Ένα οργανωτικό μοντέλο που καθόρισε τη φυσιογνωμία του σοσιαλισμού κατά τον 20ό αιώνα και διαμόρφωσε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό μοντέλο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση -που κατέρρευσε με δραματικό τρόπο το 1991- ήταν αυτό που εμπνεύστηκε ο Λένιν. Το λενινιστικό μοντέλο, παρ’ ότι βασίστηκε στη μαρξιστική θεώρηση, εν τούτοις λειτούργησε ως αρνητική μεταλλαγή της μαρξιστικής θέσης.

Ads

Βασικό στοιχείο της μεταλλαγής υπήρξε η αντικατάσταση της εργατικής τάξης από τον επαγγελματία επαναστάτη που εντασσόταν σ’ έναν ιεραρχικά δομημένο απολυταρχικό κομματικό μηχανισμό και η μετατροπή ενός κομματικού μηχανισμού σε επαναστατικό υποκείμενο. Αυτή η θεώρηση οδήγησε στη δικτατορία του μηχανισμού και βαθμιαία στην εγκαθίδρυση μιας νέας ταξικής κοινωνίας. Όπου η εξουσία ανήκε στους κομματικούς μανδαρίνους και η εργατική τάξη είχε μετατραπεί σε απρόσωπο «γρανάζι» της παραγωγικής διαδικασίας.

Παρ’ ότι επιφανειακά, η λενινιστική αντίληψη φαίνεται να καθορίζεται από μια διαλεκτική υλιστική αντίληψη, εν τούτοις η δομή της -όπως εκφράζεται με το Κόμμα Νέου Τύπου και με την κρατική και κοινωνική οργάνωση της ΕΣΣΔ- είναι καταπληκτικά όμοια με τις αντιλήψεις των μεταφυσικών φιλοσόφων. Η ιδεατή Πολιτεία του Πλάτωνα είναι δομικά ταυτόσημη με την κομματική και κρατική αντίληψη που εξέφρασε και εφάρμοσε ο Βλαδίμηρος Ίλιτς Ουλιάνοφ.

Η κριτική στο λενινιστικό μοντέλο έγινε από πολλούς και εγκαίρως. Αναδημοσιεύω από το βιβλίο μου «Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Οι συνέπειες για τον ελληνισμό», που γράφτηκε τους τελευταίους μήνες της ύπαρξης της ΕΣΣΔ (τέλος του 1990) και εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1991, λίγες μόλις ημέρες μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης:

Ads

«Ο Πλεχάνωφ ήταν ένας από τους ηγέτες των μενσεβίκων (μειοψηφικών) του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Ρωσίας. Από το 1903 έκανε σκληρή κριτική στις απόψεις του Β.Ι. Λένιν. Ο Πλεχάνωφ υποστήριζε ότι πρώτα θα γινόταν η αστική δημοκρατική επανάσταση, στην οποία θα οδηγούσε η φιλελεύθερη μεσαία τάξη. Διαφώνησε με την μπολσεβίκικη άποψη για το Κόμμα και κατηγόρησε τον Λένιν ότι με τις απόψεις του δημιουργεί ‘κατάσταση πολιορκίας’ και επιβάλλει στον σοσιαλισμό την ‘πειθαρχία των στρατώνων’”.

Άλλη σημαντική διαφωνία του Πλεχάνωφ με τον Λένιν ήταν η «δικτατορία του προλεταριάτου”. Ο Πλεχάνωφ κατηγόρησε τον Λένιν ότι κάνει σύγχυση μεταξύ της δικτατορίας του προλεταριάτου και της δικτατορίας πάνω στο προλεταριάτο. Κατάγγειλε παράλληλα τις μεθόδους του Λένιν ως «κακέκτυπο της τραγικής αδιαλλαξίας του γιακωβινισμού» και πρόβλεψε ότι οι απόψεις που εκφράζονται από τον Λένιν ανοίγουν τον δρόμο στους επίδοξους δικτάτορες.

Με τις απόψεις του Πλεχάνωφ τάχθηκε και ο Τρότσκι, ο οποίος έγραψε: «Η οργάνωση του Κόμματος θα πάρει τη θέση του ίδιου του Κόμματος, η Κεντρική Επιτροπή τη θέση της Οργάνωσης και τέλος ο δικτάτορας θα πάρει τη θέση της Κεντρικής Επιτροπής».

Όμως ο Τρότσκι, στα κρίσιμα χρόνια που ακολούθησαν το 1917, συντάχθηκε απόλυτα με τους επαγγελματίες επαναστάτες, επωμιζόμενος με αυτό τον τρόπο μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τις εξελίξεις που οδήγησαν λίγο αργότερα στη σκληρή σταλινική τυραννία, στην εξόντωση της πλειονότητας των πρώτων μπολσεβίκων και τελικά στη δολοφονία του ίδιου. Συμφώνησε τον Σεπτέμβριο του 1918 με τους Λένιν και Στάλιν για την απαγόρευση των αντιπολιτευτικών οργανώσεων. Ως αρχηγός του Κόκκινου Στρατού κατάστειλε την αντικομματική εξέγερση των ναυτών της Κροστάνδης, το μαχνοβίτικο κίνημα των φτωχών αγροτών της Νότιας Ουκρανίας και επέβαλε με τη βία τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του «πολεμικού κομμουνισμού» που κατέστρεψαν την αγροτική παραγωγή και οδήγησαν τη Ρωσία στον λιμό.

Η Λούξεμπουργκ και ο Κροπότκιν

Δριμεία κριτική στην πολιτική αυτή άσκησε και ο Π.Α. Κροπότκιν. Έγραφε: «…Έγιναν τεράστια λάθη, που πληρώθηκαν με τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και με την καταστροφή ολόκληρων περιοχών» και αναρωτιόταν: «Πώς οι κήρυκες μιας νέας ζωής και μιας νέας κοινωνίας μπορεί να καταφεύγουν σε τέτοια όπλα για να αμυνθούν απέναντι στους εχθρούς τους;”.

Ο Κροπότκιν προειδοποιούσε: «Η προσπάθεια να θεμελιώσετε μια καινούργια κοινωνία με μέσο τη δικτατορία είναι μοιραία καταδικασμένη σε αποτυχία… Αν συνεχιστεί η σημερινή κατάσταση, ακόμα και η λέξη ‘σοσιαλισμός’ θα καταντήσει κατάρα…».

Επίσης, και η Ρόζα Λούξεμπουργκ κατάγγειλε «τον υπερσυγκεντρωτισμό που υπερασπίζει ο Λένιν» και παραλλήλιζε το πνεύμα που επικράτησε με «το στείρο πνεύμα του νυχτοφύλακα».

Έγραφε η Ρόζα Λούξεμπουργκ: «Χωρίς γενικές εκλογές, απεριόριστη ελευθερία του Τύπου και των συγκεντρώσεων, ελεύθερη πάλη των ιδεών, γίνεται μια ζωή επιφανειακή, όπου η γραφειοκρατία είναι το μόνο ενεργό στοιχείο… Υπάρχει λοιπόν στο βάθος μια κυβέρνηση κλίκας, μια δικτατορία είναι αλήθεια, … η δικτατορία μιας χούφτας πολιτικών».

O Πλεχάνωφ, ο Κροπότκιν, η Λούξεμπουργκ δικαιώθηκαν πολύ γρήγορα. Η δικτατορία των, ιδεαλιστών αρχικά, επαγγελματιών επαναστατών πάνω στο προλεταριάτο γρήγορα εξελίχθηκε σε στυγνή δικτατορία μιας γραφειοκρατικής τάξης πάνω στον λαό….

image

Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι δρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός / Από την Αυγή