Διέπρεψε η πάλαι ποτέ Ανατολική   Ευρώπη στις τέχνες και τα γράμματα στην προσπάθεια της να αντισταθεί σε καθεστώτα ολοκληρωτικά. Οι ανατολικοευρωπαίοι δημιουργοί, ξεπέρασαν τα σύνορα των χωρών τους και το έργο τους αναγνωρίσθηκε διεθνώς.

Ήταν ειλικρινής η κραυγή πολλών από αυτούς. Δεν ήταν δηλαδή  «αντικομουνιστές  πράκτορες» όπως πολύ εύκολα τους περιέγραφαν τότε. Όχι ότι δεν υπήρχαν και τέτοιοι. Δημιουργοί   όπως ο Σλαβομίρ Μρόζεκ όμως,  εξέπεμψαν κραυγή αγωνίας ειλικρινή, μετουσιωμένη σε σπουδαία έργα τέχνης. Κατέφυγαν στην αισθητική περιοχή του Θεάτρου του Παραλόγου, «ανατολικού τύπου». Το ρεύμα του Θεάτρου του Παραλόγου  άλλωστε , βρισκόταν σε πλήρη ακμή στον «Δυτικό κόσμο» όπου  ο Σάμουελ Μπέκετ ήταν στην  πιο δημιουργική του περίοδο. Σημειώνει ο ποιητής και θεατρικός κριτικός Γιάννης Βαρβέρης ( μεταφραστής του Μρόζεκ) για  τους Ρόζεβιτς, Χέμπερτ, Χάβελ και Μρόζεκ: « Συγκεντρώνουν αποφασιστικότερα τους προβολείς τους στο πολιτικό πλάνο, απόδειξη πως οι ανατολικοί συγγραφείς θέλησαν να δουν και αφομοίωσαν το παραλογικό μήνυμα σύμφωνα με την ευαισθησία της δικής τους πολιτικής συνθήκης».

  Αυτό το κίνημα αμφισβήτησης, εκφράστηκε και από άλλους καλλιτέχνες. Στον κινηματογράφο σημειώνουμε τους Αντρέι Βάιντα, Κριστόφ Κισλόφσκι,Ρομάν Πολάνσκι, Μίλος Φόρμαν κ.α. Όλοι τους ξεκίνησαν από τα κρατικά στούντιος για να διαφοροποιηθούν στη συνέχεια και να πέσουν σε δυσμένεια.  Αντίστοιχα στη ζωγραφική, τη μουσική και τις άλλες τέχνες υπήρξαν φωνές που εξέφρασαν κατ αρχήν το κοινό των χωρών τους.

Θα φανταζόμασταν λοιπόν, πως έχει δημιουργηθεί σε όλους αυτούς τους λαούς μια κουλτούρα ελευθερίας, δικαιοσύνης, αλληλεγγύης προς τον καταπιεσμένο, τον κατατρεγμένο, τον ανέστιο που δραπετεύει από τη χώρα του λόγω του πολέμου που διεξάγουν ανελεύθερα καθεστώτα υπό  την  διεύθυνση  των μεγάλων συμφερόντων και δυνάμεων του πλανήτη! Θα φανταζόμασταν πως οι εντελώς πρόσφατες εμπειρίες τους από καθεστώτα και δυνάμεις που τους επέβαλαν κυβερνήσεις με την δύναμη των τανκς, κάτι θα τους είχε κάτι  διδάξει. Αντίθετα. Βλέπουμε να έχουν το πάνω χέρι σε αυτές τις χώρες πολιτικοί ηγέτες που  οδηγούν τις χώρες και τους  λαούς τους στις πιο  εγωιστικές και ξενοφοβικές ατραπούς. Υψώνουν στα σύνορα τους  συρμάτινα τείχη. Αρνούνται την φιλοξενία στους απελπισμένους πρόσφυγες πολέμου. Το κύριο βάρος μάλιστα, δεν πρόκειται να το σηκώσουν αυτοί!  Αισθάνονται μεγάλοι, αυτάρκεις και δυνατοί ίσως;

Από την αναγκαστική συμπόρευση με την πάλαι ποτέ κραταιά ΕΣΣΔ,  στην επιλεγμένη συμπόρευση με τις πιο συντηρητικές πολιτικές επιλογές εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλήθεια,  ακολουθώντας ασθμαίνοντες το άρμα του κ. Β. Σόιμπλε πιστεύουν πως θα  λύσουν τα μεγάλα τους προβλήματα; Οργανώνοντας συναντήσεις των πολιτικών τους ηγετών με θέμα το κλείσιμο των συνόρων τους και επιτιθέμενοι στη χώρα που πρώτη στην Ε.Ε. δέχεται από τα θαλάσσια σύνορά της τον κύριο όγκο των προσφύγων, θεωρούν ότι προσφέρουν καλές υπηρεσίες στην ενωμένη Ευρώπη; Κατανοούμε, πως η πρόσφατη συμμετοχή τους στην Ε.Ε. δεν πρόλαβε να τους εμφυσήσει την κουλτούρα της συνύπαρξης , της αλληλεγγύης και της συνεργασίας εντός της. Αλλιώς πώς να δικαιολογήσει κανείς την αρνητική τους διάθεση προς την χώρα μας, που και με την δική της ψήφο  εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή οικογένεια…

Αθεράπευτα ρομαντικοί ή όχι,  πιστεύουμε στο ένστικτο των λαών. Και των καλλιτεχνικών δημιουργών. Ελπίζουμε πως γρήγορα θα αρθούν τα φίλτρα της παραπλάνησης και θα δούμε αν μη τι άλλο, να ξεκινά από τους καλλιτεχνικούς  δημιουργούς ένα κίνημα ανατροπής του ρατσισμού και του φοβικού εγωισμού εντός αυτών των χωρών. Ο Μρόζεκ, ο Βάιντα, ο Κισλόφσκι είναι δικά τους γεννήματα. Κάποιοι λοιπόν θα ακολουθήσουν. Αναμφισβήτητα,  οι αλλαγές σε νοοτροπίες  απαιτούν τον δικό τους  χρόνο εντός της ιστορίας. Τουλάχιστον, ας μην έχουν προκληθεί ως τότε   βλάβες ανήκεστες.

* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής.