Βασική αρχή του Κευνσιανισμού και του Βρεττανού Τζον Μέυναρντ Κευνς (του μεγαλύτερου οικονομολόγου της σύγχρονης εποχής) είναι ότι ο καπιταλισμός παρουσιάζει περιοδικά μεγάλες ελλείψεις της ‘ενεργού ζήτησης’ (Aggregate demand) των παραγόμενων προιόντων και σε αυτή την περίπτωση μόνη λύση είναι η προσωρινή παρέμβαση του Κράτους που πρέπει με αύξηση των δημόσιων δαπανών κάθε μορφής να προσθέσει ρευστότητα εκκίνησης στην οικονομία σε συνδυασμό επίσης και με μια χαλαρή νομισματική πολιτική (κάτι σαν την περίφημη Quantitative Easing των Κεντρικών Τραπεζών που όλοι μας ακούμε πλέον καθημερινά).

Ads

Ο Κευνς έλεγε ότι εάν η οικονομία παρουσιάζει ύφεση της οικονομικής δραστηριότητας (recession)  ή αποπληθωρισμό (deflation) οφειλόμενους είτε σε διεθνή «external shocks» (Μεγάλη Ύφεση 1929-32, Πτώχευση Lehman Brothers 2008) είτε σε άλλες εσωτερικές αιτίες και το κράτος δεν εφαρμόσει αμέσως επεκτακτική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική τότε ο καπιταλισμός με αυτοτροφοδοτούμενο αρνητικό σπιράλ προς τα κάτω θα οδηγήσει την οικονομία σε ανοικτή κρίση (depression) ή και κατάρρευση κάτι κακό για όλους (καπιταλιστές, εργαζόμενους, χώρες). Ήταν άλλωσε οπαδός του «εξανθρωπισμένου καπιταλισμού».

Βεβαίως ο Κέυνς πρόβλεπε επίσης σε ένα δεύτερο επίπεδο αν και σε πιο ψιλά γράμματα και την αντίθετη ακριβώς κατάσταση την οποία θεωρούσε ήσσονος σημασίας. Εάν η οικονομία παρουσιάζει υπερθέρμανση και μεγάλο πληθωρισμό με άνοδο των τιμών, άρα και «υπερβάλλουσα ζήτηση» (excessive demand) τότε το κράτος πρέπει να εφαρμόσει περιοριστική δημοσιονομική πολιτική (δηλ μείωση δημοσίων δαπανών, δηλαδή λιτότητα) και αντίστοιχη νομισματική πολιτική (δηλ αύξηση των επιτοκίων μείωση ρευσότητας).

Επιπλέον χρειάζεται ενδεχομένως μια υποτίμηση του νομίσματος όταν είναι δυνατή. Πιθανόν μάλιστα και αυτό που τα τελευταία 20 χρόνια έχει ονομαστεί ‘supply side economics’ δηλαδή τις περίφημες  ‘διαρθρωτικές αλλαγές’ (εργαλειοθήκη ΟΟΣΑ και ΔΝΤ) με σκοπό τη διευκόλυνση αύξησης της παραγωγής για να καλύψει τις ανάγκες της «υπερβάλλουσας ζήτησης και να μην εκτοξευτεί το ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών στα ύψη (κάτι που είναι πολύ σημαντικό στην σημερινή παγκοσμιοποιημένη οικονομία αλλά όχι τόσο σημαντικό για την εποχή του Κευνς).

Ads

Το μεγάλο πρόβλημα σήμερα είναι ότι η κυρίαρχη Γερμανική άποψη της Ευρωπαικής Ένωσης και το ΔΝΤ επειδή θεωρούν ότι το κύριο πρόβλημα είναι η αντιμετώπιση του πληθωρισμού που μειώνει την ανταγωνιστικότητα των χωρών στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη οικονομία προτείνουν  στο σύνολο σχεδόν των κρίσεων σκληρά μέτρα περιοριστικής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Το ίδιο προτείνουν και για την κρίση υπερχρέωσης των κρατών ακόμα κι όταν αυτά έχουν μπει ήδη σε κατάσταση ύφεσης (βλέπε Ελλάδα το 2008-09).

Κευνς και δημόσιο χρέος

Για την περίπτωση του υπερχρεωμένου κράτους  ο Κευνς (που αντιπαθούσε τρομερά τους εισοδηματίες, τους ραντιέρηδες και τους τραπεζίτες) ήταν κάθετος υπέρ της ριζικής αναδιάρθρωσης και περικοπής του. Στο περίφημο βιβλίο του «Οι οικονομικές συνέπειες της Ειρήνης (1924) κατήγγειλε τους νικητές του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου ότι επέβαλλαν επαχθείς όρους στην Γερμανία και ήταν υπέρ της περικοπής του χρέους και των πολεμικών επανορθώσεων.

Μπορεί σήμερα η κ Μέρκελ και η γερμανική ελίτ να ‘μισούν’ τον Κέυνς και να επιβάλλουν στο σύνολο της ευρωζώνης μια σκληρή πειθαρχία νεοφιλελέυθερης αποκλειστικά αντιπληθωριστικής πολιτικής που ταιριάζει μόνο στα δικά τους εθνικά συμφέροντα γιατί αυτοί δεν έχουν πρόβλημα έλλειψης ζήτησης όντας η πρώτη εξαγωγική χώρα στον πλανήτη (ξεπέρασαν και την Κίνα, οι αθεόφοβοι) αλλά ξεχνούν συστηματικά ότι οφείλουν στις ιδέες του Κευνς την μαζική περικοπή του χρέους τους κατά 60% το 1953 παρότι λίγα χρόνια πριν είχαν ως χώρα αιματοκυλίσει όλον τον πλανήτη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας (που είχε μαζί με την Πολωνία αναλογικά τα περισσότερα θύματα και καταστροφές σύμφωνα με την εξαιρετικά μελέτη του   Κωνστ. Δοξιάδη το 1945).

Κευνς-Ξενοφών Ζολώτας, 1946.  Μια άγνωστη συνάντηση με σημασία

Εάν ζούσε σήμερα ο Τζων Μευναρντ Κευνς θα κατήγγειλε, καθημερινά, κάθε πρωί διαβάζοντας την εφημερίδα του την πολιτική της γερμανικής κυβέρνησης. Δυστυχώς, πέθανε πολύ νωρίς, το 1946 σε ηλικία 63 ετών (1883-1946) αλλά το έργο του ιδίως μέσα από τους πολλούς διαδόχους του έχει πάλι επείγουσα σημασία. Ένας άλλος μεγάλος Έλληνας και –τηρουμένων πάντα των αναλογιών – μεγάλος οικονομολόγος λείπει απο την Ελλάδα ιδίως τα τελυεταία 6 χρόνια που η χώρα βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού.

Είναι ο Ξενοφών Ζολώτας (1904-2004) που ως Πρωθυπουργός της Οικουμενικής Κυβέρνησης (Νοέμβριος 1989 – Απρίλιος 1990) έσωσε την χώρα την τελευταία στιγμή από την χρεωκοπία σε μια πρόσκαιρη σωτηρία όπως γνώριζε και ο ίδιος πολύ καλά έχοντας διορατικά προφητέψει την επερχόμενη χρεωκοπία του 2010. (βλέπε άρθρο Ξενοφών Ζολώτας: «Αυτοί οι δύο – ΠΑΣΟΚ ΝΔ σε πέντε ή δέκα χρόνια θα χρεωκοπήσουν τη χώρα» www.tvxs.gr 19 Δεκεμβρίου 2015)

Σε ένα διάλειμμα από τις απανωτές συναντήσεις στο γραφείο του Πρωθυπουργού ο κ Καθηγητής Ζολώτας μου διηγήθηκε την μία και μόνη συνάντηση γνωριμίας που είχε με τον Μευναρντ Κευνς το 1946 στο τρένο από τη Σαβάννα Τζώρτζια προς τη Ουάσινγκτον των ΗΠΑ όταν είχαν καθήσει σε διπλανές θέσεις.

Ο Ζολώτας είπε στον Κευνς ότι στην αρχή είχε επιφυλάξεις για την θεωρία του γιατί θεωρούσε ότι υποβάθμιζε τον ρόλο της αποταμίευσης που είναι κρίσιμο μέγεθος για χώρες που βρίσκονται στο στάδιο της εκβιομηχάνισης όπως η Ελλάδα (το πρώτο του βιβλίο είχε αυτόν ακριβώς τον τίτλο το 1924.) Στην συνέχεια όμως βλέποντας που οδήγησε η Μεγάλη Ύφεση το 1929 με την άνοδο της ανεργίας στο 25% (όσο έχει η Ελλάδα σήμερα) και την άνοδο του φασισμού που εκμεταλλεύτηκε αυτό το γεγονός άλλαξε άποψη.

Συμφώνησαν και οι δυο ότι ο καπιταλισμός χωρίς τον εξισορροπητικό ρόλο του κράτους οδηγεί από μόνος του στην κατάρρευση. Ο Ζολώτας του είπε επίσης για το τότε πρόσφατο βιβλίο  του με τίτλο ‘Δημιουργικός Σοσιαλισμός’ (1942) που ο κ Καθηγητής θυμόταν οτι ο Κευνς ‘στραβομουτσιούνιασε’ με τον τίτλο. (Γνωρίζουμε τώρα ότι ο Κευνς είχε εγκαταλείψει τις πιο ριζοσπαστικές του ιδέες στο τέλος της ζωής του).

Ο Κευνς μίλησε για τον κρίσιμο ρόλο των Κεντρικών Τραπεζιτών στον μεταπολεμικό κόσμο (ήταν και οι δυο ήδη Κεντρικοί Τραπεζίτες, ο Ζολώτας από τον Οκτώβριο –Ιανουάριο ’45) και η συζήτηση έληξε με την κοινή απογοήτευση των δυο για την μη υιοθέτηση του σχεδίου Κευνς από το ΔΝΤ. Το σχέδιο Κευνς πρόβλεπε την εισαγωγή ενός παγκόσμιο νομίσματος με το όνομα  Bancor. Νίκησε ο Harry Dexter White  εκπρόσωπος των ΗΠΑ που επέβαλλε την κυριαρχία του δολλαρίου. Ο Ζολώτας συμφωνούσε με επιφυλάξεις με το σχέδιο Κευνς αν και η αναμενόμενη κυριαρχία των Αμερικανών στην Ελλάδα δεν άφηναν πολλά περιθώρια έκφρασης. Εάν είχε υιοθετηθεί η πρόταση Κευνς που απαγόρευε επίσης την δημουργία όχι μόνον εξωτερικών ελλειμμάτων αλλά και των εξωτερικών πλεονασμάτων από τα κράτη η εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας θα ήταν διαφορετική. 70 χρόνια μετά στην Ευρωζώνη έχει ξεκινήσει η ίδια συζήτηση που η Γερμανία ούτε θέλει να ακούσει.

Ο Martin Wolf των Financial Times προτείνει σταθερά ακριβώς κάτι παρόμοιο. Να πάρει η Γερμανία την ευθύνη των πλεονασμάτων της, να αυξήσει τις δημόσιες δαπάνες και επενδύσεις της και να βοηθήσει τις ελλειμματικές χώρες (άρα και την Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιταλία) για να επιβιώσει η ευρωζώνη. Εν πάσει περιπτώσει ποια σημασία μπορεί να έχει η συζήτηση Κευνς-Ζολώτα το 1946 για την Ελλάδα του σήμερα; Νομίζω κρίσιμη.

Ο Κευνσιανισμός Έκτακτης Ανάγκης και η Αριστερά

Σύμφωνα με τα σημερινά νέα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ η Ελληνική οικονομία βρίσκεται το 2015 σε ένα κλασσικό πεδίο Κευνσιανής χαώδους έλλειψης ενεργού ζήτησης (aggregate demand) και εξίσου χαώδους ελλείματος ρευστότητας. Το ΑΕΠ της χώρας το 2013 ανήλθε στα 182.438 δις ευρώ ενώ το 2008 ήταν στα 242,096 δις ευρώ, δηλαδή χάθηκαν,  ‘εξαυλώθηκαν’ μεσα σε 5 χρόνια 60 δις ευρώ ή 30% ΑΕΠ (παγκόσμιο ρεκόρ ύφεσης). Το ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα από το ποσό των 169 δις ευρώ κατήλθε το 2013 στα 122,3 δις ευρώ εξαφανίζοντας από τις τσέπες των Ελλήνων πολιτών 46,8 δις ή 27,7%. Η ανεργία (βασικός Κευνσιανός δείκτης ύφεσης) από το 7.3% (364 χιλιάδες) το 2008 πήγε στο πρωτοφανές αστρονομικό επίπεδο των 1,229,400 ατόμων ή 25,5% το 2013.

Η ‘εσωτερική υποτίμηση’ των μισθών (30%) και των ακινήτων (40%) την ίδια περίοδο δεν οδήγησαν όπως αναμένονταν από τον Τρόικα και το ΔΝΤ στο πρώτο Μνημόνιο σε ανάπτυξη ήδη από το 2012, ενώ οι – ευτυχώς αντιστεκόμενες ακόμη στην παρακμή – εξαγωγές ανήλθαν στα 55,2 δις ευρώ χαμηλότερα όμως από το 2008 (56,6 δις). Σήμερα τα πράγματα είναι σαφή. Μόνον ένας Κευνσιανισμός Έκτακτης Ανάγκης μπορεί να ‘σπρώξει’ στην εκκίνηση την ημιλιπόθυμη ελληνική παραγωγική μηχανή σε συνδυασμό πάντα με την άμεση ή έμμεση βοήθεια ενός Πανευρωπαικού Κευνσιανισμού της Ευρωπαικής Κεντρικής Τράπεζας ‘ποσοτικής χαλάρωσης’ (Quantitative Easing για όλους) και μια  κάποια έστω στοιχειώδη συναινετική συμπεριφορά των εταίρων μας.

Για να ακολουθήσουμε όμως με αμεροληψία το κριτήριο του Κευνς τα πράγματα δεν ήσαν τόσο σαφή στην κρίση του 2009-2010. Με δημόσιο έλειμμα στα 32 δις ευρώ (15,6% του ΑΕΠ) και δημόσιες δαπάνες στα 122 δις ευρώ, ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών στο πανύψηλο 14% του ΑΕΠ (με 88 δις εισαγωγές) η παρουσία ‘υπερβάλλουσας ζήτησης’ ήταν εμφανής στην ελληνική οικονομία. Παρόλα αυτά πράγμα παράδοξο είχε ήδη ξεκινήσει η ύφεση με μείωση του ΑΕΠ κατά 0,4%  το 2008 που το 2009 ανήλθε σε μείον 4.4%.

Όπως και το 1989/90 όταν ανάλαβε η Οικουμενική Κυβέρνηση (δημόσιο έλειμμα 17-19%, εξωτερικό έλλειμμα 10%, Δημόσιο Χρέος ραγδαία ανερχόμενο από 70-90% του ΑΕΠ, μεγάλος πληθωρισμός). Το δράμα της ελληνικής οικονομίας είναι ότι παρουσίαζε μια ‘υβριδική κρίση’ που συνδύαζε επιφανειακά και ύφεση και υπερβάλλουσα ζήτηση. Η σύγχρονη παγκόσμια συζήτηση για την secular stagnation (κατάσταση στασιμότητας) της παγκόσμιας οικονομίας από τη δεκαετία του ‘90 που τονίζει το παγκόσμιο έλλειμμα ζήτησης με υπερ-προσφορά της παραγωγής, τη μειούμενη παραγωγικότητα στις ανεπτυγμένες οικονομίες και την απελπισμένη προσπάθεια αντιμετώπισης αυτής της κατάστασης με ραγδαία ανερχόμενο δανεισμό εξηγεί γιατί και η Ελληνική περίπτωση δεν είναι τόσο ιδιόμορφη όσο δείχνει. Εξηγεί επίσης γιατί το κύριο πρόβλημα της Ευρωζώνης είναι ο επικίνδυνος αποπληθωρισμός (αρνητικός πληθωρισμός -8% το Δεκέμβριο 2014) και η ύφεση. Και όχι βεβαίως η νεοφιλελεύθερη εκτίμηση ότι πρέπει να προληφθούν οι πληθωριστικές τάσεις με συνέχιση της σκληρής περιοριστις πολιτικής.

Σε κάθε περίπτωση λοιπόν χρειάζονταν μια εκλεπτυσμένη συνδυαστική πολιτική καθησύχασης των διεθνών αγορών, σταδιακού περιορισμού των δημοσίων ελλειμμάτων με εξίσου σταδιακή μείωση της νομισματικής κυκλοφορίας όπως έπραξε με μαεστρία ο Καθηγητής  Ζολώτας τον Ιανουάριο του 1990 αποτρέποντας την χρεωκοπία της χώρας. Και όπως πρότεινε ο Καθηγητής Ζολωτας θα ακολουθούσε εφαρμογή του προγράμματος της Επιτροπής Αγγελόπουλου (ο Καθηγητής Άγγελος Αγγελόπουλος πρότεινε από τότε κούρεμα και περικοπή του Δημόσιου Χρέους που ήταν στο 70-90% του ΑΕΠ), με συντονισμένη επίσης αύξηση της διολίσθησης της δραχμής.

Σε αντίθεση όμως με αυτή την επιτυχή παρέμβαση Ζολώτα στις νέες και πιο δύσκολες βέβαια εποχές του ευρώ το 2010  η Τρόικα (ΕΚΤ, Επιτροπή, ΔΝΤ) με διαδοχική σύμπραξη των ελληνικών κυβερνήσεων εφάρμοσε ένα άγριο πρωτοφανές πρόγραμμα περικοπών που ανταποκρίνονταν μεν στην κυρίαρχη οπτική των ευρωπαικών θεσμών της εποχής αλλά ουσιαστικά όπως τώρα ξέρουμε με βεβαιότητα ωφελούσε μόνον τον εθνικό νεοφιλελευθερισμό της Γερμανίας. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο Marcel Fratcher  Πρόεδρος του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομιών Ερευνών (DIW)  και Καθηγητής Μακροοικονομίας του Βερολίνου, ανώτερο στέλεχος της ΕΚΤ ‘Η Γερμανία έχει λάθος αντίληψη για την κρίση. ‘Οχι μόνο δεν πρέπει να πιστεύει ότι είναι καλό για τον γείτονα (δηλ τις χώρες του Νότου) είναι κακό για μένα, αλλά επίσης πρέπει να προωθήσει ένα όραμα για την Ευρώπη που θα συμπληρώσει το ευρώ με οικονομική και δημοσιονομική ένωση’. Οι φωνές απέναντι στον μικρόψυχο γερμανικό ηγεμονισμό αρχίζουν να φουντώνουν και μέσα στην ίδια την Γερμανία. Η αντίστροφη μέτρηση ίσως μόλις αρχίζει.

Περικλής Βασιλόπουλος
Δημοσιογράφος – Οικονομολόγος
Διατέλεσε Διευθυντής στο Γραφείο Τύπου του Πρωθυπουργού της Οικουμενικής Κυβέρνησης Ξενοφώντα Ζολώτα