“Γνωρίζουμε όλοι μας ότι ο κόσμος είναι πολύ μεγάλος για να είμαστε σημαντικοί. Γι’ αυτό και έχουμε την ελπίδα να μας δουν ή να μας ακούσουν έστω και για μια μόνο στιγμή.”

Είναι ίσως η φράση κλειδί στο βιβλίο του Dave Eggers, “The Circle”, το οποίο αποτελεί αυτή την περίοδο ένα από τα πιο πολυσυζητημένα αναγνώσματα στον αγγλόφωνο χώρο. Κάτι που είναι απολύτως δικαιολογημένο. Δεν ξέρω αν μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει πια “επιστημονική φαντασία”, αυτό που περιγράφεται στις σελίδες του.

Εδώ δεν υπάρχει ο “Μεγάλος Αδελφός”, όπως τον είχε φανταστεί ο Τζορτζ Οργουελ. Εδώ η ψηφιακή ταυτότητα, που χαρίζει “Η Εταιρεία” (Ο Κύκλος) ουσιαστικά αντικαθιστά την πραγματική μας ταυτότητα, μετατρέπεται σε προϋπόθεση για την ύπαρξη μας. Αλλά αυτό γίνεται σε μεγάλο βαθμό οικειοθελώς, αφού σε ένα κόσμο χαοτικό και περίπλοκο μόνο Ο Κύκλος, που φυσικά θέλει το καλό μας μπορεί να μας προσφέρει την πλατφόρμα για να επιβεβαιώνουμε ότι υπάρχουμε και κυρίως ότι αυτό το βλέπουν και κάποιοι άλλοι.

Ο Κύκλος υπόσχεται έναν κόσμο καθαρότητας, χωρίς προβλήματα, χωρίς βία, χωρίς διαφθορά. Προϋπόθεση για όλα αυτά ο απόλυτα διαφανής άνθρωπος, που δεν θα έχει πια μυστικά καθώς όλη του η ζωή, η τρέχουσα, η προηγούμενη και η επόμενη θα είναι διαθέσιμη και προσβάσιμη σε όλους σε ένα απέραντο ψηφιακό σύννεφο, από το οποίο δεν θα επιτρέπεται να διαγραφεί τίποτα.

Ενας κόσμος, όπου μια εταιρεία θα μπορέσει με ένα κωδικό να μας απαλλάξει από όλους αυτούς τους κωδικούς, που μας βασανίζουν (emails, facebook, twitter, instagram, youtube, skype, stores κλπ) να έχει πρόσβαση στο ψηφιακό μας πορτοφόλι και να ελέγχει παράλληλα όλες μας τις κινήσεις, πράξεις, επιθυμίες, συναναστροφές προφανώς και δεν απέχει και πολύ από τα “οράματα” των μεγάλων πιονιέρων των σημερινών κολοσσών της τεχνολογίας. Ενας κόσμος όπου τα πάντα θα καταγράφονται και θα αποθηκεύονται σε έναν “ολοκληρωμένο κλειστό κύκλο” αμέτρητων ψηφιακών λεωφόρων. Οπου η γνώση της αποθήκευσης θα λειτουργεί αποτρεπτικά για οτιδήποτε κακό. Οπου ακόμα και οι μελλοντικές μας ασθένειες θα μπορούν να προβλεφθούν και ακόμα καλύτερα να προληφθούν.
Αυτό που προφανώς οδήγησε το συγγραφέα να τραβήξει το σενάριο του στα άκρα είναι η διαρκώς αυξανόμενη τάση αυτό-έκθεσης, που κάποιοι την απολαμβάνουν ως αυτο-προβολή και στην οποία οφείλουν την επιτυχία τους τα social media. Εκεί όπου η ματαιοδοξία και η ανάγκη να σε προσέξουν, έστω και για δευτερόλεπτα, τροφοδοτεί κάθε στιγμή με εκατομμύρια ψηφιακές πληροφορίες μια δεξαμενή, που μοιάζει να μην έχει πάτο. Εκεί που το αγχωτικό κυνηγητό των “likes” σε οδηγεί να ξεπερνάς τα όρια αυτοπροστασίας, που σεβόσουν μέχρι χθες.

Ακόμα και σε χώρες, όπου οι πολίτες αντιμετώπιζαν εχθρικά την συγκέντρωση προσωπικών τους δεδομένων στις καθιερωμένες συνήθως ανά δεκαετία απογραφές (κλασικό παράδειγμα η Γερμανία) παρατηρείται σήμερα το φαινόμενο εκατομμύρια χρήστες του διαδικτύου να ξεγυμνώνονται μεταφορικά ή και πραγματικά, να βομβαρδίζουν “φίλους”, που συχνά δεν έχουν γνωρίσει ποτέ με “άχρηστες” πληροφορίες, για το που έφαγαν, που ήπιαν καφέ, που έτρεξαν, ποιους συνάντησαν, τι αγόρασαν, τι άκουσαν ή απλά τι σκέφτηκαν. Κι αν διαβάζοντας τέτοια posts συχνά η πρώτη σκέψη που αυθόρμητα σας έρχεται στο μυαλό είναι “και μένα τι με νοιάζει ρε φίλε” (για να το πω κομψά) για τις εταιρείες, που συγκεντρώνουν και συνδυάζουν αυτά τα στοιχεία, αυτές τις φαινομενικά αθώες ή άσχετες μεταξύ τους πληροφορίες, αυτή η τάση δεν είναι καθόλου αδιάφορη. Ο γυάλινος άνθρωπος είναι πολύ πιο κοντά από όσο θέλουμε να παραδεχτούμε.

Ο εθελοντισμός της αυτοέκθεσης ως όχημα λοιπόν για έναν ολοκληρωτισμό με ψηφιακό πρόσωπο. Μόνο που αυτό τον ολοκληρωτισμό, όπως μας προειδοποιεί ο συγγραφέας δεν θα χρειαστεί να τον επιβάλουν κάποια ένοπλα όργανα ενός αυταρχικού μηχανισμού εξουσίας. Θα έχει επιβληθεί από τα ίδια του τα χαμογελαστά θύματα, όσο αυτά θα συνεχίζουν να βλέπουν ως δυνατότητα προσωπικής “έκφρασης” κάθε βήμα, που κάνουν οι εταιρείες για να αποστραγγίξουν περισσότερα δεδομένα από τα ανθρώπινα μυαλά. Επαγγελόμενες την απόλυτη διαφάνεια και την απόλυτη γνώση.

Σκεφτείτε ένα κόσμο όπου οτιδήποτε κι αν κάνετε θα αφήνει αμέσως το ψηφιακό του αποτύπωμα, προσβάσιμο σε όλους. Πόσο “ανθρώπινα” θα συμπεριφέρεστε τότε; Πόσο ομογενοποιημένοι θα έχουν γίνει οι κώδικες συναναστροφής, όταν κάθε σας κουβέντα θα είναι στο όνομα της ελεύθερης πληροφόρησης διαθέσιμη σε οποιονδήποτε άλλο κάτοικο αυτού του πλανήτη; Πώς θα ορίζεται τότε η έννοια ελευθερία;

Ολα αυτά θα πείτε είναι ψιλά γράμματα για την Ελλάδα της κρίσης. Οι αποκαλύψεις του Σνόουντεν ή των Wikileaks μάλλον περιφερειακά απασχόλησαν τα συστημικά μέσα. Οι καταγγελίες για συγκέντρωση στοιχείων, παρακολούθηση προσωπικής αλληλογραφίας, διαρροή προσωπικών δεδομένων, κλοπή τους όχι μόνο από μυστικές υπηρεσίες αλλά και από πολυεθνικές μας αφορούν μόνο ως παραγέμισμα στις στήλες με τα “περίεργα”, όταν συνδέονται με τα εσώρουχα κάποιας “διασημότητας”, που σε κανονικές συνθήκες δεν θα είχαμε ποτέ την παραμικρή ελπίδα να τα θαυμάσουμε. Οι συζητήσεις που άνοιξαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες για τα “ανθρώπινα δικαιώματα της ψηφιακής εποχής” απασχόλησαν εδώ μόνο λίγους “ειδικούς” του χώρου και φυσικά ποτέ δεν έδωσαν αφορμή για δημόσιο διάλογο.

Κι όμως κάποια στιγμή καλό θα ήταν να προβληματιστούμε συνολικά σαν κοινωνία για ζητήματα όπως  ο ιδιωτικός χαρακτήρας της οποιασδήποτε μορφής επικοινωνίας, το δικαίωμα στην ανωνυμία, τη διαφύλαξη του συνόρου μεταξύ δημόσιου και ατομικού χώρου, ακόμα και το δικαίωμα να επιλέγεις την ψηφιακή ανυπαρξία ή την ψηφιακή εξαφάνισή σου. Μακρινά, πολύ μελλοντικά θα πείτε είναι όλα αυτά. Διαβάστε το “The Circle” και ξανασκεφτείτε το…