Η κυβέρνηση της Ν.Δ. εν μέσω κορωνοϊού εισάγει σαρωτικό ν/σ για την Α΄βαθμια & Β΄βάθμια Εκπαίδευση, τις Πανελλήνιες Εξετάσεις κλπ. Στο παρόν σημείωμα δεν θα σχολιάσουμε ούτε τη χρονική στιγμή, ούτε το σύνολο των προτάσεων, την εκ των πραγμάτων έλλειψη διαλόγου και ως εκ τούτου την προδήλως αντιδημοκρατική μεθόδευση της κυβέρνησης, όπως εύστοχα επισημαίνεται στην από 22/4/20 ανακοίνωση της ΟΛΜΕ. Θα μείνουμε στην πρόταση για αντικατάσταση του μαθήματος της Κοινωνιολογίας από τα Λατινικά, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να εισάγεται και πέμπτο μάθημα στις Πανελλήνιες, το λεγόμενο «κόντρα μάθημα» και συγκεκριμένα Ιστορία για τις σχολές Θετικού προσανατολισμού και Μαθηματικά για τις σχολές Ανθρωπιστικού προσανατολισμού.

Ads

Η κατάργηση του μαθήματος της Κοινωνιολογίας αποτελεί υλοποίηση μιας εμμονικής αντίληψης κατά της Κοινωνιολογίας που υπάρχει στην ελληνική δεξιά ή σε (μεγάλο) τμήμα της, όπως χαρακτηριστικά είχε εκφραστεί από τον Άδωνι Γεωργιάδη σε τηλεοπτική εκπομπή το 2018 με την περίφημη δήλωση για την Κοινωνιολογία που «κάνει τα παιδιά αριστερά» ή ότι είναι «κλασική επιστήμη της αριστεράς … το λέει και το όνομα»(1). Δυστυχώς η αντίληψη αυτή φαίνεται να είναι κυρίαρχη στην κυβέρνηση της ΝΔ, αφού προτείνεται η κατάργηση του μαθήματος της Κοινωνιολογίας. Πρόκειται για αντίληψη είτε βαθύτατα συντηρητική, είτε ακραία νεοφιλελεύθερη. Σε κάθε περίπτωση η εμμονική αυτή ιδεοληπτική αντίληψη δείχνει χαρακτηριστικά στοιχεία της πολιτικής καθυστέρησης της ελληνικής Δεξιάς σε σχέση με την Δεξιά άλλων ευρωπαϊκών χωρών, μια στην ουσία αντι-ευρωπαϊκή Δεξιά, ασχέτως των “αντι-λαϊκιστικών” όρκων πίστης σε Βρυξέλλες-Βερολίνο. Η τάση αυτή αντανακλά την «ποιότητα» και τα χαρακτηριστικά της ελληνικής αστικής τάξης. Αυτά ακριβώς που με ενάργεια αποτυπώνει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στο περίφημο βιβλίο του «Ημερολόγιο Κατοχής».

Η Κοινωνιολογία ως διακριτός κλάδος-επιστημονικό αντικείμενο, εισήχθηκε στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου με την ίδρυση της Κοινωνιολογικής Εταιρείας το 1908 από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, επικεφαλής της ομάδας των Κοινωνιολόγων (Πετιμεζάς,Τριανταφυλλόπουλος, Δελμούζος, Αραβαντινός κ.α.) που αποτέλεσε τον πυρήνα της αριστερής τάσης του βενιζελισμού, ενός από τα πλέον προοδευτικά ρεύματα στη χώρα τον 20ο αιώνα, σε επίπεδο τόσο θεωρίας, όσο και πολιτικής πρακτικής. Η βαθιά παιδεία των ανθρώπων του συγκεκριμένου πολιτικού ρεύματος, που ήταν ταυτόχρονα ευρωπαϊκή και εθνική, με αφετηρία τις ανάγκες του τόπου και του λαού, αποτέλεσε την στέρεα βάση για τη δημοκρατική-προοδευτική τους συγκρότηση και παρουσία. Αξίζει κάποιος να διαβάσει τη συλλογή κειμένων του Αλέξανδρου Παπαναστασίου με τίτλο «Εθνικισμός και άλλα κείμενα», που επανακυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ευρασία το 2009, με πρόλογο-εισαγωγή του Αναστάση Πεπονή, και να διαπιστώσει την λεπτότητα και ακρίβεια της ανάλυσης, αλλά και την επικαιρότητά της σε κρίσιμα σύγχρονα θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα όπως το εθνικό φαινόμενο.

Από τα πρώτα περιοδικά Κοινωνιολογικού περιεχομένου υπήρξε η «Επιθεώρηση των Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών» (ομάδα Κοινωνιολόγων), η «Πολιτική Επιθεώρηση» που εξέδιδε ο Ίωνας Δραγούμης, το «Αρχές Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών» που εξέδιδε ο Δ. Καλιτσουνάκης. Στο τελευταίο αυτό περιοδικό το 1925 δημοσίευσε την πρώτη του μελέτη κοινωνιολογικού περιεχομένου ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος αν και από αντιβενιζελική οικογενειακή προέλευση ανέλαβε υφηγητής της έκτακτης έδρας της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1929 οπότε και εισήχθηκε για πρώτη φορά η Κοινωνιολογία στην ελληνική Γ΄ βάθμια εκπαίδευση.

Ads

Τα πρώτα κοινωνιολογικά εγχειρίδια στην ελληνική γλώσσα γράφτηκαν από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, Περί των μεθόδων της Κοινωνιολογίας (1926) και Ιστορία και Κριτική των Κοινωνιολογικών Θεωριών (1929), ενώ για πρώτη φορά σε ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα διδάχθηκε Κοινωνιολογία από τον πρωτοπόρο αγωνιστή και διανοούμενο Δημήτρη Γληνό στην Παιδαγωγική Ακαδημία το 1924. Το 1933 ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος εκλέγεται τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ από το 1929 και από κοινού με τους Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, Μιχαήλ Τσαμαδό και Κων/νο Τσάτσο θα κυκλοφορήσουν το περιοδικό «Αρχείο Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών». Αλλά και ο Κων/νος Τσάτσος στα χρόνια του Μεσοπολέμου θα διδάξει το μάθημα «Κοινωνική Φιλοσοφία των Αρχαίων Ελλήνων» τόσο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όσο και στην Πάντειο, μάθημα φιλοσοφικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου.

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος δίδασκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μεταξύ άλλων και βασικές αρχές της μαρξιστικής θεωρίας με κριτική διάθεση στο πλαίσιο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης με το μαρξιστικό ρεύμα στην Ελλάδα που είχε αρχίσει να επηρεάζει φοιτητές. Ο ίδιος ήταν ιδεαλιστής, πίστευε στη δύναμη της προσωπικότητας που κινεί την ιστορία, είχε μια βαθιά αριστοκρατική αντίληψη(2).Την ίδια περίοδο στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Κοινωνιολογία δίδασκε ο διεθνούς φήμης κοινωνικός επιστήμονας Αβροτέλης Ελευθερόπουλος, ένας προοδευτικός μη κομμουνιστής επιστήμονας, που απολύθηκε το 1937 από τη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου. Ο Ελευθερόπουλος αρκετά χρόνια πριν είχε διδάξει στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης και διαλέξεις του είχαν παρακολουθήσει ο Πλεχάνοφ και ο Λένιν την περίοδο που ζούσαν εξόριστοι στην Ελβετία(3).
 
Η Κοινωνιολογία, όπως και γενικότερα οι κοινωνικές επιστήμες (πλην Νομικής και Φιλοσοφικής) θα γνωρίσουν την υπανάπτυξη στις δύσκολες δεκαετίες που θα ακολουθήσουν από την Απελευθέρωση μέχρι την πτώση της Δικτατορίας. Ουσιαστικά τέθηκαν υπό διωγμό στο επίπεδο της Γ΄ βάθμιας εκπαίδευσης. Οι περισσότεροι Έλληνες κοινωνιολόγοι εκείνης της περιόδου ή σπουδάζουν απ’ ευθείας στο εξωτερικό ή συνεχίζουν τις σπουδές τους στο εξωτερικό μετά από τη λήψη του πτυχίου της Νομικής στην Ελλάδα.

Στη ριζοσπαστική ατμόσφαιρα της Μεταπολίτευσης οι κοινωνικές επιστήμες θα επανέλθουν στο προσκήνιο και το 1984 θα ιδρυθεί το 1ο στην ιστορία της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αυτοτελές τμήμα Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Στη συνέχεια θα ιδρυθούν πολλά τμήματα Κοινωνιολογίας ή Πολιτικής Επιστήμης σε διάφορα Πανεπιστήμια της χώρας. Είναι άλλης τάξεως και πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση αν μπορεί να γίνει λόγος για ιδιαίτερες ή διακριτές σχολές ελληνικής πολιτικής επιστήμης ή κοινωνιολογίας και ποιά τα ειδικότερα χαρακτηριστικά τους.

Στο επίπεδο της Β΄βάθμιας εκπαίδευσης το μάθημα της Κοινωνιολογίας επιχειρήθηκε να εισαχθεί με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση των Γεωργίου Παπανδρέου – Λουκή Ακρίτα –Ευάγγελου Παπανούτσου, το 1964, με τρία διακριτά αντικείμενα: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία, Στιχεία Δημοκρατικού Πολιτεύματος και Δικαίου, Στοιχεία Οικονομικής Επιστήμης(4). Η χούντα καταργεί τα μαθήματα και τα αντικαθιστά με μια προπαγάνδα κρατική το 1967-1968, οπότε και η διδασκαλία του θα προκαλέσει αντιδικτατορικές εκδηλώσεις μαθητών σε ορισμένα σχολεία. Τελικά η χούντα θα εισάγει στη Β΄ βάθμια εκπαίδευση ένα βιβλίο κοινωνιολογίας του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου, Πολιτική Αγωγή(5). Την περίοδο της Μεταπολίτευσης το βιβλίο του Παπακωνσταντίνου θα αντικατασταθεί από το βιβλίο Αγωγή του Πολίτη της μαχητικής φεμινίστριας – σοσιαλίστριας, Αγνής Ρουσοπούλου.

Τη δεκαετία του ’80 η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ θα προχωρήσει στην εισαγωγή μαθημάτων και νέων σχολικών εγχειριδίων που αντανακλούν την κατεύθυνση της «ιδεολογικής ατμόσφαιρας της Αλλαγής». Χαρακτηριστικά είναι τα βιβλία της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Λυκείου των Σκουλάτου, Δημακόπουλου, Κόνδη, ηΕισαγωγή στις Ιστορικές Σπουδές (Γ΄ Λυκείου) των Γιαννόπουλου, Οικονομοπούλου, Κατσουλάκου, τα Θέματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές (Γ΄ Λυκείου), καθώς και το βιβλίο του πολύ σημαντικού ιστορικού Λευτέρη Σταυριανού, Ιστορία του Ανθρωπίνου Γένους (1984), που όμως τελικά θα αποσυρθεί λόγω αντιδράσεων συντηρητικών κύκλων, δείχνοντας και τα όρια του εγχειρήματος της Αλλαγής. Στο κλίμα αυτό θα εισαχθεί το μάθημα της Κοινωνιολογίας στη Β΄ βάθμια εκπαίδευση ως μάθημα Πανελληνίων εξετάσεων (Δ΄ Δέσμη- για Σχολές Κοινωνικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών). Την ευθύνη του βιβλίου είχε ο καθηγητής Βασίλης Φίλιας, ένας εξαιρετικός και γνωστός κοινωνιολόγος. Το βιβλίο ήταν καλό, αλλά σε κάποια σημεία δύσκολο για μαθητές.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 (κυβέρνηση Ν.Δ.) το βιβλίο της Κοινωνιολογίας θα αντικατασταθεί από το σχολικό εγχειρίδιο Απλά Μαθήματα Κοινωνιολογίας, το οποίο υποβάθμιζε την ταξική διάσταση, που ήταν κυρίαρχη μαζί με σχήματα της θεωρίας της εξάρτησης στο βιβλίο Κοινωνιολογίας της δεκαετίας του ’80. Στη συνέχεια με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1997 (κυβέρνηση Σημίτη) το μάθημα της Κοινωνιολογίας θα υποβαθμιστεί ακόμα περισσότερο, καθώς θα γίνει μάθημα επιλογής(6).

Τα τελευταία χρόνια η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ θα επαναφέρει την Κοινωνιολογία ως βασικό μάθημα των Πανελληνίων Εξετάσεων σε σχολές θεωρητικής κατεύθυνσης. Το τωρινό σχολικό βιβλίο Κοινωνιολογίας Γ΄ Λυκείου, (Κασιμάτη – Παπαϊωάννου – Γεωργούλας – Πράνταλος), είναι ένα πολύ καλό σχολικό βιβλίο, απολύτως κατανοητό, επιστημονικά γραμμένο, ισορροπημένο και χρήσιμο σε νέους ανθρώπους ηλικίας 17-18 χρονών. Ανοίγει ορίζοντες, για ατομική και συλλογική αυτογνωσία.

Είναι πραγματικά κρίμα αντί να συμπληρωθεί το υπάρχον βιβλίο της Κοινωνιολογίας, καθώς είναι γραμμένο το 2004, να προτείνεται από την κυβέρνηση, κατά τρόπο ευθέως αντιδημοκρατικό χωρίς καμία προηγούμενη διαβούλευση, η κατάργηση της Κοινωνιολογίας ως μαθήματος Πανελληνίων εξετάσεων. Κρίμα για την εκπαίδευση και τους νέους πολίτες της ελληνικής κοινωνίας-δημοκρατίας.

Πρέπει να ανακληθεί η πρόταση κατάργησης του μαθήματος της Κοινωνιολογίας ως πανελλαδικά εξεταζόμενου μαθήματος στην Γ΄ Λυκείου για τις Σχολές Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών και να δοθεί ο απαραίτητος χρόνος προκειμένου να αναπτυχθεί ο δημόσιος διάλογος γύρω από το ζήτημα, όπως επισημαίνει και ο Σύλλογος Ελλήνων Κοινωνιολόγων με το από 16/4/20 Υπόμνημά του προς την Υπουργό Παιδείας.

Σημειώσεις

1. Για ένα σχόλιο στην ανιστόρητη και αντιεπιστημονική αναφορά του Άδωνι Γεωργιάδη,  βλ Μελετόπουλος Μ., Η Κοινωνιολογία και η  Αριστερά, εφημ. Τα Νέα, 7-9-2018

2. Για την παρουσία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στην ελληνική πνευματική ζωή βλ. το αφιέρωμα στο περιοδικό Νέα Κοινωνιολογία, τχ 4/1989.

3. Για μια αναλυτική παρουσίαση της εξέλιξης της Κοινωνιολογίας στην ελληνική εκπαίδευση, βλ. Θεριανός Κ., Η διαδρομη της κοινωνιολογίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το κείμενο είναι ελεύθερα προσβάσιμο  στο διαδίκτυο, απ’ όπου έχουν αντληθεί και ορισμένα βασικά στοιχεία του παρόντος σημειώματος.

4. Μπουζάκης Σ.,  Γεώργιος Παπανδρέου 1888-1968. Ο πολιτικός της παιδείας, τόμος Β΄, εκδ. Gutenberg, 1999. 

5. Ο Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου υπήρξε μεσοπολεμικός διανοούμενος κομμουνιστής ο οποίος σταδιακά μετατοπίστηκε στην άκρα δεξιά. Αντίστοιχη πορεία με τους Σάββα Κωνσταντόπουλο, Γεώργιο Γεωργαλά κλπ. 

6. Ειδικά για το ζήτημα της μετεξέλιξης του ΠΑΣΟΚ μέσα από τις πολιτικές στη Β΄ βάθμια εκπαίδευση, βλ. Θεριανός Κ.Η εκπαιδευτική πολιτική του ΠΑΣΟΚ στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση από το 1976 μέχρι το 2004, στο Ασημακόπουλος Β.- Τάσσης Χ., (επιμ), ΠΑΣΟΚ 1974-2018. Πολιτική Οργάνωση-Ιδεολογικές Μετατοπίσεις-Κυβερνητικές Πολιτικές, εκδ. Gutenberg, 2018.

*Ο Βασίλης Ασημακόπουλος είναι Δικηγόρος – Πολιτικός Επιστήμονας