελευθερία. Αλλά ελευθερία δεν σημαίνει να αγοράζεις ή να κάνεις ό,τι θέλεις. Ελευθερία είναι η προσωπική και συλλογική αυτονομία, η δυνατότητα και η δύναμη αυτοπροσδιορισμού. Για τον Μαρξιστικό ανθρωπισμό, η εργατική τάξη αγωνίζεται για την απελευθέρωση του συνόλου της κοινωνίας.  Σήμερα το αόρατο μέρος της κοινωνίας, είναι αυτό που αγωνίζεται για το όλον, αναδεικνύοντας την καθολικότητα και χειραφετητική δύναμη του μερικού. Δεύτερο, δημοκρατία. Αλλά όχι η αναιμική, ντεκαφεϊνέ δημοκρατία που έχει γίνει ο καλύτερος σύντροφος του αρπακτικού καπιταλισμού. Η δημοκρατία γίνεται τρόπος ζωής και επεκτείνεται από την κεντρική πολιτική σκηνή στην οικονομική, κοινωνική και προσωπική καθημερινότητα.

4. Η «ανθρωπόκαινη» εποχή και τα κοινά. Μπήκαμε σε νέα γεωλογική και ιστορική εποχή (antrhopocene) στην οποία οι ανθρώπινες παρεμβάσεις αλλάζουν ριζικά το φυσικό περιβάλλον, τα πλανητικά οικοσυστήματα, περιλαμβανόμενης της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, και την ανθρωπότητα. Ταυτόχρονα οι νέες μορφές εργασίας και αναπαραγωγής οδηγούν σε καινούργιες διαιρέσεις και συγκρούσεις. Ο αέρας που αναπνέουμε, το νερό που πίνουμε, η θάλασσα, η γλώσσα που μιλάμε, η σκέψη, η γνώση, ο πολιτισμός και η τέχνη και το συναίσθημα δεν αποτελούν αντικείμενα ιδιοκτησίας. Δεν ανήκουν σε κανένα, αλλά είναι απαραίτητα συστατικά της ζωής όλων. Νέοι εγκλεισμοί της φύσης, του πολιτισμού, ακόμη και της γενετικής μας ουσίας, τα μεταφέρουν στο ιδιωτικό κέρδος. Επιστρέφοντας στην έννοια των «κοινών», πέρα από τη δημόσια και ιδιωτική περιουσία, η Αριστερά αντιστέκεται στις περιφράξεις των κοινών, γυρίζει στις κοινότητες και κτίζει μια νέα κοινοπολιτεία. Τα νέα παγκόσμια κινήματα θα συνδυάζουν την κοινωνική και διαγενεακή δικαιοσύνη με την προστασία του πλανήτη και της ζωής. 

5. Το κόμμα. Τα παραδοσιακά κόμματα φθίνουν παντού. Η πυραμιδωτή κομματική μορφή ανταποκρίνονταν στην οργάνωση της παραγωγής σε μεγάλες εργασιακές μονάδες και της πολιτικής σε κεντρικούς χώρους – Βουλή, Υπουργεία, συνδικάτα, κομματικά γραφεία. Η χωρική συγκέντρωση συμπληρώνονταν με την περιοδική συμπύκνωση του πολιτικού χρόνου γύρω από εκλογές, επετείους ή μεγάλες εργατικές εκδηλώσεις.  Αλλά ο χρόνος και ο χώρος της παραγωγικής διαδικασίας άλλαξε και η πολιτική αποκεντρώνεται και γίνεται στις γειτονιές, τους τοπικούς συλλόγους, τους χώρους δουλειάς, τα social media. Η άυλη παραγωγή στηρίζεται σε δικτυώσεις μεταξύ αγνώστων, σε οριζόντιες συνεργασίες, σε εύπλαστες και συνεχείς επικοινωνίες χωρίς πολίτικες συγκλήσεις. Ο ύστερος καπιταλισμός προωθεί διαδράσεις αλλά όχι πολιτική συμπόρευση, επικοινωνία αλλά όχι ιδεολογικές ταυτότητες, συνεργασίες βασισμένες στην εξατομίκευση.  Για να σπάσει αυτό πρέπει να μεταφέρουμε στην πολιτική τις γνώσεις, δεξιότητες και πρακτικές που μαθαίνουμε για τη δουλειά μας. Χρειαζόμαστε ένα νέο κόμμα που εγκαταλείπει την ασφάλεια του πρωτοκόλλου και της επετηρίδας και γίνεται κομμάτι της γενικής διάνοιας.

Το κόμμα πρέπει να αφήσει την ασφάλεια της ρουτίνας, να γίνει εργαστήρι πειραματισμού δομών, ιδεών, μεθόδων. Νέα είδη κομματικής λειτουργίας πρέπει να συμπληρώσουν τις κλασικές οργανώσεις μελών, η λειτουργία των οποίων συχνά γίνεται απωθητική αγγαρεία. Πολιτισμικές και κοινωνικές εκδηλώσεις, θεωρητικές συζητήσεις, διαλέξεις και σεμινάρια πρέπει να συμπληρώνουν τις «ενημερώσεις» από στελέχη και τις ρουτινιάρικες συζητήσεις. Το κόμμα πρέπει να ξαναγίνει τόπος συνεύρεσης φίλων και θερμοκήπιο συλλογικότητας και κοινοτήτων. Ζούμε πια στην κοινωνία της γνώσης και  μια ιδέα  είναι η δημιουργία οριζόντιων φυσικών ή ηλεκτρονικών «κύκλων φίλων» συζήτησης και απόφασης. Είτε για γενικά θέματα όπως το Σύνταγμα, το περιβάλλον, η κοινωνική οικονομία ή για πιο εξειδικευμένα όπως τοπικές ενεργειακές κοινότητες ή κινήματα αλληλεγγύης.  Στους κύκλους συμμετέχουν  λόγω γνώσης ή ενδιαφέροντος πολίτες που δεν θέλουν να είναι κομματικά μέλη. Οι προτάσεις τους μπαίνουν σε γενικότερη διαβούλευση και προωθούνται στο κόμμα για πιθανή υιοθέτηση. Έτσι ασκούμαστε στην άμεση δημοκρατία, το κόμμα γίνεται «συλλογικός διανοούμενος», οι οργανώσεις το κόμμα στον χώρο τους και περιορίζεται η εξουσία της κομματικής επετηρίδας και των τάσεων.

6. Ο σοσιαλισμός ζημιώθηκε από τον συσχετισμό του με τον κρατισμό και τον οικονομισμό. Έτσι επιστρέφουμε σε έναν ριζοσπαστικό βολονταρισμό και μια άποψη της ιστορίας που παραμένει πεισματικά ανοικτή και απρόβλεπτη, γιατί ο δικός μας αγώνας αλλάζει συνεχώς την πορεία της. Μόνο κοιτώντας προς τα πίσω, μετά το τέλος μιας πορείας, μετά μια νίκη ή μια ήττα, θα εκτιμήσουμε ποια συμβάντα και παρεμβάσεις μας ήταν κρίκοι της ιστορικής αλυσίδας. Μόνο αναδρομικά, το ενδεχομενικό, το τυχαίο, το προσωρινό θα καταγραφούν ως αναπόσπαστα μέρη της ιστορικής αναγκαιότητας. Φτιάχνουμε την ιστορία μας σε συνθήκες που δεν επιλέγουμε, έλεγε ο Μαρξ. Δεν αποδεχόμαστε όμως ότι η αρνητική ισορροπία δυνάμεων θα αποφασίσει το μέλλον μας. Αν δεν υπάρχει μονοπάτι, το φτιάχνουμε καθώς το περπατάμε, γινόμαστε συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί στο έργο μας. Αν για τον Μαρξ, ελευθερία είναι η γνώση της αναγκαιότητας, σήμερα προσθέτουμε ότι η ελευθερία οδηγεί στην υπέρβαση της αναγκαιότητας.

Μόλις κυκλοφόρησε το συλλογικό έργο «Αριστερή Κυβερνησιμότητα: Η Εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ 2015-2019» (Εκδόσεις Νήσος/Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς) σε επιμέλεια Κώστα Δουζίνα και Μιχάλη Μπαρτσίδη.