Εδώ και περίπου δυο χρόνια δουλεύω εθελοντικά με ανθρώπους που υποφέρουν από σοβαρές ψυχικές διαταραχές κι όμως μόλις χθες ανακάλυψα ότι σε όλο αυτό το διάστημα, ποτέ δεν είχα εικόνα αυτών των ανθρώπων πριν την ψύχωση. Οι κοινοτικές δομές στις οποίες εργάζομαι εθελοντικά ως τώρα, διαχειρίζονται όλο το φάσμα των ψυχικών διαταραχών, μέσα στο οποίο βλέπει κανείς συχνά, άτομα με βαριά ψυχοπαθολογία, που βιώνουν βαθιά την οδύνη και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η πρώτη εικόνα που αποκτάς είναι για ένα σώμα, ένα μυαλό και μία συμπεριφορά φανερά επηρεασμένα από την φαρμακευτική αγωγή και την ψυχική ασθένεια. Ορισμένες μάλιστα φορές, τα ψυχωτικά συμπτώματα είναι ενεργά με λόγο ενίοτε παραληρηματικό, με κινήσεις αργόσυρτες, μονότονες και με μάτια θολά και βαριά, χαμένα πάντα σε ένα δικό τους κενό.

Έτσι περίμενα πως θα είναι και η Κατερίνα. Πράγματι δεν έπεσα έξω. Το απόγευμα της Παρασκευής μετά την δουλειά πήγα σπίτι της να την γνωρίσω για να αρχίσουμε να περνάμε κάποια απογεύματα παρέα. Δεθήκαμε αμέσως και κανονίσαμε συναντήσεις. Την δεύτερη φορά που την συνάντησα, αφού πήγαμε για καφέ, κάτσαμε λίγο σπίτι της αλλά όχι σε αυτό που έμενε τώρα με τους γονείς της, στο ακριβώς διπλανό διαμέρισμα στο οποίο,  από όσο κατάλαβα έμεναν παλιά και που τώρα ήταν άδειο. Υπήρχαν μόνο λίγα παλιά έπιπλα σε κάθε δωμάτιο, εκτός από το εφηβικό δωμάτιο της Κατερίνας. Η ντουλάπα ήταν γεμάτη με τα ρούχα της, το γραφείο της είχε μολυβοθήκες με χρωματιστά στυλό, σημειώσεις, τετράδια και βιβλία από την σχολή που δεν κατάφερε ποτέ να τελειώσει. Πιο δίπλα ήταν ένα έπιπλο με καθρέφτη και πάνω του σκόρπια καλλυντικά, μια βούρτσα για τα μαλλιά και μερικές κολώνιες, στο κομοδίνο της είχε ένα ροζ φωτιστικό και κανα δυο περιοδικά μόδας. Το κρεβάτι της είχε μόνο το στρώμα, χωρίς σεντόνια και μαξιλάρια. 

Στον απέναντι τοίχο υπήρχαν φωτογραφίες της από παλιά. Αυτές οι φωτογραφίες ήταν και το πρώτο μου μεγάλο σοκ ως υποψήφια επαγγελματίας ψυχικής υγείας. Η κοπέλα στις φωτογραφίες ήταν αδύνατη, είχε μακριά καστανά μαλλιά, το πρόσωπο της έπαιρνε εκφράσεις που ποτέ δεν είχα δει σε εκείνη και τα μάτια της έλαμπαν, ήταν ακόμα «ζωντανά». Στις διπλανές φωτογραφίες πόζαρε με τις φίλες της, στην βιβλιοθήκη της σχολής. Σε μια άλλη καθόταν στην βεράντα αγκαλιά με τον αγαπημένο της σκύλο και σε μία άλλη, ήταν πολύ μικρή και έπαιζε με ένα κουκλόσπιτο. Τις κοίταξα μια τελευταία φορά, κοίταξα το υπόλοιπο δωμάτιο και μετά κοίταξα και την Κατερίνα που καθόταν καμπουριασμένη στην άκρη του άστρωτου εφηβικού κρεβατιού της, κοιτώντας πάντα εκείνο το ίδιο κενό.

Πολλές φορές ακούμε αυτούς τους ανθρώπους να μιλάνε για την ζωή τους πριν τα συμπτώματα και ενώ καταλαβαίνουμε, ότι  πριν την ψυχική διαταραχή ζούσαν φυσιολογικά, η αλήθεια είναι ότι οι αναπαραστάσεις μας από την παθολογία μέσα στην οποία τους έχουμε εμείς γνωρίσει, επηρεάζει πολύ την αντίληψη μας σχετικά με αυτήν, την κατά τα άλλα «φυσιολογική προηγούμενη» ζωή. Είναι λες και το δικό τους «υγιές» απομακρύνεται και διαχωρίζεται, άτυπα και μυστικά, από το δικό μας «υγιές».

Οι εικόνες που έχουμε σχηματίσει για τον ψυχικά ασθενή περιλαμβάνουν παραληρήματα, ψευδαισθήσεις, επικινδυνότητα, φάρμακα, νοσηλείες, ανθρώπους αναμαλλιασμένους, που μιλάνε μόνοι τους, που ουρλιάζουν και χτυπιούνται, περιφερόμενοι ανεξέλεγκτα στους δρόμους ή ζώντας εγκλωβισμένοι σε διαδρόμους ψυχιατρείων. Σε αυτές τις αναπαραστάσεις δεν χωράει κανένα οικουμενικό και ενιαίο «φυσιολογικό», τίποτα που να μπορούμε να μοιραστούμε «εμείς» και «αυτοί». Σε αυτή την σφαίρα λογικής λοιπόν, ακόμη και μια προηγούμενη φυσιολογική καθ’ όλα ζωή, γίνεται «η όσο φυσιολογική ζωή μπορεί να αφορά κάποιον από αυτούς». Σαν να καταδικάστηκαν από την γέννηση τους να στιγματίζονται από το άρρωστο, το παρεκκλίνον, το διαφορετικό.

Κι όμως η κοπέλα στις φωτογραφίες, είτε μας το επιτρέπουν οι αναπαραστάσεις μας, είτε όχι, είχε μια φυσιολογική ζωή, είχε φίλες, ήταν ερωτευμένη, σπούδαζε, χόρευε, γελούσε, έκανε όνειρα, σχεδίαζε το μέλλον της και τα μάτια της έλαμπαν, γιατί  ο εγκέφαλος της εκεί πίσω, δεν είχε παραδοθεί ακόμα στην επικυριαρχία μερικών  νευροδιαβιβαστών που «αυτομόλησαν» στην σχιζοφρένεια.

Όσο κι αν μας τρομάζει, όση απόσταση κι να προσπαθούμε να βάλουμε ανάμεσα σε εμάς και αυτούς, η αλήθεια είναι ότι θα μπορούσε να είναι ο καθένας μας. Κανείς από αυτούς τους ανθρώπους δεν γεννήθηκε καταδικασμένος να στιγματιστεί και να αποκλειστεί κοινωνικά. Αυτό το  φροντίσαμε εμείς και βεβαιωθήκαμε ότι θα το νομιμοποιήσουμε με μια προσεκτικά σχεδιασμένη συνομωσία της σιωπής, για να εξαλείψουμε κάθε φόβο, κάθε υποψία ότι μπορεί να μοιραζόμαστε κάτι μαζί τους, ότι η ψυχική διαταραχή μπορεί να είναι και κομμάτι του δικού μας κόσμου, ότι μια μέρα μπορεί και να χτυπήσει την δική μας πόρτα. Ότι αυτοί οι κύκλοι περιθωρίου που χαράξαμε τέμνουν και τους δικούς μας κύκλους, γιατί απλά συναντιούνται αναπόφευκτα στο ανθρώπινο.

Όταν λοιπόν συνέβη στην Κατερίνα το πρώτο της ψυχωτικό επεισόδιο ήταν στην ηλικία μου και από όσο μαρτυρούν οι φωτογραφίες και τα πράγματα της, σπούδαζε όπως εγώ, διασκέδαζε με τις φίλες της όπως εγώ, απολάμβανε την παρέα του μικρού τετράποδου φίλου της όπως εγώ, έκανε όνειρα για τη ζωή της όπως εγώ, μόνο που τα δικά της σχέδια τα σταμάτησαν μια έξαρση ψυχωτικών συμπτωμάτων, μια διάγνωση ψυχικής ασθένειας και μια βαριά φαρμακευτική αγωγή. Και είναι λίγα αυτά;  Όχι, δεν είναι λίγα.

Είναι πράγματι αρκετά, αλλά όχι ικανά να καταδικάσουν όλες τις Κατερίνες αυτού του κόσμου σε κάτι λιγότερο από αυτό που αξίζουν, που ονειρεύονται, που έχουν ανάγκη , που λαχταρούν, που δικαιούνται…Φεύγοντας από το σπίτι της Κατερίνας εκείνο το βράδυ, δεν μπορούσα να σταματήσω να σκέφτομαι εκείνες τις φωτογραφίες, την εικόνα της Κατερίνας τώρα, τις λεπτές γραμμές που μας χωρίζουν όλους από το κάθε τι που θεωρούμε μακρινό, διαφορετικό και ξένο. Γύρω στις έντεκα το ίδιο βράδυ χτύπησε το τηλέφωνο μου, ήταν η Κατερίνα : «Έλενα, πήρα να δω αν έφτασες καλά, γιατί είχε σκοτεινιάσει όταν έφυγες κι ήσουν μόνη σου. Σ αγαπώ πολύ. Τα λέμε σύντομα.» Ξαφνικά όλες οι σκέψεις μου πήραν την απάντηση τους. Γιατί όσο κι αν μας τρομάζει, όσο δύσκολο κι αν μας είναι να το συλλάβουμε, είτε μας αρέσει είτε όχι, αυτοί οι κύκλοι πάντα θα τέμνονται στο ανθρώπινο…

* Έλενα Κόλλια, Φοιτήτρια Ψυχολογίας, Εθελόντρια Κέντρου Ημέρας ΕΠΑΨΥ «Franco Basaglia»